اهمیت حفظ و احیای فضاهای سبز در مقابله با تغییرات اقلیمی

کاشت درختان همواره به‌عنوان یکی از راهکارهای طبیعی و مؤثر برای مقابله با تغییرات اقلیمی مطرح شده است. این ایده که درختان با جذب دی‌اکسیدکربن که گاز گلخانه‌ای اصلی است، می‌توانند به کاهش گرمایش جهانی کمک کنند، ساده و در عین حال جذاب است، اما در سال‌های اخیر مطالعات و تحقیقات علمی نشان داده‌اند که این راهکار در بسیاری از موارد بیش از حد بزرگ‌نمایی شده است و در واقعیت به سادگی آنچه تصور می‌شود، مؤثر نیست.

سالانه ۳۶ میلیارد تن دی‌اکسید کربن تنها از سوخت‌های فسیلی منتشر می‌شود که حجم بسیار بالایی است. بنابراین، کاهش مستقیم انتشار گازهای گلخانه‌ای ناشی از سوخت‌های فسیلی همچنان به‌عنوان اصلی‌ترین و مؤثرترین راهکار برای مقابله با تغییرات اقلیمی مطرح است.

درختان به‌دلیل توانایی بالای خود در جذب دی‌اکسیدکربن و ذخیره‌سازی کربن در بافت‌های چوبی‌شان، نقش مهمی در کاهش میزان گازهای گلخانه‌ای ایفا می‌کنند. فرایند فتوسنتز موجب می‌شود تا دی‌اکسیدکربن از جو جذب و در ساختار گیاه ذخیره شود. در حال حاضر، جنگل‌کاری جهانی توانسته است سالانه حدود ۱.۹ میلیارد تن دی‌اکسید کربن را در خود ذخیره کند که معادل ۵ درصد از کل دی‌اکسید کربن منتشرشده از سوخت‌های فسیلی است.

با وجود نقش مثبت و مهم جنگل‌کاری در جذب کربن، این راهکار با چالش‌ها و محدودیت‌هایی روبه‌رو است. نخستین چالش، انتخاب مکان مناسب برای کاشت درختان است. در بسیاری از نقاط جهان، پروژه‌های عظیم کاشت درخت در مناطقی اجرا شده‌اند که پیش‌تر مراتع یا زیستگاه‌های طبیعی دیگری بوده‌اند. تغییر کاربری این مناطق به جنگل، می‌تواند اثرات منفی زیادی داشته باشد. به‌عنوان مثال، کاشت درخت در مراتع خشک یا نیمه‌خشک می‌تواند چرخه آب را برهم زند و منجر به کاهش منابع آبی شود.

از سوی دیگر، بعضی گونه‌های درختی که در پروژه‌های جنگل‌کاری استفاده می‌شوند، بومی آن مناطق نیستند و می‌توانند به اکوسیستم‌های محلی آسیب بزنند و منجر به کاهش تنوع زیستی شوند. نمونه بارز این مسئله در چین مشاهده شد که دولت برای مقابله با فرسایش خاک و کاهش آلودگی، پروژه عظیمی برای کاشت درختان راه‌اندازی کرد، اما در بسیاری از موارد، درختان غیر بومی با مصرف آب زیاد موجب کاهش جریان رودخانه‌ها و خشکی زمین‌های کشاورزی شدند. این نمونه نشان می‌دهد که بدون برنامه‌ریزی دقیق و شناخت کامل از شرایط زیستی و اقلیمی منطقه، کاشت درخت می‌تواند تأثیرات منفی ناخواسته‌ای داشته باشد.

علاوه‌بر این، خود ذخیره‌سازی کربن در درختان نیز محدودیت‌هایی دارد. درختان عمر محدودی دارند و با وقوع حوادث طبیعی همچون آتش‌سوزی، خشکسالی یا حملات آفات، بخش قابل‌توجهی از کربنی که در آنها ذخیره شده است، دوباره به جو بازمی‌گردد. بنابراین، کربن ذخیره‌شده در درختان پایداری کامل ندارد و نمی‌توان به‌سادگی آن را با کربن ناشی از سوخت‌های فسیلی مقایسه کرد.

مطالعات نشان داده است که میزان زمین‌های مناسب برای جنگل‌کاری جهانی به صورت اغراق‌آمیزی برآورد شده و ظرفیت واقعی این زمین‌ها کمتر از تصور اولیه است، همچنین بیشترین تعهدات برای جنگل‌کاری از سوی کشورهایی اعلام شده است که کمترین میزان زمین‌های مناسب و بیشترین محدودیت‌های اقتصادی را دارند. در مقابل، کشورهای برخوردار از درآمد بالا و دارای زمین‌های گسترده و مناسب، تعهدات کمتری در این زمینه ارائه کرده‌اند.

ضرورت رویکرد چندجانبه در مقابله با تغییرات اقلیمی

اگرچه کاشت درختان بخشی از راهکارهای مقابله با تغییرات اقلیمی است، اما این موضوع نباید به‌عنوان تنها راه‌حل در نظر گرفته شود. کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای از منابع سوخت‌های فسیلی که میلیون‌ها سال در زیر زمین ذخیره شده‌اند، بسیار ضروری‌تر و فوری‌تر است. انتشار این گازها موجب افزایش غلظت دی‌اکسیدکربن در جو و گرم شدن زمین می‌شود. به همین دلیل، تمرکز بر کاهش مصرف نفت، زغال‌سنگ و گاز طبیعی از طریق افزایش بهره‌وری انرژی، استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر و تغییر شیوه‌های تولید و مصرف اهمیت بسیار بالایی دارد.

علاوه‌بر آن، حفاظت و احیای جنگل‌های طبیعی که از پیشینه‌ای چند هزار ساله برخوردارند، می‌تواند نقش کلیدی در مقابله با تغییرات اقلیمی داشته باشد. جنگل‌های طبیعی به‌دلیل تنوع زیستی بالا و ساختار پیچیده‌ای که دارند، قادرند به‌طور مؤثرتری کربن را ذخیره کنند و در عین حال مقاومت بیشتری در برابر آسیب‌های محیطی داشته باشند. حفظ این اکوسیستم‌ها باید در اولویت سیاست‌های زیست‌محیطی قرار گیرد.

مواردی که جوامع و سیاستگذاران بیش از حد روی راهکار جنگل‌کاری حساب کرده‌اند، ممکن است منجر به غفلت از اقدامات اساسی و ضروری شوند. این موضوع می‌تواند به تأخیر در به‌کارگیری سیاست‌های کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای و کاهش انگیزه برای تغییر رفتارهای مصرفی منجر شود.

از سوی دیگر، راهکارهای مبتنی بر طبیعت همچون کاشت درختان باید به دقت برنامه‌ریزی و به‌عنوان بخشی از یک رویکرد جامع‌تر به کار گرفته شوند. ترکیب روش‌های مختلف همچون حفاظت از زیستگاه‌های طبیعی، احیای مراتع، کاهش مصرف سوخت‌های فسیلی و بهبود بهره‌وری انرژی می‌تواند بیشترین تأثیر را در کاهش گرمایش جهانی داشته باشد.

برای تحقق اهداف جنگل‌کاری جهانی، لازم است کشورهای با درآمد بالا سهم بیشتری از زمین‌های خود را به پروژه‌های جنگل‌کاری اختصاص دهند. این کشورها باید حمایت‌های مالی گسترده‌ای به کشورهای کم‌درآمد ارائه دهند تا امکان اجرای برنامه‌های جنگل‌کاری و بازسازی محیط‌زیست در این مناطق فراهم شود.

افزایش بازارهایی که برای خدمات اکوسیستم و طبیعت ارزش مالی قائل می‌شوند، می‌تواند نقش مؤثری در تشویق و تسریع فرایند جنگل‌کاری ایفا کند. به‌عنوان مثال، برنامه‌هایی در حال توسعه است که مالکین زمین را به کاشت درخت و انجام فعالیت‌های ترمیمی تشویق می‌کند که این امر می‌تواند منابع مالی و انگیزه لازم برای گسترش جنگل‌کاری را فراهم آورد.