مدیران شهری قم هنوز نمی‌دانند با فیل سفید* این شهر چه کنند، مونوریل قم نه مانند تهران به چند پایه محدود می‌شود که به راحتی تصمیم بر برچیدنش گرفت و نه آن قدر پیشرفت کرده که به آسانی گفت به سرانجام می‌رسد. هرچند که هم مدیران شهری به دنبال راهکاری برای توجیه‌پذیر کردن اقتصادی این پروژه هستند و هم مدیران دولتی استان می‌خواهند از چینی‌ها برای اتمام این پروژه یاری بگیرند.

«مونوریل» آرزوی محمود احمدی نژاد برای تهران بود. آرزویی که با رفتنش از شهرداری تهران برباد رفت. شهردار بعد از او (محمد باقر قالیباف) پایه‌های مونوریل صادقیه را با هزینه میلیاردی برچید. اما احمدی نژاد که حالا رئیس دولت بود رویای ترافیکی خود را در قم و کرمانشاه دنبال کرد. روزهای پایانی تابستان ۸۸ پروژه متروی کرمانشاه به پروژه مونوریل کرمانشاه تبدیل شد اما مونوریل در این شهر هم مخالفان جدی داشت. این پروژه هم مانند تهران در مرحله ساخت و نصب ستون‌ها باقی ماند و در نهایت سال ۹۳ پروژه مونوریل کرمانشاه به پروژه قطار شهری تبدیل شد.

ماجرای قم همچنان ادامه دارد

اما داستان مونوریل قم به این سادگی‌ها به پایان نرسید و همچنان مدیران شهری آن به دنبال راهکاری برای به سرانجام رسیدن آن هستند. در سال ۸۸ طرح مونوریل قم کلنگ‌زنی و سازمان قطار شهری قم نیز رسما افتتاح شد. بنا بود دو فاز ۶. ۲ و ۱۱‌کیلومتری مونوریل بار ترافیکی قم را کم کند و در سال ۹۰ به بهره‌برداری برسد. این طرح از سال ۸۹ در بستر رودخانه قمرود شهر قم آغاز شد که مرحله نخست آن از پارک سوار شمالی تا مصلای قدس است. در طول مسیر ۶.۸ کیلومتری مرحله نخست طرح مونوریل قم، هشت ایستگاه از جمله ایستگاه پایانه، فرهنگیان، امام موسی صدر، پل رضوی، پل شهید رجایی، شهید مطهری، حرم مطهر و مصلا در نظر گرفته شده بود.

اولین مخالفت‌ها به مسیر تعیین شده این مد تازه حمل و نقلی بود، منتقدان به نحوه عبور منوریل از مقابل حرم مطهر حضرت معصومه(س) اعترض داشتند. بعد از این مخالفت‌ها، این پروژه سال‌ها متوقف ماند تا جایی که مونوریل قم که برای تکمیل تنها به ۲۰۰ میلیارد تومان اعتبار نیاز داشت حالا به گفته مدیران شهری‌اش به بیش از ۱۵ هزار میلیارد تومان اعتبار نیاز دارد.

سال گذشته دولت مسئولیت هزینه‌های تکمیل منوریل را برعهده گرفت. در سفر رئیس جمهور به شهر قم کمیته‌ای برای تصمیم‌گیری و بررسی مسائل این شهر تشکیل شد دراین سفر اعلام شد که به هر ترتیب این پایه‌ها ایجاد شده و باید به جایی برسد و مدیران شهری هم با این شرط که همه هزینه‌ها برعهده دولت باشد این موضوع را پذیرفتند. اما در ۲۹ مهرماه امسال محسن منصوری، معاون اجرایی رئیس جمهور در جلسه بررسی وضعیت پروژه مونوریل قم اعلام کرد که سرنوشت پروژه مونوریل قم باید در استان بررسی شود، درباره آن نتیجه‌گیری شود و در مرحله بعد در سطح ملی مورد پیگیری قرار گیرد.

او خواستار حمایت مدیران شهری از مونوریل شد و گفت: مدیریت شهری نباید خود را در تکمیل این پروژه کنار بکشد و همکاری دولت و شهرداری در اجرای پروژه متروی قم متقابل بوده که در خصوص مونوریل نیز شهرداری و شورای شهر قم باید خود را مسؤول بدانند و تا زمانی که این امر محقق نشود این پروژه به سرانجام نخواهد رسید. رئیس جمهور با تکمیل آن موافق است؛ اما دولت به تنهایی قادر به تأمین منابع برای تکمیل این پروژه شهری نیست.

اما مدیران شهری قم روی مواضع خود ماندند و تأکید کردند این پروژه یک پروژه‌ای ملی و دولتی است و برای تکمیل آن به ۱۵ تا ۲۰ هزار میلیارد تومان بودجه نیاز است که شهرداری امکان تأمین مالی این پروژه را نداشته و نمی‌توانند سایر پروژه‌های عمرانی و خدماتی را برای تکمیل این پروژه متوقف کنند و این در حالی است که بودجه یک سال شهرداری ۸ هزار و ۲۰۰ میلیارد تومان است.

مونوریل در قم بودجه ندارد

سید محمد حسین دهناد، رئیس کمیسیون عمران و حمل و نقل درباره آخرین وضعیت پروژه مونوریل قم به خبرآنلاین می‌گوید: در فصل تصویب بودجه سالیانه شهر قم هستیم اما برای اجرای پروژه مونوریل، ردیفی از منابع داخلی مدیریت شهری در نظر گرفته نشده است، ۲۵۰۰ میلیارد تومان مجوز انتشار اوراق مشارکت گرفته شده که تمامی اعتبارات این حوزه برای تکمیل خطوط باقی مانده مترو پیش‌بینی شده است. به ویژه بخشی که به سمت مسجد جمکران می‌رود که در اولویت است.

او درخصوص این که تا چه زمانی قرار است مونوریل قم بلاتکلیف باقی بماند هم می‌گوید: یک قرارداد باز برای اجرای ۶. ۸ کیلومتر مونوریل با مپنا داریم که همچنان جاری است و چند سناریو رو هم برای بهره‌برداری آن پیش‌بینی کرده‌ایم و قرار است مشاوری برای شناسایی چالش‌های بهره‌برداری مونوریل قم مشخص شود. یکی از مشکلات احتمالی مطرح شده این است که آیا به سرانجام رساندن همین ۶. ۸ کیلومتر مونوریل کفایت می‌کند یا باید همان طراحی اولیه که مسیری ۱۸ کیلومتری بود اجرایی شود. که مشاور اعلام کرد اگر خط B مترو را حفظ کنیم، عملاً آن کریدور به دو خط ریلی نیاز ندارد و مناسب نیست که مونوریل تا پردیسان ادامه پیدا کند.

رئیس کمیسیون عمران و حمل و نقل شورای شهر قم ادامه می‌دهد: در حال بررسی سناریوهای مختلف دیگر هم هستیم و واقعیت هم این است که امکان جمع کردن پایه‌های مونوریل ماننداتفاقی که در صادقیه تهران افتاد وجود ندارد زیرا در تهران پروژه مونوریل در ابتدای راه بود و در قم پیشرفت زیادی داشته به جز پایه‌هایی که می‌بینید تجهیزات زیادی خریداری شده که در انبارهاست. به دلیل بلاتکلیفی طولانی این پروژه وضعیت آن پیچیده شده است.

به گفته دهناد شرکتی که قرار بود واگن‌های مونوریل ر تأمین کند منحل شده و دیگر وجود ندارد اما شرکت مپنا اعلام آمادگی کرده که با مهندسی معکوس برای ما واگن‌های مورد نیاز را تأمین کند.

او یک پیشنهاد شخصی هم برای باز کردن گره کور مونوریل قم دارد که هنوز در مرحله کارشناسی است. دهناد توضیح می‌دهد: با توجه به اینکه مسیری که از ابتدا برای مونوریل انتخاب شده مسیر مناسبی نبوده و جاذب سفر نیست، می‌توان یکسری کاربری‌های جدیدی را اطراف خط مونوریل ایجاد کرد؛ یعنی در طرح تفصیلی و طرح جامع شهری یکسری لکه‌هایی را بارگذاری کنیم. اراضی بزرگی در این مسیر وجود دارد که اصلاً بارگذاری نشده‌اندهای حالا می‌تواند حمل و نقلی باشد مثل یک پایانه. مثلاً اتوبوس‌های بین شهری که می‌خواهند به قم بیایند، همه به آن نقطه منتقل شوند یا تاکسی‌ها؛ یا در کنار و مجاورت آن یکسری تراکم‌هایی داده شود، در تهران هم نمونه‌های آن مجتمع‌های‌ ایستگاهی است که در کنارایستگاه‌های مترو قرار می‌گیرند. با کمک بخش خصوصی بخشی از هزینه‌های جاری و هزینه‌های اولیه پروژه را تأمین می‌کنند. برای باز کردن گره مونوریل جسارت در تصمیم‌گیری داشت.

او در پاسخ به این پرسش که این روزها مدیران شهری برای حل گره‌های پایتخت از خانه‌سازی تا خرید اتوبوس و واگن روی کمک چینی‌ها حساب کرده‌اند قمی‌ها نمی‌خواهند برای پایان چالش مونوریل از این ظرفیت استفاده کنند هم می‌گوید: اتفاقاً یک کارهایی هم انجام شده تقریباً می‌شود گفت با محوریت استانداری هم بوده است. یک اتفاقاتی انجام شده، یک پیگیری‌هایی دارد انجام می‌شود که حالا باید ببینیم چه زمانی به نتیجه می‌رسد و روی کاغذ می‌آید. ولی با همین مجموعه‌ها یک پیگیری‌هایی دارد انجام می‌شود.

نظر رئیسی چیست؟

امامجتبی ذوالنوری نماینده مردم قم در مجلس به تازگی اعلام کرده است: پروژه مونوریل باید به فرودگاه قم و پردیسان متصل شود و تنها در این صورت است که هم صرفه اقتصادی خواهد داشت اما شهرداری درخصوص مونوریل مانع تراشی کرده و اجازه نمی دهد تصمیم گیری نهایی انجام شود. بنده این طرح را به رئیس جمهور هم ارائه داده و موافقت را از ایشان گرفته ام و آقای رئیسی هم به استاندار قم گفته اند که مونوریل باید به این طریق تکمیل شود. باتوجه به اهمیت تکمیل مترو و مونوریل قم تا ۲۵ هزار میلیارد ریال اعتبار برای این ۲ پروژه در نظر گرفته شده که سال آینده تخصیص خواهد یافت.

به گفته او مونوریل قم سال هاست تبدیل به غصه مردم شده و جلوه منفی برای گردشگران دارد، جانمایی غلط این پروژه باعث شد روند اجرای آن طولانی شود. مونوریل باید در مکانی بنا می شد که جمعیت بیشتری را تحت پوشش خود قرار می داد اما در مسیری بنا شده است که حتی در بحث اتوبوس رانی هم صرفه اقتصادی ندارد. در ابتدا بحث‌هایی برای تخریب این پروژه مطرح شد که من مخالف بودم چرا که این پروژه با پول بیت المال ساخته شده است و اگر تخریب می شد باید هزینه هنگفتی برای تخریب آن می دادیم و از طرفی دیگر باید خسارت سنگینی به شرکت پیمانکار می دادیم.

به نظر می‌رسد برای رسیدن داستان مونوریل قم به پایان زمان زیادی لازم است. مدیران این شهر نه دل دارند که از پایه‌های این پروژه صرفه نظر کنند و نه دلشان می‌آید از بودجه شهر صرف تکمیل این پروژه کنند در حال حاضر دو گزینه جدید روی میز است نخست بارگذاری در زمین‌های خالی اطراف پروژه و دیگری حضور چینی‌ها برای تکمیل این پروژه.

*فیل سفید درباره دارایی‌هایی به کار می‌رود که مالک آن‌ها نمی‌تواند به‌سادگی از بندِ آن‌ها رها شود و در عین حال میزان استفاده و مفید بودنشان نسبت به هزینهٔ نگهداری‌شان ناچیز است.