رویکردهای نوین فضاهای عمومی شهری در سال ۲۰۲۶

 فضاهای عمومی در سال‌های اخیر به نقطه‌ای کلیدی در سیاست‌گذاری شهری و طراحی محیطی تبدیل شده‌اند. روندهای جهانی نشان می‌دهند که شهرها به سمت طراحی‌های انسان‌محور، سازگار با محیط زیست و مجهز به فناوری‌های هوشمند حرکت می‌کنند. این تغییرات کیفیت زندگی شهری را ارتقا می‌دهند و به تقویت حس تعلق اجتماعی، سلامت عمومی و تاب‌آوری در برابر بحران‌های اقلیمی کمک می‌کنند.

در سال ۲۰۲۶، چند رویداد مهم به عنوان موتور محرک آگاهی و تبادل تجربه در حوزه فضاهای عمومی برگزار می‌شوند که نقش مؤثری در ترغیب شهرها برای ارائه و گسترش روندهای نوین طراحی فضاهای عمومی ایفا می‌کنند. برای مثال رویداد «هفته مکان‌سازی» در دیترویت با تمرکز بر یادگیری عملی و ایجاد مکان‌های زنده در ژوئن ۲۰۲۶ برگزار خواهد شد. این رویداد فرصتی است برای فعالان شهری تا در کارگاه‌ها و پروژه‌های میدانی، شیوه‌های نوین طراحی و مدیریت فضاهای عمومی را تجربه کنند.

مجمع جهانی شهری در باکو با حضور بیش از ۲۳ هزار نفر برگزار خواهد شد و به بررسی تأثیرات شهرنشینی بر محیط زیست، اقتصاد و جامعه می‌پردازد و بستری برای تبادل سیاست‌ها و راهکارهای نوین در مدیریت فضاهای عمومی فراهم می‌آورد. «هفته مکان‌سازی اروپا» در سپتامبر و در شهر وروتسواف لهستان برگزار می‌شود. بیش از ۴۰۰ شرکت‌کننده از کشورهای مختلف در این رویداد حضور خواهند داشت و با کارگاه‌ها، آزمایش‌های شهری و پروژه‌های مشترک، به توسعه رویکردهای انسان‌محور کمک می‌کنند.

یکی از مهم‌ترین ابزارهای ترویج نوآوری در فضاهای عمومی، جوایز بین‌المللی است. «جایزه اروپایی فضای عمومی شهری» در سال ۲۰۲۶ پروژه‌هایی را که بین سال‌های ۲۰۲۱ تا ۲۰۲۵ با راهکارهای نوین و موفقیت‌آمیز اجرا شده‌اند، مورد تقدیر قرار می‌دهد. ثبت‌نام برای این جایزه از دسامبر ۲۰۲۵ آغاز شده است و تا فوریه ۲۰۲۶ ادامه خواهد داشت. این جایزه دوسالانه، پروژه‌های خلق، بازآفرینی و بهبود فضاهای عمومی در شهرهای عضو شورای اروپا را معرفی می‌کند و آثار برگزیده به صورت آنلاین در معرض دید عموم قرار می‌گیرند.

روندهای طراحی فضاهای عمومی در ۲۰۲۶

شهرها برای افزایش استفاده و مراقبت از پارک‌ها و فضاهای عمومی، از کمپین‌های رسانه‌ای، رویدادهای اجتماعی و همکاری‌های بین‌بخشی بهره می‌گیرند. رویکرد مکان‌سازی با آزمایش‌های کوتاه‌مدت و فعال‌سازی‌های موقت، زمینه را برای پایداری بلندمدت فراهم می‌کند. این رویکرد بر ایجاد مراکز انسان‌محور، مناطق خرد و ارتقای پیاده‌روها تأکید دارد. بازاریابی شهری نیز با برجسته‌سازی فضاهای سبز و حمل‌ونقل پایدار، تلاش می‌کند گردشگران و سرمایه‌گذاران را جذب کند.

طراحی‌های جدید فضاهای عمومی به ایجاد اکوسیستم‌های اجتماعی توجه دارند که شامل مناطق خرد برای فعالیت‌های متنوع همچون استراحت، کار یا برگزاری رویدادها هستند. گوشه‌های آرام، حاشیه‌های فعال و پارک‌های کوچک که از زیرساخت‌های بی‌استفاده ساخته می‌شوند، نمونه‌هایی از این رویکرد هستند. ارتقای قابلیت پیاده‌روی با نصب نیمکت‌های منظم، رمپ‌های دسترسی، سطوح پاکیزه و نورپردازی ایمن، سلامت عمومی را تقویت و مفهوم «شهر ۱۵ دقیقه‌ای» را عملی می‌کند.

در طراحی‌های نوین شهری، ادغام عناصر زیست‌دوست به‌عنوان یکی از پایه‌های اصلی مطرح است. استفاده از گیاهان، مصالح بدون آلایندگی و رنگ‌های طبیعی نه‌تنها جلوه‌ای زیباتر به فضاهای عمومی می‌بخشد، بلکه محیطی سالم‌تر و سازگارتر با نیازهای انسانی ایجاد می‌کند. این رویکرد با بهره‌گیری از سیستم‌های هوشمند روشنایی و تهویه تکمیل می‌شود که با مصرف بهینه انرژی، هزینه‌ها را کاهش می‌دهند و به پایداری زیست‌محیطی کمک می‌کنند. در کنار این اقدامات، بازسازی ساختمان‌های کم‌بازده و برنامه‌ریزی برای حذف کامل سوخت‌های فسیلی تا سال ۲۰۴۰ بخشی از سیاست‌های کلان شهرهاست که با استفاده گسترده از مصالح بازیافتی چرخه اقتصاد سبز را تقویت می‌کند و به کاهش ردپای کربن منجر می‌شود.

از سوی دیگر، فناوری‌های هوشمند امکان خلق فضاهایی انعطاف‌پذیر و ماژولار را فراهم می‌کنند که می‌توانند همگام با نیازهای جامعه تغییر کنند و کارکردهای متنوعی به خود بگیرند. سایه‌بان‌های واکنشی که با شرایط آب‌وهوایی سازگار می‌شوند، مناطق چندمنظوره برای فعالیت‌های اجتماعی و فرهنگی و پروژه‌هایی همچون میدان‌های چندکاره، پشت‌بام‌های سبز و فضاهای ساحلی نمونه‌هایی از این رویکرد هستند. این فضاها به‌عنوان لنگرگاه‌های مدنی عمل می‌کنند و با ترکیب کارکردهای درونی و بیرونی، بستری برای تعامل اجتماعی، فعالیت‌های فرهنگی و تجربه‌های روزمره شهروندان فراهم می‌آورند. آینده فضاهای عمومی نه‌تنها در زیبایی و کارایی، بلکه در انعطاف‌پذیری و توانایی پاسخگویی به نیازهای متغیر جامعه نهفته است.

طراحی‌های جدید بر شمول همگانی تأکید دارند. مبلمان شهری با قابلیت تنظیم، مسیرها و چیدمان‌های بدون مانع و سیستم‌های چندحسی که تجربه‌ای غنی‌تر برای گروه‌های مختلف فراهم می‌آورند، در خدمت این هدف قرار گرفته‌اند. این طراحی‌ها نه‌تنها دسترسی برابر را تضمین می‌کنند، بلکه کیفیت حضور در فضاهای عمومی را برای همه شهروندان ارتقا می‌دهند.

در کنار این عناصر، هنر عمومی نقشی کلیدی در شکل‌گیری هویت اجتماعی ایفا می‌کند. نقاشی‌های دیواری، آثار هنری تعاملی و نصب‌های خلاقانه، فضاهای شهری را از حالت فقط کارکردی خارج می‌کنند و به محیط‌هایی زنده و الهام‌بخش بدل می‌سازند. جلوه‌های هنری با ایجاد ارتباط میان افراد و محیط پیرامون، به تقویت سلامت روان، افزایش حس تعلق و شکل‌گیری شبکه‌های اجتماعی پایدار کمک می‌کنند. فضاهای عمومی جدید نه‌تنها مکان‌هایی برای گذران وقت، بلکه بستری برای تجربه جمعی، آرامش ذهنی و تعامل فرهنگی خواهند بود.

کرمس آن در دانوب، اتریش

پروژه آزمایشی در میدان هافنر شهر کرمس آن در دانوب یکی از نمونه‌های شاخص تغییر کاربری فضاهای عمومی در اروپا محسوب می‌شود. این میدان که در مجاورت مدارس قرار دارد، پیش‌تر به‌عنوان پارکینگ خودروها استفاده می‌شد و بخش بزرگی از آن در اختیار ترافیک بود. در قالب طرح «پروژه فضاهای شهری پاپ‌آپ»، جای پارک از این میدان حذف و به جای آن نیمکت‌ها، سایه‌بان‌ها، گلدان‌های سبز و عناصر بازی برای کودکان نصب می‌شود. این تغییر نه‌تنها ظاهر میدان را دگرگون می‌کند، بلکه کیفیت زندگی روزمره دانش‌آموزان و خانواده‌ها را ارتقا می‌دهد.

داده‌های جمع‌آوری‌شده نشان می‌دهد که با اقداماتی که تاکنون انجام شده، تردد عابران در این محدوده ۳۵ درصد افزایش پیدا کرده و میدان به محلی برای برگزاری رویدادهای اجتماعی و فرهنگی تبدیل شده است. حضور مردم در این فضا موجب شده است تعاملات اجتماعی بیشتر و حس تعلق به محله تقویت شود. برنامه سال ۲۰۲۶ پیش‌بینی می‌کند که در صورت تأیید شورای شهر، این میدان به‌طور دائم پیاده‌محور شود و به الگویی برای دیگر نقاط شهر تبدیل شود.

کامنیک، اسلوونی

پارکینگ مرکزی شهر کامنیک به فضایی زنده و اجتماعی تبدیل شده است. این پروژه با نصب مبلمان شهری، صحنه رویداد، نورپردازی و فضای سبز اجرا شد و به سرعت مورد استقبال شهروندان قرار گرفت. پیش‌تر این مکان محل توقف خودروها بود و هیچ جذابیتی برای حضور مردم نداشت، اما با اجرای طرح، بازدید از پارک‌ها ۴۲ درصد افزایش پیدا کرد و فروش کسب‌وکارهای محلی ۱۵ درصد رشد کرد. این تغییر نشان داد که بازآفرینی فضاهای عمومی می‌تواند تأثیر مستقیم بر اقتصاد محلی داشته باشد.

بازارهای موقت و رویدادهای فرهنگی در این فضا برگزار شدند و به جذب گردشگران کمک کردند. شهروندان نیز از افزایش امنیت و زیبایی محیط ابراز رضایت کردند. برنامه سال ۲۰۲۶ کامنیک شامل گسترش این پروژه به خیابان‌های مجاور است تا شبکه‌ای از فضاهای انسان‌محور در مرکز شهر ایجاد شود. این اقدام می‌تواند الگوی جدیدی برای شهرهای کوچک اروپایی باشد که به دنبال کاهش وابستگی به خودرو و افزایش تعامل اجتماعی هستند.

بامبرگ، آلمان

محله تویراشتات در شهر بامبرگ آلمان نمونه‌ای روشن از بازآفرینی فضاهای عمومی در بافت تاریخی است. این محله که پیش‌تر تحت سلطه خودروها بود، با اجرای «پروژه فضاهای شهری پاپ‌آپ» به محیطی دوستانه‌تر برای عابران تبدیل شد. در این طرح، نیمکت‌های موقت، مسیرهای سایه‌دار، جایگاه‌های دوچرخه و کیوسک‌های اطلاع‌رسانی نصب شد تا تعامل اجتماعی افزایش پیدا کند. داده‌های جمع‌آوری‌شده نشان می‌دهد زمان حضور شهروندان در این فضا دو برابر شده است و ۸۰ درصد کاربران بازخورد مثبت داده‌اند. اهمیت این پروژه در آن است که توانسته است میان حفاظت از میراث فرهنگی و نیازهای مدرن شهری تعادل برقرار کند.

برنامه‌ریزی برای سال ۲۰۲۶ شامل ادغام کامل این پروژه با طرح‌های میراث جهانی یونسکو است تا استانداردهای بین‌المللی حفاظت از میراث فرهنگی در کنار نوآوری‌های مدرن شهری به کار گرفته شوند. مسیرهای پیاده‌روی جدید با مصالح سازگار با محیط زیست ساخته خواهند شد، نورپردازی هوشمند برای حفظ زیبایی شبانه محله بدون آسیب به بناهای تاریخی نصب می‌شود و فضاهای چندمنظوره برای فعالیت‌های فرهنگی و اجتماعی در نظر گرفته خواهد شد. به این ترتیب، بامبرگ الگویی برای دیگر شهرهای تاریخی اروپا ارائه می‌دهد که نشان می‌دهد می‌توان همزمان به گذشته وفادار ماند و آینده‌ای پایدار و انسان‌محور ساخت.

واراژدین، کرواسی

خیابان آگوست در شهر واراژدین کرواسی یکی از نمونه‌های شاخص پروژه «فضاهای شهری پاپ‌آپ» است که توانسته است تحولی چشمگیر در بافت شهری ایجاد کند. این خیابان که در مجاورت بازار اصلی شهر قرار دارد، پیش‌تر به‌طور کامل در اختیار خودروها بود و عبور عابران با خطر و محدودیت همراه می‌شد. اجرای طرح بازآفرینی با کاشت درختان تازه، نصب نیمکت‌ها، ایجاد موانع ایمنی و بازطراحی گذرگاه‌های عابر پیاده، چهره خیابان را تغییر داد و آن را به محیطی امن‌تر و جذاب‌تر برای استفاده روزمره شهروندان بدل کرد.

نتایج اولیه نشان می‌دهد که پس از اجرای این تغییرات، تردد به بازار ۲۸ درصد افزایش پیدا کرده و حضور گروه‌های آسیب‌پذیر همچون سالمندان و کودکان در این فضا بیشتر شده است. بازخورد مثبت شهروندان نیز تأیید کرد که بازطراحی خیابان‌ها می‌تواند تأثیر مستقیم بر رونق اقتصادی و ارتقای کیفیت زندگی داشته باشد.

اهمیت اصلی این پروژه در برنامه‌های سال ۲۰۲۶ نهفته است. دولت کرواسی بودجه‌ای ویژه برای بازطراحی کامل خیابان آگوست اختصاص داده است تا این مسیر به الگویی برای دیگر خیابان‌های شهر تبدیل شود. در این برنامه، قرار است خیابان به‌طور کامل پیاده‌محور شود، مسیرهای سبز و سایه‌دار گسترش پیدا کند، مبلمان شهری دائمی و مقاوم نصب شود و سیستم‌های روشنایی هوشمند برای افزایش امنیت شبانه به کار گرفته شود. بخش‌هایی از خیابان به فضاهای چندمنظوره برای رویدادهای فرهنگی و بازارهای محلی اختصاص خواهد یافت تا تعامل اجتماعی و فعالیت‌های اقتصادی در آن تقویت شود.

برنامه ۲۰۲۶ همچنین شامل ایجاد مسیرهای دوچرخه، ایستگاه‌های حمل‌ونقل پایدار و اتصال خیابان به شبکه گسترده‌تر فضاهای عمومی شهر است. این اقدامات قرار است واراژدین را به یکی از پیشگامان بازآفرینی شهری در منطقه تبدیل کند و تحولی بزرگ در زندگی شهری ایجاد کند.

آلاگواس، برزیل

ایالت آلاگواس در برزیل با همکاری سازمان ملل متحد پروژه‌ای برای ایجاد «هاب‌های هوشمند انسان‌محور» اجرا کرده است. این پروژه شامل ادغام مسکن مقرون‌به‌صرفه، خدمات دیجیتال و میدان‌های سبز است. شهر ماسیو با ایجاد هاب‌های ساحلی مجهز به سیستم‌های هوش مصنوعی برای مدیریت جمعیت و اپلیکیشن‌های اجتماعی پیشگام این طرح بوده است. داده‌ها نشان می‌دهد این پروژه توانسته است دسترسی به خدمات شهری را برای بیش از ۵۰ هزار نفر بهبود ببخشد.

آلاگواس قصد دارد در سال ۲۰۲۶ پروژه هاب‌های هوشمند انسان‌محور را از مرحله آزمایشی در شهر ماسیو به یک شبکه گسترده در سراسر ایالت گسترش دهد. این طرح که با همکاری سازمان ملل متحد و تحت تأثیر برنامه‌های توسعه شهری پایدار طراحی شده، قرار است در ۱۲ شهر دیگر آلاگواس پیاده‌سازی و به ایجاد یک شبکه کامل از هاب‌های هوشمند منجر شود.

در این مرحله، هر هاب شهری نه‌تنها شامل میدان‌های سبز و فضاهای عمومی خواهد بود، بلکه با مسکن مقرون‌به‌صرفه، خدمات دیجیتال و زیرساخت‌های اجتماعی ادغام می‌شود. برنامه ۲۰۲۶ تأکید ویژه‌ای بر استفاده از فناوری‌های نوین دارد: سیستم‌های هوش مصنوعی برای مدیریت جمعیت و جریان ترافیک، اپلیکیشن‌های اجتماعی برای ارتباط مستقیم شهروندان با خدمات شهری و سامانه‌های پایش محیطی برای کنترل کیفیت هوا و مدیریت منابع طبیعی.

این هاب‌ها به‌عنوان مراکز چندمنظوره عمل خواهند کرد که برای فعالیت‌های فرهنگی و آموزشی طراحی شده‌اند و خدمات عمومی همچون سلامت، مشاوره اجتماعی و دسترسی به اینترنت رایگان نیز ارائه خواهند داد. پیش‌بینی می‌شود این پروژه با جذب سرمایه‌گذاری‌های جدید و ایجاد فرصت‌های شغلی در بخش فناوری و خدمات شهری، نقش مهمی در توسعه پایدار ایالت ایفا کند.

برنامه سال ۲۰۲۶ همچنین شامل ایجاد شبکه‌ای یکپارچه میان هاب‌ها است تا شهروندان بتوانند از طریق حمل‌ونقل پایدار و مسیرهای سبز به‌راحتی میان آن‌ها تردد داشته باشند. هدف نهایی این است که تا پایان سال، بیش از ۲۰۰ هزار نفر در آلاگواس به‌طور مستقیم از این خدمات بهره‌مند شوند.