چاقی یکی از معضلات سلامت عمومی در جهان امروز است که به‌سرعت در حال گسترش است و پیامدهای جدی برای سلامت افراد و جوامع به دنبال دارد. افزایش جمعیت شهری و روند روبه‌رشد چاقی در جهان، طراحی شهری هوشمند و سلامت‌محور را به ابزاری کلیدی برای مقابله با این بحران تبدیل کرده است. شهرهایی که با هدف تشویق به فعالیت بدنی، کاهش استفاده از خودروهای شخصی و ایجاد فضاهای باز و ایمن طراحی می‌شوند، می‌توانند نقش مؤثری در کاهش چاقی و بهبود سلامت عمومی ایفا کنند.

سازمان جهانی بهداشت، چاقی را به‌عنوان «تجمع غیرطبیعی یا بیش از حد چربی که خطر سلامت را افزایش می‌دهد» تعریف می‌کند. شاخص توده بدنی (BMI) معیاری است که با تقسیم وزن بر مجذور قد به دست می‌آید و اگر این عدد بالاتر از ۳۰ باشد، فرد چاق محسوب می‌شود. دلیل اصلی چاقی نبود تعادل بین کالری دریافتی و مصرفی است که سبک زندگی کم تحرک، استفاده گسترده از خودروهای شخصی و طراحی شهری نامناسب از عوامل مهم آن هستند. چاقی می‌تواند منجر به بیماری‌های قلبی، دیابت، مشکلات اسکلتی-عضلانی و بعضی انواع سرطان شود.

یکی از عوامل کلیدی برای حفظ سبک زندگی سالم، انجام فعالیت بدنی متوسط همچون پیاده‌روی سریع است. شهرها باید به‌گونه‌ای طراحی شوند که محیطی مناسب و دلپذیر برای تشویق مردم به این فعالیت‌ها فراهم کنند و آنها را به پیاده‌روی، دوچرخه‌سواری و استفاده از حمل‌ونقل عمومی ترغیب کنند تا سبک زندگی فعال‌تر جایگزین وابستگی به خودروهای شخصی شود.

نقش طراحی شهری در ارتقای سلامت

شهرهایی که طراحی فشرده و متصل دارند و خدمات، تفریحات و حمل‌ونقل عمومی را در فاصله کوتاه و قابل پیاده‌روی قرار می‌دهند، افراد را به پیاده‌روی و کاهش استفاده از خودروهای شخصی ترغیب می‌کنند. این نوع طراحی شهری می‌تواند به‌طور قابل‌توجهی در پیشگیری از چاقی مؤثر باشد، زیرا مردم به جای جست‌وجوی جای پارک یا انتظار برای اتوبوس، هر روز به‌طور طبیعی فعالیت بدنی دارند.

افزایش فضاهای بازی برای کودکان و امکانات ورزشی در فضای باز نیز به‌عنوان راهکارهایی برای مقابله با چاقی کودکان مطرح است. در کشورهای مختلف از جمله ایالات متحده آمریکا نرخ چاقی کودکان به ۱۹ درصد رسیده است و ایجاد پارک‌ها و باشگاه‌های ورزشی در فضای عمومی، گامی مؤثر برای تشویق کودکان به فعالیت بدنی است. باشگاه‌های ورزشی در فضای باز به‌سرعت در حال محبوب شدن هستند و با فراهم کردن تجهیزات ورزشی در پارک‌ها، زمینه فعالیت‌های بدنی را برای بزرگسالان و افرادی فراهم می‌کنند که امکان شرکت در کلاس‌های ورزشی را ندارند.

یک معمار و طراح شهری دانمارکی با توسعه روش‌هایی برای جمع‌آوری داده درباره نحوه حرکت مردم در شهرها، نشان داده است که طراحی شهری می‌تواند به‌طور مستقیم بر میزان فعالیت بدنی تأثیرگذار باشد. در مطالعه‌ای که در ۱۴ شهر از ۱۰ کشور انجام شده، مشخص شده است افرادی که در محله‌های قابل پیاده‌روی زندگی می‌کنند، ۴۳ درصد کمتر دچار چاقی هستند و به‌طور متوسط ۶۸ تا ۸۹ دقیقه بیشتر در هفته فعالیت بدنی دارند.

پروژه موسوم به «اسپلش جم» در شهر لکسینگتون ایالت کنتاکی آمریکا، نمونه‌ای موفق از باززنده‌سازی فضاهای عمومی شهری است که با هدف افزایش فعالیت بدنی و تعامل اجتماعی کودکان طراحی و اجرا شده است. این پروژه با بازسازی یک فضای بازی عمومی قدیمی و افزودن امکانات بازی آبی همچون فواره‌ها و آب‌نماها، محیطی جذاب و دلنشین برای کودکان ایجاد کرده است که آنها را به بازی فعال و حضور بیشتر در فضای باز تشویق می‌کند.

کودکان این منطقه پیش از این نیز در یک آب‌نمای عمومی بازی می‌کردند، اما فعالیتشان به‌دلیل نبود امکانات مناسب و طراحی فضا به‌صورت رسمی مورد حمایت قرار نمی‌گرفت. تیم طراحی شهری به جای محدود کردن این رفتار طبیعی کودکان، با همکاری مسئولان محلی، مکانی مناسب و ایمن را برای بازی‌های آبی در نظر گرفت که علاوه‌بر تأمین نیازهای تفریحی کودکان، به تقویت ارتباطات اجتماعی میان خانواده‌ها و ساکنان محله‌های مختلف کمک کرد.

نمونه‌هایی از شهرهایی که با چاقی مبارزه می‌کنند

شهر لکو در ایتالیا برنامه‌ای موسوم به «اتوبوس پیاده‌روی» را به مرحله اجرا در آورده است که در آن، والدین و همراهان، کودکان را پیاده به مدرسه می‌برند تا کودکان را به پیاده‌روی تشویق کنند. این طرح با هدف افزایش فعالیت بدنی کودکان و کاهش استفاده از خودروهای شخصی طراحی شده است.

پروژه «دره سلامتی» در منطقه رومانای ایتالیا با رویکرد نوآورانه اجتماعی، به مقابله با خطرات مزمن سلامتی می‌پردازد و با ایجاد مناطق بدون خودرو و توسعه مسیرهای پیاده‌روی و دوچرخه‌سواری در دره ریمینی، میزان فعالیت بدنی بزرگسالان را تا ۱۰ درصد افزایش داده است.

منطقه آرلینگتون در ایالت ویرجینیای آمریکا کمپین «خرید بدون خودرو» را راه‌اندازی کرده است و به رانندگان این امکان را می‌دهد که با استفاده از یک ماشین‌حساب کالری، میزان کالری سوزانده شده، صرفه‌جویی مالی و کاهش انتشار دی‌اکسیدکربن را هنگامی که به جای رانندگی، پیاده‌روی می‌کنند، مشاهده کنند و به این ترتیب به انتخاب سبک زندگی فعال‌تر ترغیب شوند.

چندین شهر در ایالت کالیفرنیای آمریکا ساخت پنجره‌های فست‌فود با سرویس خودرو را ممنوع کرده‌اند تا فرهنگ «خوردن در خودرو» که به عادات غذایی ناسالم منجر می‌شود، کاهش پیدا کند. این پنجره‌ها که به مشتریان امکان می‌دهند بدون پیاده شدن از خودرو، سفارش خود را دریافت کنند، به فرهنگ خوردن در خودرو دامن زده‌اند که اغلب با عادات غذایی ناسالم و افزایش مصرف غذاهای پرکالری همراه است. هدف ممنوعیت این پنجره‌ها، کاهش تسهیلات دسترسی آسان به فست‌فود و تشویق مردم به انتخاب سبک زندگی سالم‌تر، از جمله صرف غذا در محیط‌های مناسب و افزایش فعالیت بدنی است. این اقدام بخشی از تلاش گسترده‌تر شهرهای کالیفرنیا برای مقابله با چاقی و بهبود سلامت عمومی است.

اوکلاهما سیتی که یکی از بالاترین نرخ‌های چاقی را دارد، با اجرای برنامه‌ای جامع شامل ایجاد پارک‌ها، پیاده‌روها، مسیرهای دوچرخه‌سواری، باغ‌ها و ساخت باشگاه‌های ورزشی در تمام مدارس، به مبارزه با چاقی پرداخته است. این اقدامات منجر به کاهش وزن هزاران شهروند شده است.

کپنهاگ نمونه‌ای موفق در ترویج دوچرخه‌سواری است و ۴۹ درصد سفرهای کاری و تحصیلی در این شهر با دوچرخه انجام می‌شود. طراحی شهری کپنهاگ شامل خیابان‌های آرام، مسیرهای دوچرخه‌سواری ایمن و جداشده از ترافیک و مسیرهای سبز است که این شهر را به مدلی برای زندگی فعال و حمل‌ونقل پایدار تبدیل کرده است.

این نمونه‌ها نشان می‌دهد شهرهایی که با هدف تشویق به فعالیت بدنی، کاهش استفاده از خودروهای شخصی و ایجاد فضاهای باز و ایمن طراحی می‌شوند، نقش مؤثری در کاهش چاقی و بهبود سلامت عمومی ایفا می‌کنند. این رویکرد نه‌تنها به سلامت جسمی افراد کمک می‌کند، بلکه کیفیت زندگی شهری را نیز ارتقا می‌بخشد و جامعه‌ای پویا و سالم‌تر ایجاد می‌کند.