رشد روزافزون جمعیت شهری و افزایش تولید پسماند، مدیریت کارآمد پسماند را به یک ضرورت حیاتی برای حفظ محیط زیست، ارتقای سلامت عمومی و بهبود کیفیت زندگی در شهرها تبدیل کرده است. شهرهای پیشتاز در سراسر جهان با درک این ضرورت، رویکردهای نوآورانه و سیاست‌های جامعی را برای مقابله با چالش‌های ناشی از پسماند به کار گرفته‌اند.

محیط‌های شهری به‌دلیل تمرکز جمعیت و فعالیت‌های اقتصادی، با چالش‌های منحصربه‌فردی در زمینه مدیریت پسماند روبه‌رو هستند. مدیریت نادرست پسماند می‌تواند منجر به مشکلات جدی مانند آلودگی هوا و آب، انتشار گازهای گلخانه‌ای، شیوع بیماری‌ها و کاهش کیفیت زندگی شود. در مقابل، مدیریت کارآمد پسماند می‌تواند مزایای متعددی از جمله حفاظت از منابع طبیعی، کاهش هزینه‌ها، ایجاد فرصت‌های شغلی و بهبود سلامت عمومی را به همراه داشته باشد.

سیاست‌های کلیدی مدیریت پسماند در شهرهای پیشتاز

سیاست‌های مدیریت پسماند، نیروی محرکه‌ای هستند که نحوه مدیریت، نگهداری و دفع پسماند توسط افراد، مشاغل و دولت‌ها را در یک منطقه معین تعیین می‌کنند. این سیاست‌ها می‌توانند تحت تأثیر عوامل گوناگونی مانند ویژگی‌های منطقه‌ای، استانداردهای زیست‌محیطی و قوانین دولتی تدوین شوند. همه سیاست‌های مدیریت پسماند از نظر قانونی الزام‌آور نیستند؛ بعضی از آنها فقط به‌منظور اطلاع‌رسانی در مورد بهترین روش‌ها و تشویق حس مسئولیت‌پذیری جمعی در مورد مدیریت پسماند در یک جامعه تدوین شوند. با این حال، مقرراتی وجود دارند که به‌عنوان یک مبنای قانونی برای هر سیاست مدیریت پسماند عمل می‌کنند.

اجرای مقررات مدیریت پسماند بر عهده سازمان‌های دولتی است که مسئولیت تعیین دستورالعمل‌ها در راستای حفظ مواد مصرفی، به حداقل رساندن ضایعات و ارتقای بهره‌وری منابع را بر عهده دارند. هدف این سازمان‌ها، حرکت به سمت یک اقتصاد دایره‌ای پسماند است؛ به این معنی که ضایعات با حداکثر کارایی بازیافت می‌شوند تا میزان مواد جدید موردنیاز برای حفظ سبک زندگی کاهش پیدا کند. این رویکرد در راستای برنامه‌های بلندمدت محیط زیستی است که به دنبال رسیدگی به بسیاری از جنبه‌های تغییرات آب‌وهوایی هستند.

شهرهای پیشرو در مدیریت موفق پسماند مقرراتی برای مشاغل وضع کرده‌اند که بر اساس آن، کارفرمایان ملزم به رعایت سه اصل زیر هستند:

به حداقل رساندن ضایعات

پیروی از سه اصل کاهش، استفاده مجدد و بازیافت

مرتب‌سازی و ذخیره ضایعات به‌صورت ایمن و مطمئن؛ به‌عنوان مثال با استفاده از سطل‌های زباله تجاری قفل‌دار

در محیط‌های روستایی، اقدامات مدیریت پسماند به‌طور معمول شامل روش‌های فردی با تمرکز بر هر فرد است، چراکه مناطق روستایی با کمبود زیرساخت برای مرتب‌سازی، نگهداری، جمع‌آوری و بازیافت منابع دست‌وپنجه نرم می‌کنند و دستیابی به یک اقتصاد دایره‌ای پسماند بدون تلاش‌های فردی دشوارتر می‌شود. بنابراین، تأثیرات کوچک‌تر را می‌توان از طریق مواردی مانند سطل‌های کمپوست، آداب صحیح بازیافت و بردن پلاستیک‌های قابل‌استفاده به مراکز جمع‌آوری سوپرمارکت در صورت امکان ایجاد کرد.

شهرها به‌دلیل تمرکز بالای تولید پسماند و نزدیکی شهروندان به تأسیسات مدیریت پسماند به‌ویژه در مقایسه با مناطق روستایی وسیع و کم‌جمعیت، با چالش‌های ویژه‌ای روبه‌رو هستند. دلیل اصلی این امر، تراکم بالای جمعیت است که باعث می‌شود تولید زباله بیشتر و در صورت مدیریت نادرست، تأثیر بیشتری بر محیط و زندگی افراد داشته باشد. این امر، استراتژی‌های جامع مدیریت پسماند، دسترسی آسان به این تأسیسات و آگاهی‌بخشی در مورد ابتکارات بازیافت را در مناطق شهری به مراتب مهم‌تر و مؤثرتر می‌کند.

سیاست‌های مدیریت پسماند در شهرها باید تمام منابع تولید زباله را در بر گیرند که به معنای در نظر گرفتن منشأ پسماند، نوع آن و بهترین روش‌های مدیریت برای به حداکثر رساندن کارایی بازیافت است. تنظیمات شهری به‌طور معمول از سیستم‌های جمع‌آوری و تفکیک متمرکز برخوردار هستند که گامی مثبت در جهت مدیریت بهتر پسماند محسوب می‌شود و همواره فضایی برای بهبود و ارتقای این سیستم‌ها وجود دارد.

روش‌های بهبود مدیریت پسماند در شهرها

شهرها از اجزای گوناگونی تشکیل شده‌اند، اما برای مدیریت مؤثر پسماند، سه عنصر اصلی افراد، مکان‌ها و مشاغل نقش کلیدی ایفا می‌کنند. این سه مورد، اساس تولید، مدیریت و درک پسماند در محیط شهری هستند و هر یک، نیازمند رویکردها و راهکارهای خاص خود برای کاهش اثرات منفی پسماند و ارتقای سلامت و رفاه جامعه هستند. به این ترتیب، با پرداختن به این سه عنصر کلیدی، می‌توان یک سیستم مدیریت پسماند کارآمد و پایدار در شهرها ایجاد کرد.

فرصت‌های گوناگونی برای تولید پسماند در شهرها وجود دارد؛ برای مثال، زباله‌های ناشی از مصرف غذاهای بیرون‌بر، نوشیدنی‌های موجود در بطری‌های پلاستیکی یکبار مصرف، ته‌سیگارها و آدامس‌های جویده‌شده و دیگر مواردی که منابع تولید زباله هستند که به‌طور مستقیم با رفتار و عادات افراد مرتبط هستند. افزایش آگاهی عمومی از مزایای بازیافت و تفکیک زباله می‌تواند به تغییر رفتار شهروندان و کاهش حجم پسماند تولیدی منجر شود و به ایجاد یک شهر پاکیزه‌تر و سالم‌تر کمک کند. این امر مستلزم آموزش مستمر و فراگیر در سطوح مختلف جامعه و ارائه مشوق‌هایی برای ترغیب شهروندان به مشارکت فعال در برنامه‌های مدیریت پسماند است.

عنصر دوم، مکان‌ها هستند که شامل محل‌های دفع زباله و مراکز تفکیک و بازیافت می‌شوند. یک سیستم کارآمد مدیریت پسماند، نیازمند وجود مکان‌های کافی برای دفع زباله است که به‌طور مناسب در نزدیکی منابع اصلی تولید زباله (منازل، محل کار و فضاهای عمومی) قرار گرفته باشند. علاوه بر این، باید زیرساخت‌های لازم برای مدیریت دفع پسماند به شیوه‌ای ایمن و بدون آسیب رساندن به سلامت انسان یا حیوانات وجود داشته باشد.

در نهایت، مشاغل و کسب‌وکارها نیز ملاحظات منحصربه‌فرد خود را دارند. به‌طور کلی، کسب‌وکارها حجم بیشتری از زباله را تولید می‌کنند و مدیریت این حجم از پسماند می‌تواند چالش‌برانگیز باشد. به‌ویژه کسب‌وکارهای تولیدی باید در انتخاب مواد اولیه مورد استفاده برای تولید محصولات خود دقت کنند و استفاده از مواد بازیافتی را در اولویت قرار دهند. در هر صورت، آگاهی از اقداماتی که باید برای جمع‌آوری و مدیریت صحیح پسماند انجام شود، برای تمامی کسب‌وکارها ضروری است. در ادامه چند روش برای بهبود مدیریت پسماند در شهرها آورده شده است.

دسترسی آسان به سطل‌های زباله و امکانات مرتب‌سازی

دسترسی آسان به سطل‌های زباله، نقش تعیین‌کننده‌ای در تشویق افراد به دور ریختن زباله‌ها در مکان‌های مناسب دارد. فراهم کردن تعداد کافی سطل زباله، از پراکنده شدن زباله‌ها در محیط جلوگیری کرده و به بهبود مدیریت پسماند و حفظ اکوسیستم‌های محلی کمک می‌کند. افزایش تعداد سطل‌ها و تناسب آنها با حجم زباله‌های تولیدی در هر محل، مانع از سرریز شدن و پخش شدن زباله‌ها توسط باد، باران و حیوانات می‌شود.

گام بعدی، تفکیک زباله‌ها از مبدأ است که با فراهم کردن سطل‌های جداگانه برای انواع مختلف زباله مانند پلاستیک، کاغذ، شیشه و زباله‌های تر، امکان بازیافت آسان‌تر مواد را فراهم می‌کند و از انتقال مواد قابل بازیافت به محل‌های دفن زباله جلوگیری می‌کند. بنابراین، سطل‌های مخصوص بازیافت بطری‌های پلاستیکی، قوطی‌های فلزی و سایر اقلام رایج باید در دسترس شهروندان قرار بگیرند تا به جای دور انداختن آنها در سطل‌های زباله عمومی، به چرخه بازیافت بازگردند.

آموزش عمومی در مورد مدیریت پسماند

همه نام سه اصل کاهش، استفاده مجدد و بازیافت را شنیده‌اند، اما ممکن است ندانند که برای دستیابی به مدیریت خوب پسماند چه کاری باید انجام دهند. توضیح نیازها و مزایای بازیافت، افراد و مشاغل را تشویق می‌کند تا زباله‌های خود را با دقت بیشتری مدیریت کنند. پیشنهاد می‌شود در صورت امکان از سطل‌های جداگانه زباله و بازیافت استفاده کنند یا زباله‌ها را به خانه ببرند تا فشار بر منابع زباله عمومی کاهش پیدا کند و مرتب‌سازی و بازیافت پسماند در سطح شهر آسان‌تر شود. شهرها می‌توانند موارد آموزشی را به روش‌های سازگار با محیط زیست از جمله تابلوهای دائمی، دسترسی آسان به سطل، بروشورها و پوسترهای قابل بازیافت و کمپین‌های دیجیتال ارائه دهند.

ارائه فرصت‌ها و طرح‌های تشویقی

مشاغل، مهم‌ترین عامل تولید زباله در محیط‌های شهری هستند و به همین دلیل جایگاه ویژه‌ای در مدیریت و سیاست‌های مرتبط با پسماند دارند. سرمایه‌گذاری تجاری برای تشویق به کاهش تولید زباله امری ضروری است و می‌تواند از طریق راهکارهای زیر محقق شود:

تعبیه سطل‌های مجزا برای جمع‌آوری کاغذهای باطله در زیر میزهای کارمندان

فراهم کردن سطل‌های مناسب در محل کار برای تفکیک انواع مختلف زباله (خشک، تر، قابل بازیافت)

استفاده از مواد بازیافتی در تولید محصولات

توجه به میزان پلاستیک و سایر مواد به کار رفته در بسته‌بندی محصولات

تلاش برای کاهش یا جایگزینی بسته‌بندی‌ها با مواد سازگار با محیط زیست

سرمایه‌گذاری در طرح‌های بازیافت، افزایش آگاهی کارکنان در مورد اهمیت بازیافت در داخل و خارج از محل کار و همکاری با یک شرکت مدیریت پسماند معتبر و کارآمد، نقش مهمی در کاهش و مدیریت مؤثر پسماند تولیدی توسط کسب‌وکارها ایفا می‌کند.

طرح‌های تشویقی می‌توانند نقش مهمی در کاهش میزان زباله‌های تولیدی توسط کسب‌وکارها ایفا کنند. ارائه معافیت‌های مالیاتی یا تخفیف در عوارض به کسب‌وکارهایی که در جهت کاهش تولید زباله و استفاده از مواد بازیافتی اقدام می‌کنند، اهدای جوایز و تقدیرنامه‌ها به کسب‌وکارهایی که در زمینه مدیریت پسماند عملکرد برجسته‌ای دارند، ارائه وام‌های کم‌بهره یا تسهیلات مالی دیگر به کسب‌وکارهایی که قصد سرمایه‌گذاری در تجهیزات و فناوری‌های مرتبط با مدیریت پسماند را دارند و حمایت از بازارهای محلی که در زمینه کاهش تولید زباله و استفاده از مواد بازیافتی فعالیت می‌کنند از جمله سیاست‌های موفق در این زمینه است که در بسیاری از شهرهای جهان به کار گرفته می‌شود.

شهرهای پیشرو در مدیریت پسماند

سان‌فرانسیسکو به‌دلیل هدف بلندپروازانه‌اش برای رسیدن به زباله صفر شهرت دارد. این شهر برای کاهش ۹۰ درصدی میزان زباله‌هایی که به محل‌های دفن فرستاده می‌شوند، برنامه‌های گسترده‌ای را در زمینه کاهش تولید زباله، بازیافت و کمپوست اجرا کرده است. سان‌فرانسیسکو در زمینه آموزش عمومی و تشویق شهروندان به مشارکت در برنامه‌های مدیریت پسماند نیز بسیار فعال است. سیاست‌هایی مانند تفکیک اجباری زباله از مبدأ و ممنوعیت استفاده از کیسه‌های پلاستیکی یک‌بار مصرف، از جمله اقدامات کلیدی این شهر به شمار می‌رود.

کپنهاگ یکی از شهرهای پیشرو در زمینه استفاده از فناوری‌های تبدیل زباله به انرژی است. این شهر با سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های پیشرفته بازیافت و تبدیل زباله به انرژی، توانسته است میزان زباله‌های ارسالی به محل‌های دفن را به حداقل برساند. کپنهاگ همچنین به ترویج اقتصاد دایره‌ای و استفاده مجدد از مواد بازیافتی اهمیت زیادی می‌دهد.

دانمارک به اهداف بازیافتی اتحادیه اروپا متعهد است و هدف دارد حداقل ۵۵٪ از زباله‌های شهری را تا سال ۲۰۲۵ بازیافت کند و این نرخ را در سال‌های آینده افزایش دهد. این کشور همچنین قصد دارد مسئولیت تولیدکننده گسترش‌یافته (EPR) را برای بسته‌بندی‌ها معرفی کند که تولیدکنندگان را به خاطر هزینه‌های مرتبط با بازیافت مواد بسته‌بندی مسئول می‌سازد.

کپنهاگ از حسگرهای نوری که در سطل‌های زباله نصب شده‌اند، برای نظارت بر حجم زباله و بهینه‌سازی مسیرهای جمع‌آوری استفاده می‌کند. این کار اطمینان می‌دهد که تنها سطل‌های پر خالی می‌شوند و از سفرهای غیرضروری جلوگیری می‌کند، که در نتیجه هزینه‌ها کاهش یافته و کارایی افزایش می‌یابد.

این شهر مراکز بازیافت محلی را با امکانات مبادله تجهیز کرده است که شهروندان می‌توانند اقلامی مانند مبلمان، کتاب‌ها، اسباب‌بازی‌ها و سایر وسایل قابل استفاده مجدد را بیاورند یا مواد دلخواه خود را دریافت کنند. این مراکز بسیار محبوب هستند و تقاضا برای استفاده از آنها در حال افزایش است. کپنهاگ قصد دارد تعداد این مراکز را سه یا چهار برابر کند تا دسترسی بیشتری برای شهروندان فراهم شود.

کوریتیبای برزیل به‌دلیل رویکردهای نوآورانه خود در زمینه مدیریت پسماند در مناطق کم‌برخوردار شهرت دارد. این شهر با اجرای برنامه‌هایی مانند زباله قابل تعویض، به ساکنان مناطق فقیرنشین اجازه می‌دهد زباله‌های قابل بازیافت را در ازای غذا، بلیط اتوبوس یا سایر اقلام ضروری مبادله کنند. این برنامه‌ها، علاوه بر کاهش حجم زباله‌های شهری، به بهبود وضعیت اقتصادی و اجتماعی ساکنان مناطق کم‌برخوردار نیز کمک می‌کنند.

سنگاپور به‌دلیل محدودیت فضای سرزمینی، با چالش‌های خاصی در زمینه مدیریت پسماند روبه‌رو است. به همین دلیل، این شهر بر تبدیل زباله به انرژی و کاهش تولید زباله تمرکز ویژه‌ای دارد. سنگاپور همچنین با اجرای سیاست‌های سختگیرانه و اعمال جریمه‌های سنگین، تلاش می‌کند اعضای جامعه را از ریختن زباله در معابر عمومی منع کند. استکهلم به‌عنوان یکی از شهرهای پیشرو در زمینه پایداری محیط زیست، بر پیشگیری از تولید زباله، استفاده مجدد از مواد و بازیافت حداکثری تمرکز دارد. این شهر با اجرای برنامه‌های آموزشی گسترده و ارائه مشوق‌های مالی، شهروندان و کسب‌وکارها را به مشارکت در برنامه‌های مدیریت پسماند تشویق می‌کند.

وین دارای یک سیستم مدیریت پسماند بسیار پیشرفته با نرخ‌های بالای بازیافت است. این شهر با سرمایه‌گذاری در فناوری‌های نوین و اجرای سیاست‌های جامع توانسته است میزان زباله‌های ارسالی به محل‌های دفن را به حداقل برساند و به یک شهر پایدارتر تبدیل شود. ونکوور نیز از شهرهای پیشگام در استفاده از پلاستیک بازیافتی برای خدمات شهری است. این شهر ترکیبی از پلاستیک خردشده بطری‌های آب و ظروف لبنیات را برای آسفالت استفاده می‌کند که منجر به کاهش مصرف سوخت هنگام آسفالت کردن جاده‌ها و امکان پخش آسفالت در دماهای پایین‌تر شده است.