مدینه، شهر مذهبی اسلام، منطقه‌ای در بخش غربی عربستان سعودی است که با ۱.۵ میلیون نفر جمعیت، هر سال پذیرای ۹ میلیون بازدیدکننده است؛ زائرانی که برای زیارت مسجدالنبی می‌آیند که در سال ۶۲۲ میلادی توسط حضرت محمد (ص) ساخته شده است. مسجد قبا و کوه احد نیز بازدیدکنندگان بسیاری را برای تأمل، معنویت و آرامش از سراسر جهان فرا می‌خوانند. مسئولان این شهر پیش‌بینی می‌کنند که در سال ۲۰۳۰، ۳۰ میلیون بازدیدکننده از سراسر جهان به مدینه می‌آیند و هیجانی فرهنگی، تاریخی و مذهبی در شهر ایجاد خواهد شد.

برنامه شهر هوشمند مدینه

مدینه نه‌تنها گنجینه‌ای مذهبی است، بلکه نمونه‌ای از تکامل و فراگیری فناوری است. سازمان توسعه منطقه مدینه (MRDA) در پروژه شهر هوشمند مدینه (MSCP) نشان داده است که از پیشرفته‌ترین فناوری برای افزایش کیفیت زندگی مردم استفاده می‌کند.

مدینه هوشمند یک پروژه بلندپروازانه با هدف هدایت شهر در دوران تغییرات سریع فناوری است. مدیر این پروژه معتقد است که با تقویت ارتباطات قوی بین مکان‌ها و مردم، حال و گذشته، عرضه و تقاضا و نظریه‌های شهری و واقعیت‌های زندگی شهری می‌توان رشد و تاب‌آوری پایدار را برای مدینه تضمین کرد. برای دستیابی به این هدف، مدینه هوشمند فناوری‌های پیشرفته را با میراث فرهنگی غنی شهر ادغام می‌کند تا این اطمینان را حاصل کند که هوشمند شدن شهر به قیمت نابودی هویت تمام نخواهد شد.

این شهر در جهت دستیابی به اهداف توسعه پایدار (SDG) جایزه طلای شهرها را از برنامه اسکان بشر سازمان ملل (UN-Habitat) دریافت کرده است که اولین شهر عربستان سعودی، اولین شهر عربی و سومین شهر در سراسر جهان است که به سطح طلای SDG Cities دست یافته است.

آرام‌ترین شهر هوشمند دنیا

برنامه شهر هوشمند مدینه در ۶ بخش بهداشت و سلامت، گردشگری، محیط زیست و کشاورزی، حمل‌ونقل و جابه‌جایی، مشاغل و محله‌های قدیمی اولویت‌بندی شده است و به دور از محوریت مبتنی بر فناوری، با ذهنیتی متمرکز بر نوآوری و نیازهای شهر مدیریت می‌شود. ادغام فناوری، نوآوری و همکاری در مرکز شهر مدینه، آرام‌ترین، سخاوتمندانه‌ترین و پویاترین شهر هوشمند جهان را ایجاد می‌کند که تجربیات غنی را به ساکنان و بازدیدکنندگان ارائه خواهد کرد.

به گفته رئیس دانش و نوآوری در UN-Habitat، این شهر با دیدگاه معمول شهرهای هوشمند که عمدتاً بر پذیرش فناوری‌های جدید متمرکز است، متفاوت است و گاهی توجه به نیازهای انسانی، تعامل با این فناوری‌ها را کاهش می‌دهد. فرایندهای شفاف برنامه توسعه اطمینان حاصل می‌کند که فناوری‌ها و نوآوری‌های دیجیتال در خدمت بهبود رفاه ساکنان و نمایش غنای فرهنگی شهر هستند.

اولین گام در مسیر پروژه MSCP، مطالعه عمیق مفاهیم شهر هوشمند، چالش‌های آن، بخش‌های اولویت‌دار و استراتژی آن است. گام دوم راه‌اندازی آزمایشگاه‌های نوآوری شهری با هدف ایده‌پردازی، توسعه و افزایش موارد استفاده برای رسیدگی به چالش‌های شهر است.

مرحله سوم راه‌اندازی پلتفرم شهری رسیل (Raseel) است که راه‌حل‌ها و برنامه‌های کاربردی موجود و جدید را از نهادهای مختلف دولتی و بخش خصوصی به‌صورت یکپارچه به هم متصل می‌کند. سرویس‌های مختلف شهری از طریق یک پلتفرم واحد برای استفاده از ابرداده‌ها و تجهیزات اینترنت اشیا (IoT) متصل خواهند شد.

در مدینه هوشمند، فناوری به عنوان پلی برای افزایش و نمایش غنای فرهنگی شهر عمل می‌کند و رویکرد توسعه شامل ایجاد زیرساخت‌های نرم شهر است که عناصر فرهنگی، اجتماعی و تاریخی آن را در بر می‌گیرد. منظور از زیرساخت نرم کلیه خدماتی است که برای حفظ استانداردهای اقتصادی، بهداشتی، فرهنگی و اجتماعی جامعه موردنیاز است و این تأکید بر زیرساخت‌های نرم، همان نکته‌ای است که مدینه هوشمند را از دیگر شهرهای هوشمند متمایز می‌کند.

ویژگی‌های متمایز مدینه هوشمند

مشاور بین‌منطقه‌ای UN-Habitat معتقد است شهر مدینه ویژگی‌های تکنولوژیکی متمایزی دارد که به فرصت‌های موجود برای کار و یادگیری از سیستم داده‌های مکانی موجود مرتبط است؛ سیستم داده‌ای که شهر ساخته است تا اطلاعات بلادرنگ و پیش‌بینی‌کننده را برای پشتیبانی از تصمیم‌گیری و پاسخ‌های مؤثر شهر هوشمند فراهم کند.

تا به امروز UN-Habitat و مدینه در همکاری‌ها و ابتکارات متعددی شرکت کرده‌اند و به تلاش خود برای رفع نیازهای شهر و مردم آن ادامه خواهند داد. این مشارکت مداوم در طرح شهرهای هوشمند با محوریت مردم تا زمانی ادامه خواهد یافت که اطمینان حاصل شود که فناوری‌های دیجیتال می‌توانند علاوه بر نیازهای ضروری و حیاتی ساکنین، به حفظ میراث فرهنگی منحصربه‌فرد شهر نیز کمک کنند.

مسئولان شهری مدینه با اقداماتی که در دست اجرا دارند، نشان می‌دهند که تعهد آنها به SDG فراتر از کلمات است. در فوریه ۲۰۲۳، مجمع مدینه هوشمند با همکاری UN-Habitat برگزار شد و کارشناسان سطح بالای محلی و بین‌المللی را گرد هم آورد تا راه‌حل‌هایی را برای چالش‌های پیش روی پروژه پیشنهاد دهند.

همکاری با برنامه اسکان بشر سازمان ملل می‌تواند به مسئولان پروژه کمک کند تا از بینش‌های مربوط به انسان‌محوری در اجرای پروژه بهره ببرند و به‌طور متقابل نمونه‌های عملی و واقعی را برای اکوسیستم UN-Habitat فراهم کند تا گفتگوی جهانی در مورد توسعه پایدار شهری را ارتقا دهند. این تبادل دانش و تجربه در شکل‌دهی یک مدل توسعه شهری در سطح جهانی که ریشه در امکانات و برنامه‌های محلی دارد، بسیار ارزشمند است و به درک وسیع‌تری از به کارگیری رویکردهای انسان‌محور در زمینه‌های شهری متنوع کمک می‌کند.

رصدخانه شهری در سازمان توسعه منطقه مدینه سال گذشته بررسی محلی داوطلبانه (VLR) اهداف توسعه پایدار مدینه را به عنوان اولین VLR در عربستان سعودی منتشر کرد که ۹ مورد از اهداف توسعه پایدار شهری را پوشش می‌داد. این گزارش شامل وضعیت توسعه پایدار مدینه در زمینه پایان دادن به فقر، دستیابی به امنیت غذایی، ارتقای رفاه ساکنین، حمل‌ونقل پایدار، تضمین آموزش باکیفیت فراگیر و عادلانه، دستیابی به برابری جنسیتی و توانمندسازی زنان، مدیریت پایدار آب و فاضلاب، دسترسی به انرژی مقرون‌به‌صرفه و پایدار، رشد اقتصادی پایدار و فراگیری، انعطاف‌پذیری و پایداری شهرها و سکونتگاه‌های انسانی می‌شود.

نقش مدینه به‌عنوان نخستین پیشرو در بررسی‌های داوطلبانه محلی، در اجرای SDG و توسعه شهر هوشمند در منطقه عربی بسیار حائز اهمیت است چراکه این شهر با ادامه به سیر صعودی خود در این حوزه‌ها، می‌تواند به عنوان الگویی الهام‌بخش برای شهرهای دیگر در عربستان سعودی و سراسر جهان خدمت کند.

به رسمیت شناختن تعهد قاطع به شهری فراگیر، ایمن، انعطاف‌پذیر و پایدار، نشان‌دهنده تلاش‌های مدینه برای اولویت قرار دادن مردم در برنامه‌ها و محوریت رفاه شهروندان در جهت پیشبرد اهداف توسعه پایدار است. رویکرد مدینه در سطح جهانی بسیار مورد توجه قرار گرفته است و طی یک‌سال گذشته چندین جایزه بین‌المللی از هلند، روسیه، چین، کره جنوبی و مراکش دریافت کرده است.

ابتکار شهرهای SDG برای تسریع تلاش‌های پایداری دولت‌های محلی و ایجاد ظرفیت آن‌ها برای بومی‌سازی اهداف توسعه پایدار در نظر گرفته شده است. هدف این طرح تجلیل از شهرها برای دستاوردهای توسعه پایدار با به اشتراک گذاشتن شیوه‌ها و سیاست‌های امیدوارکننده آنها در سطح جهانی است.

علاوه بر این، مدینه در طرح ابتکاری کیفیت زندگی در سال ۲۰۲۴ به عنوان یکی از ۱۱ شهر آزمایشی شرکت کرده است. این طرح توسط گروهی از متخصصان برجسته در روتردام معرفی شده است تا در مورد عناصر کلیدی تعیین‌کننده کیفیت یک زندگی خوب در شهرها و شهرک‌ها بحث کنند و توصیه‌هایی ارائه دهند. کارشناسان UN-Habitat با حمایت ائتلافی از شرکا در حال اجرای این طرح هستند و به همین دلیل مدینه بیش از پیش بر ارزیابی انتقادی کیفیت زندگی در شهر متمرکز شده است. این مشارکت به پیشرفت برنامه توسعه شهری و ارتقای استاندارد زندگی برای همه شهروندان کمک خواهد کرد.