آفریقا، قدیمی‌ترین قاره‌ای که بشر در آن سکونت داشته، مملو از بناهایی با معماری بی‌نظیر و منحصر‌به‌فرد است که کمتر گردشگری در سراسر جهان از آن‌ها اطلاع دارد. با ما همراه باشید و این قاره را، آن‌طور که شایسته آن است، کشف کنید.
قاره آفریقا از نظر وسعت دومین قاره جهان است و از ۵۴ کشور پهناور تشکیل می‌شود. مساحت این قاره چیزی حدود ۳۰٫۳۷ میلیون کیلومتر مربع یا ۲۰ درصد کل خشکی‌های زمین است. تقریبا ۱٫۳ میلیارد انسان، ۳۰۰۰ قبیله بومی و ۲۰۰۰ زبان مختلف در آفریقای پهناور وجود دارند.

آفریقا با قدمتی از دوران باستان و با تاریخ ببشر از ۲۰۰ هزار سال قبل، تا به امروز شاهد قدرت گرفتن و سقوط امپراتوری‌ها بوده، از جنگ‌های سیاسی و نزاع‌های مذهبی نجات یافته و دوران استعمار و احیای هویت خود را به چشم دیده است.

با این وجود، به‌رغم اندازه و میراث مجزای ۵۴ سرزمین، آفریقا اغلب در تصویر «یک منطقه برای سافاری» خلاصه می‌شود و بیشتر مردم جهان، آن را به‌جای دومین قاره بزرگ جهان، به‌عنوان یک کشور می‌شناسند و متاسفانه در میان تمام موضوع‌های فرهنگی این منطقه که از آن‌ها چشم‌پوشی شده، معماری، عنصری بوده که کاملا به دست فراموشی سپرده شده است.

چیزهای زیادی وجود دارد که باید درباره بناهایی که پشتوانه معماری این قاره هستند، بیاموزید؛ از ساختارهای بومی‌ای که استعداد و نبوغ بشر را با طبیعت هماهنگ کرده‌اند گرفته تا کلیساهایی که ساختمان آن‌ها با کلیساهای جامع اروپا رقابت می‌کند، مسجدهایی که همتای مسجدهای جامع خاورمیانه هستند، بناهای باستانی و تاریخچه‌ای که سرزمین‌های آفریقایی را شکل داده‌اند و طراحی‌های مدرنی که در دوره‌های مختلف استعماری، تکامل پیدا کرده‌اند.

کجارو در این مقاله قصد دارد شما را با ۵۴ نمونه کمتر شناخته‌شده معماری آفریقایی، به نمایندگی از هر کشور این قاره پهناور آشنا کند که ثابت می‌کنند، فرهنگ و معماری آفریقا تاکنون چقدر دست‌کم گرفته شده است.

۱. کاخ خشتی الغرابه (Clay Palace of Ghardaïa)؛ الجزایر
الجزایر در شمال آفریقا و در میان دو کشور مراکش و تونس قرار دارد. مردم این کشور، عرب و بربر هستند و دین رسمی آن‌ها اسلام سنی است. الجزایر در سال ۱۹۶۲، پس از ۱۳۲ سال، استقلال خود را اعلام کرد و از استعمار فرانسه رها شد.

در اعماق صحرای الجزایر به دره «مزاب» (M’zab Valley)، می‌رسید، واحه‌ای بیابانی که خانه یک «پنتاپلیس»، از شهرهای باستانی مستحکم است. «پنتاپلیس» در دوران باستان، به گروهی از شهرها گفته می‌شد که به‌دلایل سیاسی، اقتصادی و نظامی، با یکدیگر متحد می‌شدند و یک گروه شکل می‌دادند. پیروان بربر اسلام عبادی که به نام «موزابیت‌ها» (Mozabites) شناخته می‌شوند، این شهرها را در طول قرن دهم تاسیس کرده‌اند و حفاظت چشمگیر آن‌ها از این منطقه، در سال ۱۹۸۲، عنوان میراث جهانی یونسکو را برای دره مزاب به‌همراه آورد.

مزاب، با ۶۶۵ هکتار مساحت، یک منطقه طبیعی محافظت‌شده در شمال صحرای بزرگ آفریقا در استان «غردایه»، در ۶۰۰ کیلومتری جنوب الجزیره واقع شده ‌است. الغرابه، یکی از پنج قصر (ksour) بربر، معماری سنتی مزاب را با سازه‌های خشتی و گچی کماکان پابرجای خود، به نمایش می‌کشد. در میان آن‌ها می‌توان به قصری شبیه به طراحی‌های معمار مشهور، آنتونی گائودی، اشاره کرد.

۲. موزه پول؛ آنگولا
آنگولا، کشوری در جنوب آفریقا، حدود ۳۰ میلیون نفر جمعیت دارد که به زبان پرتغالی صحبت می‌کنند و دین غالب آن‌ها، مسیحی است. از اواخر قرن پانزدهم آنگولا مستعمره پرتغال بود و بالاخره در سال ۱۹۷۵، توانست استقلال خود را به دست آورد.

موزه شگفت‌انگیز پول، در همان خیابانی واقع شده که بانک ملی آنگولا در آن قرار دارد. ساختمان بانک ملی نیز، یکی دیگر از مناطق برجسته و دیدنی «لوآندا»، پایتخت جمهوری آنگولا به شمار می‌آید. این دو ساختمان با پس‌زمینه‌ای زیبا از بندرگاه، دو دوره مختلف از معماری آنگولا را به ما نشان می‌دهند. بانک ملی با رنگ صورتی آدامسی، نمادی از گذشته و دوران استعمار پرتغال است، در حالی که موزه پول، زیبایی‌ مدرن معماری محلی «کاستالوپس» (Costalopes) را منعکس می‌کند.

بخش عمده‌ای از ساختمان موزه پول در میدان «سرگرد سعیدی مینگاس» (Major Saidy Mingas)، پایین‌تر از سطح زمین واقع شده و سقف آن که روی سطح زمین قرار گرفته، شهرت آن را به‌عنوان یک بنای مدرن در مرکز شهر لوآندا دو برابر کرده است.

ساعت‌های فعالیت: هر روزه: ۹ صبح تا پنج عصر
آدرس:Av. 4 de Fevereiro 151, Luanda, Angola

۳. قلعه‌های تاتا سامبا (Tata-Somba houses)؛ جمهوری بنین در غرب آفریقا
جمهوری بنین، با ده میلیون نفر جمعیت که به زبان فرانسوی صحبت می‌کنند، در سال ۱۹۶۰ از فرانسه اعلام استقلال کرد. دین غالب مردم در این کشور، مسیحیت و سپس اسلام است.

قوم سامبا در شمال غرب کشور بنین، به‌عنوان استادکاران و بناهایی زبده شناخته می‌شوند. سکونت‌گاه‌های سنتی سامبایی، قلعه‌های گلی سترگ و بزرگی هستند که به آن‌ها قلعه‌های تاتا سامبا گفته می‌شود. آن‌ها معمولا با ارتفاعی معادل یک ساختمان دو طبقه، دیوارهای گلی، سقف‌های کاهی و برجک‌های کوچک، شبیه یک قلعه به نظر می‌رسند.

قلعه‌های تاتا سامبا با وجود شباهت بسیار به سازه‌های «تکیه ته» (tekyete) در کشور همسایه، توگو، دارای طراحی‌های منحصر‌به‌فرد حکاکی‌شده بر دیوارهای بیرونی و خارجی هستند. این الگوهای هندسی انتزاعی توسط زنان سامبایی با دست کشیده می‌شوند و نماد باروری و رونق هستند.

۴. معبد ایسکون (ISKCON)؛ گابورون، پایتخت بوتسوانا
بوتسوانا در جنوب آفریقا، از معدود کشورهای دموکراتیک جهان سومی است و از زمان استقلال در سال ۱۹۶۶، انتخابات‌های آزاد برگزار می‌کند. اگرچه مسیحیت، دین غالب دو میلیون نفر شهروند بوتسوانا است، دین‌های دیگری از اسلام، هندوئیسم و «کوئیکریسم» (Quakerism) یا جامعه مذهبی‌دوستان گرفته تا «بادیمو» ( Badimo)، یکی از مذاهب بومی سنتی آفریقا نیز در این کشور پیدا می‌شوند. جالب است بدانید اقتصاد بوتسوانا، گهواره تمدن آفریقا، بر صنعت الماس تکیه دارد.

معبد بزرگ «ایسکون» در پایتخت بوتسونا، «گابورون»، نماینده انجمن بین‌المللی آگاهی کریشنا است؛ یک سازمان مذهبی با مذهب هندوئیسم که به زبان محاوره‌ای به جنبش «حار کریشنا» شناخته می‌شود.

در میان شگفتی‌های زیبای معبد ایسکون، می‌توان به مجسمه دو ببر دوقلو که از جلوی معبد محافظت می‌کنند و یک لاله لوتوس غول‌پیکر که در ورودی آویزان شده است، اشاره کرد.
۵. «خانه‌های نقاشی‌شده در قبیله گورونسی تیه بله» (Painted Gurunsi houses of Tiébélé)؛ بورکینافاسو
بورکینافاسو، کشوری محصور در خشکی در غرب قاره آفریقا و پایتخت آن، «واگادوگو» (Ouagadougou) است. این کشور که مستعمره فرانسه بود، در سال ۱۹۶۰، توانست استقلال خود را به دست بیاورد.

در دهکده «تیه بله» در استان ناهوری در جنوب شرقی کشور بورکینافاسو، خانه‌های نقاشی‌شده‌ای با قدمتی از قرن پانزدهم وجود دارند. این دهکده، محل سکونت قوم «کاسنا» (Kassena) از گروه قومی بزرگ‌تر «گورونسی» از دو کشور غنا و بورکینافاسو است. این سازه‌های ساده اما پر نقش‌و‌نگار، که به آن‌ها «سوخالا» می‌گویند، با طرح‌های پیچیده و برجسته، توسط زنان گرونوسی نقاشی می‌شوند، در حالی که مردان مسئول ساخت‌و‌ساز آن‌ها هستند.

مصالح اولیه‌ای چون گل، خشت، زغال، گچ و رنگ لاکی ساخته‌شده از لوبیا برای خلق سازه‌های قرمز، سفید، سیاه و بژ به کار می‌روند که از برخی از آن‌ها به‌عنوان مقبره استفاده می‌شود.

۶. «لو شامپینیون» (Le Champignon)؛ جمهوری بوروندی در مرکز آفریقا
جمهوری بوروندی در همسایگی کنگو، تانزانیا، اوگاندا و رواندا، حدود ده میلیون نفر جمعیت دارد که غالب آن‌ها مسیحی هستند و به زبان‌های کیروندی (زبان ملی) و فرانسه و انگلیسی صحبت می‌کنند. این کشور تا سال ۱۹۶۲، مستعمره بلژیک بود.

معماری «باوهاس» (Bauhaus)، در اواسط قرن بیستم به کشور بوروندی، رسید. چند نمونه از این سبک معماری در «بوجومبورا» (Bujumbura)، بزرگ‌ترین شهر این کشور وجود دارند، در حالی که «لو شامپینیون»، تنها نمونه در پایتخت بوروندی، «گیتگا» (Gitega) است. لو شامپیون، در زبان فرانسوی به‌معنای قارچ است و به‌علت شباهت این ساختمان به قارچ، این نام را برای آن انتخاب کرده‌اند.

عکاسی به نام «ژان مولیتر» که از بناهای به سبک معماری باوهاس، یکی از نمادهای دوران مدرن، در سراسر جهان عکاسی کرده است، اقامتگاه سابق لو شامپینیون را «نامتعارف، خاص و منحصر‌به‌فرد، کمی بازیگوشانه و فردی» توصیف می‌کند و می‌گوید طراحی داخلی این بنا به همان اندازه جالب‌توجه و غرق نور است.

۷. کاخ دو پوو (Palácio do Povo)؛ جمهوری کبو ورد یا دماغه سبز
جمهوری کبو ورد، کشوری جزیره‌ای، متشکل از ۱۰ جزیره آتشفشانی در اقیانوس اطلس و وسعت آن، حدود چهار هزار کیلومتر مربع است. «کاخ دو پوو»، یک ساختمان مستعمراتی پرتغالی است که با رنگ صورتی روشن، در مرکز «میندلو» (Mindelo)، شهری در جزیره «سائو وینسنت» (São Vicente) واقع شده، در اواخر دهه ۱۸۰۰ ساخته شده است. در اصل، این کاخ را با نام «پالاشیو دو گاورنو» (Palácio do Governo) یا کاخ حکومتی می‌خواندند، اگرچه این نام، پس از استقلال جمهوری کبو ورد در سال ۱۹۷۵، به کاخ مردم، تغییر کرد.

امروز، کاخ دو پوو، میزبان برگزاری نمایشگاه‌های منظم فرهنگی است و مشخصه‌های برجسته سبک «پومبالین» (Pombaline) پاستلی میندلو و سازه‌های نئوکلاسیک را به نمایش می‌گذارد.

۸. بنای اتحاد مجدد (Reunification Monument)؛ کامرون
کامرون، در غرب آفریقا، تاریخ استعماری طولانی و پیچیده‌ای دارد. این کشور در اواخر قرن نوزدهم، توسط مهاجران آلمانی اشغال و پس از اتمام جنگ جهانی اول، توسط ارتش فرانسه و انگلیس، غصب شد. این منطقه تا سال ۱۹۶۰ به دو بخش مجزای کامرون فرانسه و کامرون بریتانیایی تقسیم شده بود. زمانی که بالاخره بخش کامرون فرانسه، توانست استقلال خود را به دست بیاورد. کامرون بریتانیا نیز به سرعت در فوریه ۱۹۶۱ به بقیه کشور ملحق شد.

«بنای اتحاد مجدد» در دهه ۱۹۷۰، یک دهه پس از اعلام استقلال، با رنگ‌های مختلفی که برای نمایش اتحاد مجدد باهم ترکیب شده بودند، در پایتخت کامرون، «یائونده»، ساخته شد.

آدرس: Boulevard de la Réunification, Yaoundé, Cameroon

۹. کلیسای جامع نتردام بانگی (Notre-Dame of Bangui)؛ جمهوری آفریقای مرکزی
جمهوری آفریقای مرکزی، در سال ۱۹۶۰ از فرانسه اعلام استقلال کرد. ۸۰ درصد جمعیت جمهوری آفریقای مرکزی را مسیحیان و ۱۵ درصد آن را مسلمانان سنی تشکیل می‌دهند.

کلیسای جامع نتردام که با نام کامل «کلیسای جامع نتردام معصوم» شناخته می‌شود، یک کلیسای رومی کاتولیک است که بر فراز «بانگی»، پایتخت جمهوری آفریقای مرکزی قرار دارد.

معماری این کلیسا، با استفاده از آجر قرمز و برج‌های بلندی که در هر طرف آن قد علم کرده‌اند، یادآور سازه‌های بسیاری است که در مستعمره‌های سابق فرانسه با اقلیم‌های گرمسیری پیدا می‌شوند. نتردام بانگی که در اوایل دهه ۱۹۰۰ ساخته شده است، پس از ظاهر شدن در تمبر ۱۹۶۴، به‌عنوان یک نماد ملی تثبیت شد.

افتتاح: ۱۹۳۷

آدرس: Rue Joseph, Bangui, Central African Republic
۱۰. کلبه‌های گلی دهکده خاوی (Gaoui)؛ جمهوری چاد در مرکز آفریقا
چاد، کشوری محصوری در خشکی و پایتختت آن، «انجامنا» است. این کشور با مساحت ۱٫۳ میلیون کیلومتر مربعی از سی کشور بزرگ جهان به شمار می‌آید. ۱۱ میلیون جمعیت این کشور از نژاد عرب، سودانی و بانتویی هستند. اعراب شمال چاد، زندگی بادیه‌نشینی دارند ولی جنوبی‌ها غالبا، سیاه‌پوستان قبیله‌های بانتویی هستند.

دهکده «خاوی»، واقع در «ساحل» صحرا، محل اتصال صحرای بزرگ آفریقا و ساوانای سودان، پایتخت سابق تمدن «سائو»، میزبان برخی از بهترین نمونه‌های معماری بومی کشور چاد است.

«ساحل» صحرا در شمال آفریقا از اقیانوس اطلس تا دریای سرخ کشیده شده ‌است. نام «ساحل» برگرفته از واژه عربی ساحل، به این علت نام‌گذاری شده است که مراتع این منطقه، چون ساحلی در کنار شنزارها می‌مانند.

کلبه‌های گلی دهکده خاوی، از گل و کاه و بسیاری از تزیینات ظریف و زیبا مانند گچکاری‌های رنگارنگ در بالا، انتها و ورودی آن‌ها ساخته شده‌اند.