اثر آلودگی هوا بر سلامت انسان از دیرباز مورد توجه بوده است و از مهم‌ترین اثرات آن می‌توان به پیدایش انواع بیماری‌های مزمن نظیر آسم، بیماری‌های تنفسی، قلبی و ژنتیکی اشاره کرد؛ در این میان توسعه فضای سبز شهری و توزیع متناسب آن در تمام مناطق شهرداری، یکی از راهکارهای رفع این آلودگی‌ها قلمداد می‌شود.

توسعه فضای سبز عمودی به معنای ایجاد سطوح سبز در ساختمان‌های شهری است و شامل بام‌های سبز و دیوارهای سبز می‌شود؛ مطالعات و پژوهش‌های مختلف مزایای زیست‌محیطی و اجتماعی بسیاری را برای فضای سبز عمودی برشمرده‌اند که از جمله آن‌ها می‌توان به زیباسازی محیطی، کاهش آلودگی محیطی و مصرف انرژی، کنترل باران‌های سیلابی، کاهش اثر جزیره گرمایی شهری، حفظ تنوع زیستی شهری و ارتقای سلامت روانی ساکنان اشاره کرد.

به دلیل ارزش افزوده بالای زمین و رشد عمودی شهرها و آپارتمان‌نشینی و افزایش تراکم ساختمانی، شهر اصفهان با مشکل کمبود فضای سبز شهری مواجه بوده است که به همین جهت در سال‌های اخیر از اجرای بام و دیوار سبز در ساختمان‌ها به‌منظور افزایش سرانه فضای سبز و بهره بردن از سایر مزایای بام سبز صحبت می‌شود.

بام سبز از جمله فناوری‌های زیست‌محیطی است که می‌تواند ساختمان‌ها را با کاربری‌های مختلف پوشش دهد؛ در انجام این کار مزایای متعددی از جمله کمک به جبران جنبه‌های منفی آلودگی، به‌ویژه در محیط زیست شهری وجود دارد و با توجه به آلودگی‌های ناشی از گرد و خاک و همچنین آلودگی‌های ناشی از سوخت بنزینی که سلامت افراد را در شهرهای بزرگ به خطر انداخته است، توجه به اثرات زیست‌محیطی و تأثیرات مثبت بام سبز در کاهش آلودگی هوا ضروری است.

بام سبز مصرف انرژی سرمایشی ساختمان را کاهش می‌دهد

بام و دیوار سبز در کاهش مصرف انرژی ساختمان‌ها چه نقشی دارد؟

بام‌های سبز اثرات متفاوتی بر میزان اتلاف و دریافت حرارت از سقف ساختمان دارد و منجر به کاهش میزان مصرف انرژی ساختمان‌ها می‌شود؛ این فضاها با استفاده از کاهش میزان تابش دریافتی توسط سقف و کاهش نسبی ضریب انتقال حرارت سقف، می‌تواند منجر به کاهش دریافت حرارت ساختمان از طریق سقف شود و مصرف انرژی سرمایشی ساختمان را کاهش دهد.

در دوره گرمایش نیز کاهش ضریب انتقال حرارت سقف به دلیل لایه‌های خاک، همچنین گیاهان سقف سبز، منجر به کاهش اتلاف حرارت ساختمان می‌شود و به این صورت مصرف انرژی گرمایشی ساختمان نیز به میزان اندکی کاهش خواهد یافت.

چه شرایط و تمهیداتی برای ایجاد بام سبز لازم است؟

چندین شاخص برای این مسئله حائز اهمیت است از جمله اینکه در صورت ارائه تسهیلات از طرف شهرداری، سازمان محیط‌زیست یا دیگر سازمان‌های متولی برای ایجاد بام سبز، مساحت این فضا برای استفاده از تسهیلات، باید حداقل ۴۰ درصد مساحت ناخالص بام باشد.

مالکان ساختمان‌ها با رعایت تمهیدات سازه‌ای و ایمنی و رعایت تمام ضوابط می‌توانند به‌منظور ایجاد فضای بام (به عنوان حیاط) از سقف سبز متمرکز گسترده به‌منظور استفاده از مزایای انرژی و زیست‌محیطی آن بهره‌مند شوند و بر این اساس عمق خاک بهتر است ۲۰ سانتی‌متر باشد.

شاخص دیگر استفاده از گیاهانی با نیاز آبی کم و مقاوم به خشکی و آفتاب شدید است؛ در بام‌ها و دیوارهای سبز مورد استفاده در شهر اصفهان باید از گونه‌های گیاهی همچون ناز یخی، بومادران قرمز و زرد، داوودی، اسطوخدوس، رزماری، مرزه، شقایق کالیفرنیا، فیلا، شیرخشت و همیشه‌بهار استفاده کرد، همچنین با توجه به نوع پروژه، نوع و وزن بام سبز در هر متر مربع، در مرحله طراحی باید تمهیدات لازم در محاسبات سازه در نظر گرفته شود، به طوری که سازه ظرفیت تحمل بار اضافی بام سبز را داشته باشد.

چه تمهیداتی برای طراحی سازه‌ای ساختمان‌های دارای بام سبز و وزن این بام‌ها لحاظ می‌شود؟

در زمان طراحی بام سبز باید نقشه‌ها و در صورت نیاز جزئیات اجرایی مورد نیاز تهیه شود و این جزئیات باید در برابر رشد ریشه و نفوذ آب مقاوم باشد، همچنین الزامات ساختمانی همچون لایه ضد ریشه و لایه ضد آب (عایق کاری رطوبتی) و الزامات تاسیساتی از جمله طراحی سیستم‌های آبرسانی و زهکشی، سیستم استفاده از آب فاضلاب خاکستری و تهیه نقشه‌های تاسیساتی باید به‌درستی رعایت شود.

استفاده از کودهای شیمیایی برای گیاهان دیوار به‌ویژه سقف سبز به دلیل مشکلات زیست‌محیطی غیرمجاز است؛ میزان استفاده از کودها و سموم، زمان و نحوه استفاده از آن‌ها باید با دقت و توجه به مسائل زیست‌محیطی و ایجاد نشدن اثرات منفی شامل نفوذ این سموم به ساختمان‌های همسایه مدیریت شود.

در صورتی که مالک ساختمانی که دارای بام سبز است، قصد نگهداری از بام سبز را نداشته باشد، نمی‌تواند این بام را بدون آبیاری رها کند و باید نسبت به جمع‌آوری آن اقدام کند

برای طراحی بام سبز با مساحت بیشتر نیز توصیه می‌شود طراحی معماری و تأسیسات ساختمان به‌گونه‌ای انجام شود که حداکثر مساحت مفید، یک‌دست و بدون مانع را روی بام فراهم کند و در صورتی که آبیاری بام سبز دارای پساب خروجی باشد، لازم است اقدامات لازم برای جلوگیری از ورود این پساب به سیستم فاضلاب خاکستری ساختمان صورت پذیرد.

در صورت اجرای بام سبز در ساختمان‌ها، نگهداری این بام‌ها باید به‌درستی و با دقت انجام شود تا منجر به ایجاد اثرات منفی همچون خشکی بام و تولید گرد و غبار برای محیط شهری و همسایگان نشود، همچنین در صورتی که مالک ساختمانی که دارای بام سبز است، قصد نگهداری از بام سبز را نداشته باشد، نمی‌تواند این بام را بدون آبیاری رها کند و باید نسبت به جمع‌آوری و زدودن تمام اجزای این بام از جمله خاک آن اقدام کند، در غیر این صورت گرد و غبار و خاک روی سقف منجر به آلوده کردن محیط اطراف ساختمان می‌شود.‌

بام و دیوار سبز در بهبود شرایط خرد اقلیم و اقلیم شهری چه تأثیری دارد؟

با توجه به معضلات ناشی از مصرف انرژی‌های فسیلی و مشکلاتی از قبیل آلودگی هوا، توجه به محیط زیست در جهان، هر روز بیش از پیش فراگیر می‌شود. پاک‌سازی هوا و کاهش اثر جزایر حرارتی از مزایای زیست‌محیطی بام سبز محسوب می‌شود.

در شهرهای بزرگ به دلیل وجود سطوح ساختمانی به‌ویژه سطوح تیره رنگ از قبیل آسفالت و عایق‌کاری بام‌ها، حرارت تابشی خورشید جذب و تبدیل به گرما و منجر به گرم کردن محیط اطراف این سطوح و بالا رفتن دمای شهرها در مقایسه با خارج از شهرها می‌شود؛ به همین دلیل اختلاف دمای بین حومه‌شهر و درون شهر در تابستان می‌تواند بسیار زیاد و حتی به ۱۰ درجه سانتی‌گراد برسد، از سوی دیگر حرارت تولید شده در بخش‌های متراکم و دارای سبزینگی اندک شهر می‌تواند موجب گرم‌تر شدن بخش‌های مذکور و تولید جزایر حرارتی شود.

سطوح سبز به دو دلیل عمده سایه‌اندازی و سرمایش تبخیری موجب کاهش دمای هوای محیط می‌شود و بر همین اساس دمای محیط اطراف فضاهای سبز و پارک‌ها نسبت به بخش‌های دیگر شهر به میزان قابل توجهی کمتر است؛ افزایش سطوح سبز درون شهرها به دلیل اثر کاهشی بر دمای هوا، موجب کاهش میزان جزایر حرارتی درون شهرها نیز می‌شود.

میزان اثرگذاری بام سبز در میزان کاهش دمای هوا، بر حسب عواملی نظیر ذخیره‌سازی میزان رطوبت در سطح بام، نوع و حجم گیاهان، عمق و ترکیبات خاک و سایر موارد متفاوت است.