افزایش سرسام‌آور قیمت املاک، اجاره‌بها و کاهش قدرت خرید مردم، به‌ویژه قشر متوسط و کم‌درآمد، سبب شده تا خانه‌دار شدن به رویایی دست‌نیافتنی تبدیل شود.

در این میان، طرح نهضت ملی مسکن که با هدف ساخت چهار میلیون واحد مسکونی در چهار سال از سوی دولت سیزدهم مطرح شد، قرار بود پاسخی به این بحران باشد. اما روند کند اجرای این طرح، به‌ویژه در پروژه‌های آپارتمانی و مشکلات متعدد آن، انتقادات گسترده‌ای را به دنبال داشته است. رئیس مجلس شورای اسلامی، محمدباقر قالیباف، بارها بر ضرورت واگذاری زمین به مردم و مشارکت آن‌ها در ساخت‌وساز تأکید کرده و این موضوع را راهکاری مؤثر برای تسریع در حل بحران مسکن دانسته است. او حتی در حاشیه جلسه روز شنبه مسئولان و سران نظام با رهبر معظم انقلاب در گفت‌وگو با صداوسیما، بار دیگر بر این موضوع پافشاری کرد.

این گزارش به بررسی این ایده می‌پردازد و نشان می‌دهد که چگونه واگذاری زمین و ساخت مسکن ویلایی توسط مردم می‌تواند به کاهش بحران مسکن کمک کند، با نگاهی ویژه به پروژه ۱۵ هزار واحدی شمال اتوبان شهیدرجایی بندرعباس که همچنان در وضعیت نامناسبی به سر می‌برد.

بحران مسکن در ایران ،ابعاد و علل

در سال‌های اخیر، قیمت مسکن در ایران به‌صورت نجومی افزایش یافته است. بر اساس گزارش‌های رسمی، قیمت هر مترمربع مسکن در شهرهای بزرگ مانند تهران، بندرعباس و مشهد چندین برابر شده و اجاره‌بها نیز به تبع آن رشد چشمگیری داشته است. این وضعیت باعث شده تا بسیاری از خانواده‌ها حتی توان اجاره یک خانه مناسب را نداشته باشند و به اجاره‌نشینی در مناطق پایین‌شهر یا اشتراک مسکن با دیگران روی بیاورند. عواملی مانند تورم بالا، کمبود عرضه مسکن نسبت به تقاضا، سوداگری در بازار املاک و ضعف در سیاست‌گذاری‌های کلان، از جمله دلایل اصلی این بحران هستند. در این شرایط، طرح نهضت ملی مسکن به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین برنامه‌های دولت برای تأمین مسکن مطرح شد، اما اجرای آن با موانع متعددی مواجه شده است.

طرح نهضت ملی مسکن: وعده‌ها و واقعیت‌ها

طرح نهضت ملی مسکن با هدف ساخت چهار میلیون واحد مسکونی در چهار سال، از مهرماه ۱۴۰۰ آغاز شد. این طرح قرار بود با تأمین زمین دولتی، پرداخت تسهیلات بانکی و مشارکت بخش خصوصی و مردم، نیاز مسکن کشور را برطرف کند. با این حال، پس از گذشت بیش از سه سال، پیشرفت این طرح با انتظارات فاصله زیادی دارد. در بسیاری از مناطق، پروژه‌های آپارتمانی به دلیل مشکلات تأمین مالی، کندی در آماده‌سازی زمین و عدم همکاری بانک‌ها در پرداخت وام، متوقف یا با تأخیر مواجه شده‌اند.یکی از نمونه‌های بارز این ناکامی، پروژه ۱۵ هزار واحدی نهضت ملی مسکن در بندرعباس است. این پروژه که در شمال اتوبان شهید رجایی واقع شده، قرار بود بخشی از نیاز مسکن این شهر بندری را تأمین کند.

اما این پروژه همچنان در «کما» به سر می‌برد و روند اجرایی مناسبی ندارد. ثبت‌نام‌کنندگان این طرح که از اقدام به واریز وجوه اولیه وسهم آورده کرده‌اند، اکنون پس از گذشت این مدت طولانی، نه تنها خانه‌ای تحویل نگرفته‌اند، بلکه امیدی به تکمیل پروژه در آینده نزدیک ندارند. این وضعیت، ناامیدی گسترده‌ای را در میان متقاضیان ایجاد کرده و اعتماد عمومی به طرح نهضت ملی مسکن را کاهش داده است.

مشکلات ساخت آپارتمان در طرح نهضت ملی مسکن

ساخت آپارتمان به‌عنوان الگوی اصلی طرح نهضت ملی مسکن در بسیاری از مناطق، با چالش‌های متعددی روبه‌روست. نخست، هزینه بالای ساخت واحدهای آپارتمانی است که با توجه به تورم مصالح ساختمانی و دستمزد، روزبه‌روز افزایش می‌یابد و تاخیر در اجرا باعث افزایش هزینه ها و سهم آورده متقاضیان و ثبت نام کنندگان می شود که پرداختش برای برخی سخت و گاهی غیرممکن می شود. دوم، وابستگی این پروژه‌ها به تسهیلات بانکی است که به دلیل کم‌کاری بانک‌ها و سخت‌گیری در اعطای وام، به کندی پیش می‌رود. سوم، آماده‌سازی زمین‌های موردنظر برای ساخت آپارتمان‌ها نیازمند زیرساخت‌هایی مانند آب، برق و گاز است که تأمین آن‌ها زمان‌بر و پرهزینه است.

در نهایت، زندگی در آپارتمان‌ها برای بسیاری از خانواده‌های ایرانی که به سبک زندگی ویلایی و حیاط‌دار عادت دارند، مطلوب نیست و آرامش خاطر کمتری به همراه دارد.پروژه ۱۵ هزار واحدی بندرعباس نمونه‌ای از این مشکلات است. اگر زمین‌های این پروژه در سال گذشته به مردم واگذار شده بود تا خودشان اقدام به ساخت مسکن ویلایی کنند، احتمالاً تاکنون بسیاری از متقاضیان صاحب خانه شده بودند.ساخت مسکن توسط مردم، هم سریع‌تر انجام می‌شود و هم هزینه کمتری دارد، زیرا افراد می‌توانند با توجه به بودجه و نیاز خود، مراحل ساخت را مدیریت کنند.

مزایای واگذاری زمین و ساخت ویلایی توسط مردم

واگذاری زمین به مردم و تشویق آن‌ها به ساخت مسکن ویلایی، مزایای متعددی دارد که می‌تواند بحران مسکن را به‌سرعت کاهش دهد.
۱. سرعت در ساخت: تجربه نشان داده که وقتی مردم خودشان مسئول ساخت خانه‌های‌شان باشند، انگیزه بیشتری برای تسریع در کار دارند. برخلاف پروژه‌های دولتی که با بروکراسی و تأخیر مواجه‌اند، ساخت مسکن توسط مردم می‌تواند در مدت‌زمان کوتاه‌تری به نتیجه برسد.
۲. کاهش هزینه‌ها: ساخت ویلایی معمولاً هزینه کمتری نسبت به آپارتمان‌سازی دارد، زیرا نیازی به اسکلت‌های پیچیده، آسانسور و تأسیسات مشترک نیست. همچنین، مردم می‌توانند با استفاده از مصالح محلی و مدیریت بودجه، هزینه‌ها را بهینه کنند.
۳. کیفیت زندگی بهتر: خانه‌های ویلایی با حیاط و فضای باز، آرامش و آسودگی بیشتری برای ساکنان فراهم می‌کنند. این موضوع به‌ویژه در شهرهایی مانند بندرعباس که آب‌وهوای گرم و مرطوب دارند، اهمیت بیشتری دارد، زیرا امکان تهویه طبیعی و زندگی در فضای باز را فراهم می‌کند.
۴. کاهش فشار بر دولت: با واگذاری زمین و سپردن ساخت به مردم، بار مالی و اجرایی دولت کاهش می‌یابد و منابع می‌توانند به آماده‌سازی زمین‌های بیشتر و تأمین زیرساخت‌ها اختصاص یابد.

تأکید رئیس مجلس بر واگذاری زمین

رئیس مجلس، محمدباقر قالیباف، نیز بارها بر این موضوع تأکید کرده و معتقد است که مشارکت مردم در ساخت‌وساز، کلید حل بحران مسکن است. او در گفت‌وگو با صداوسیما در حاشیه دیدار مسیولان با رهبر معظم انقلاب، اظهار داشت که اگر زمین به مردم واگذار شود و آن‌ها خودشان خانه بسازند، هم سرعت ساخت افزایش می‌یابد و هم رضایت عمومی بیشتر خواهد بود.

اظهارات اخیر وزیر راه و شهرسازی

وزیر راه و شهرسازی دولت چهاردهم، فرزانه صادق، نیز اخیراً به این موضوع واکنش نشان داده و از شرط واگذاری زمین نهضت ملی به مردم خبر داده است. او اعلام کرد که زمین‌های دارای قابلیت سکونت و دسترسی به زیرساخت‌های ضروری مانند آب، انرژی و راه در اولویت واگذاری قرار دارند. وی تأکید کرد که زمین‌هایی که آماده‌سازی نشده‌اند، به مردم تحویل داده نمی‌شوند تا از مشکلات بعدی جلوگیری شود.

این اظهارات در پاسخ به انتقادات نمایندگان مجلس بود که معتقدند وزارت راه و شهرسازی در واگذاری زمین سخت‌گیری می‌کند. صادق با رد این انتقادات، هدف دولت را تأمین زمین‌های مناسب و آماده برای ساخت عنوان کرد و از برنامه‌های بلندمدت برای افزایش محدوده‌های قابل استفاده خبر داد.این رویکرد نشان‌دهنده تغییر نگرش در سیاست‌گذاری مسکن است. اگر این وعده‌ها عملی شوند، می‌توان امیدوار بود که با واگذاری زمین‌های آماده، مردم بتوانند به‌سرعت ساخت خانه‌های خود را آغاز کنند و بحران مسکن تا حدی فروکش کند.

تأثیر واگذاری زمین بر بازار مسکن

افزایش چندبرابری قیمت املاک و اجاره‌بها در سال‌های اخیر، بسیاری از شهروندان را در تنگنا قرار داده است. در حال حاضر، اجاره یک خانه مناسب در شهرهای بزرگ برای قشر متوسط تقریباً غیرممکن شده و بسیاری به اجاره خانه‌های با کیفیت پایین در مناطق حاشیه‌ای یا اشتراک مسکن روی آورده‌اند. واگذاری زمین و ساخت ویلایی می‌تواند عرضه مسکن را افزایش دهد و فشار بر بازار اجاره را کاهش دهد. وقتی تعداد بیشتری از مردم صاحب خانه شوند، تقاضا برای اجاره کاهش می‌یابد و این امر به تعادل قیمت‌ها کمک می‌کند. همچنین، این روش امید به خانه‌دار شدن را در میان مردم افزایش می‌دهد و اعتماد عمومی به سیاست‌های دولت را تقویت می‌کند.

پیشنهادات برای اجرای موفق طرح

برای اینکه واگذاری زمین و مشارکت مردم در ساخت‌وساز به نتیجه مطلوب برسد، چند اقدام ضروری است:
۱. تأمین زیرساخت‌ها: دولت باید پیش از واگذاری، زمین‌ها را به آب، برق و گاز مجهز کند تا مردم بلافاصله ساخت را آغاز کنند.
۲. تسهیلات بانکی: اعطای وام‌های کم‌بهره و با بازپرداخت طولانی‌مدت می‌تواند به مردم در تأمین هزینه‌های ساخت کمک کند.
۳. آموزش و مشاوره: ارائه مشاوره فنی و نقشه‌های آماده به مردم، کیفیت ساخت را افزایش می‌دهد و از هدررفت منابع جلوگیری می‌کند.
۴. نظارت بر ساخت: دولت باید بر روند ساخت نظارت داشته باشد تا از رعایت استانداردها مطمئن شود.

روش آپارتمانی گره گشایی نیست

بحران مسکن در ایران با روش‌های سنتی و متمرکز مانند ساخت آپارتمان‌های دولتی قابل حل نیست. تجربه پروژه‌هایی مانند ۱۵ هزار واحدی بندرعباس نشان می‌دهد که این رویکرد نه تنها کند و پرهزینه است، بلکه رضایت مردم را نیز به دنبال ندارد. واگذاری زمین به مردم و تشویق آن‌ها به ساخت خانه‌های ویلایی، راهکاری عملی و سریع برای کاهش این بحران است. این روش، علاوه بر تسریع در خانه‌دار شدن مردم، هزینه‌ها را کاهش می‌دهد و کیفیت زندگی بهتری فراهم می‌کند. تأکید رئیس مجلس و اظهارات اخیر وزیر راه و شهرسازی نشان‌دهنده اجماع بر این راهکار است. اگر دولت با جدیت زیرساخت‌ها را تأمین کند و زمین‌های آماده را در اختیار مردم قرار دهد، می‌توان امیدوار بود که بحران مسکن فروکش کند و امید به خانه‌دار شدن در میان شهروندان احیا شود.

اعلام شرط واگذاری زمین نهضت ملی به مردم

وزیر راه و شهرسازی گفت: زمین‌های دارای قابلیت سکونت و دسترسی به آب، انرژی و سایر زیرساخت‌های ضروری، در اولویت واگذاری قرار می‌گیرند.به گزارش مشرق، فرزانه صادق در پاسخ به انتقادات نمایندگان مجلس شورای اسلامی درباره سیاست‌های واگذاری زمین‌های دولتی، اظهار کرد: زمین‌های دارای قابلیت سکونت و دسترسی به آب، انرژی و سایر زیرساخت‌های ضروری، در اولویت واگذاری قرار می‌گیرند.وی با تاکید بر اینکه زمین‌هایی که آماده‌سازی و زیرساخت های لازم را نداشته باشند، به مردم واگذار نمی‌شود، افزود: همکارانم در وزارت راه و شهرسازی تمام تلاش خود را به کار گرفته‌اند تا با افزایش محدوده‌های قابل استفاده و انجام عملیات آماده‌سازی، این زمین‌ها را برای واگذاری مهیا کنند.

این اظهارات در واکنش به انتقادات برخی نمایندگان مجلس مطرح شد که معتقدند وزارت راه و شهرسازی در سیاست‌های واگذاری زمین‌های دولتی سخت‌گیری می‌کند.وزیر راه و شهرسازی با رد اظهارات برخی نمایندگان، بر تعهد دولت به تامین زمین‌های مناسب برای ساخت مسکن تاکید کرد و افزود: هدف وزارت راه و شهرسازی این است که زمین‌های آماده و دارای زیرساخت را در اختیار مردم قرار دهیم تا بتوانند در کوتاه‌ترین زمان ممکن به خانه‌های خود دسترسی پیدا کنند.وی از برنامه‌های بلندمدت وزارت راه و شهرسازی برای افزایش محدوده‌های قابل استفاده و تسریع در فرآیند آماده‌سازی زمین‌ها خبر داد و گفت این اقدامات بخشی از استراتژی پاسخگویی به نیازهای مسکن در کشور است.