در منظر شهرهای امروز دیوارنگاره‌ها به‌عنوان زبان بصری تازه‌ای برای بیان هویت فرهنگی و اجتماعی مطرح شده‌اند؛ آن‌ها نه فقط تزئینی بر دیوارهای سرد و بی‌روح، بلکه پل ارتباطی میان شهروندان، تاریخ و فرهنگ محلی هستند.

دیوارنگاره‌ها قصه‌هایی به رنگ و قلمروی هنر است که می‌تواند فضایی زنده و پویا به محیط شهری ببخشند و در این میان اصفهان به‌عنوان شهری تاریخی زمینه‌ای مناسب برای خلق این آثار هنری دارد.

اما پیش از آنکه این هنر زیبا را به‌عنوان راهکاری بی‌چون‌وچرای توسعه شهری بپذیریم باید درنگی بر هزینه‌ها و امکانات مورد نیاز کنیم؛ دیوارنگاره‌ها با وجود زیبایی و اثرگذاری نیازمند صرف منابع مالی و نیروی انسانی متخصص هستند که گاهی این سرمایه‌گذاری‌ها ممکن است چالش‌هایی در تأمین بودجه و نگهداری طولانی‌مدت ایجاد کند؛ امری که باید در چارچوب سیاست‌های مدیریت شهری به‌دقت سنجیده شود.

از سوی دیگر اثرگذاری دیوارنگاره‌ها بر جامعه و اقتصاد محلی نیز نکته‌ای غیرقابل چشم‌پوشی است؛ شهرهایی که به این هنر روی آورده‌اند نه‌تنها در افزایش گردشگران موفق بوده‌اند، بلکه توانسته‌اند حس تعلق و مشارکت اجتماعی را میان ساکنان خود تقویت کنند؛ اصفهان با فرهنگ غنی و تاریخ چند هزارساله خود می‌تواند از این ظرفیت بهره‌مند شود، البته به شرط آنکه طرح‌ها و مضامین هنری به‌دقت انتخاب و با ذائقه مردمی هماهنگ باشد.

نگهداری و پایداری این آثار نیز یکی دیگر از چالش‌های اصلی است؛ دیوارنگاره‌ها با گذر زمان در معرض فرسایش، آسیب‌های جوی و تغییرات محیطی قرار می‌گیرند و بازسازی و مرمت آن‌ها هزینه‌بر و مستلزم مدیریت دقیق است؛ بدون برنامه‌ریزی مناسب برای حفظ این آثار احتمال دارد که پروژه‌های اولیه زیبا پس از مدتی به فراموشی سپرده شوند و نه‌تنها سودی به همراه نیاورند بلکه هزینه‌هایی اضافی بر دوش مدیریت شهری بگذارند.

نکته دیگر ابعاد فرهنگی و اجتماعی اجرای دیوارنگاره‌هاست؛ این آثار باید فراتر از زیبایی‌شناسی صرف حامل پیام‌هایی باشند که به تقویت هویت جمعی، ترویج ارزش‌های فرهنگی و همبستگی اجتماعی کمک کند، در غیر این صورت ممکن است تنها به نمایش‌هایی سطحی تبدیل شوند که تأثیری عمیق و ماندگار نداشته باشند؛ این مهم مستلزم همکاری هنرمندان، جامعه‌شناسان و مدیران شهری است تا محصول نهایی منطبق بر نیازها و روح شهر باشد.

سنجش هزینه و فایده اجرای دیوارنگاره‌ها در هر شهری به‌ویژه اصفهان نیازمند نگاه جامع به اهداف کوتاه‌مدت و بلندمدت است؛ اگر چه سرمایه‌گذاری اولیه قابل توجه است، اما آثار مثبت آن در ارتقای کیفیت زندگی شهری، تقویت گردشگری فرهنگی و ارتقای زیبایی محیط می‌تواند توجیه‌کننده باشد، البته این توجیه زمانی معتبر است که پروژه‌ها به شکل مستمر و با برنامه‌ریزی دقیق پیگیری و حمایت شوند.

به این ترتیب اجرای دیوارنگاره‌ها در اصفهان فرصتی است که اگر با دقت، تعادل و نگاه علمی همراه شود می‌تواند پلی میان سنت و نوآوری، هنرمند و مدیریت شهری، فرهنگ و توسعه باشد، اما این راه بی چالش نیست و نیازمند عزم جدی، حمایت پایدار و مشارکت همه‌جانبه شهروندان و نهادهای مرتبط است تا به‌واقع نقش مثبت خود را در تکوین شهری زیباتر و معنادارتر ایفا کند.

از منظر تجربه جهانی شهرهای بزرگ بسیاری همچون نیویورک، برلین و بارسلونا دیوارنگاره‌ها را به‌عنوان بخشی از برنامه‌های شهری خود پذیرفته‌اند، اما در این شهرها نیز اجرای این طرح‌ها بیشتر با توجه به شرایط اقتصادی، فرهنگی و نیازهای واقعی شهر به‌دقت سنجیده شده است و اغلب با بودجه‌های خاص فرهنگی و هنری تأمین می‌شود؛ این موضوع نشان می‌دهد که برنامه‌ریزی دقیق و مطالعات اقتصادی از پیش شرط‌های موفقیت چنین پروژه‌هایی است.

سال ۱۳۹۱ دیوارنگاره‌ای عظیم در میدان ولی‌عصر (عج) تهران با ابعاد حدود ۱۸۵۰ در ۴۷۵۰ سانتی‌متر نصب شد که یکی از بزرگ‌ترین تابلوهای تبلیغاتی کشور و حتی منطقه خاورمیانه محسوب می‌شود؛ این دیوارنگاره به‌دلیل موقعیت خاص و وسعت بسیار، جلوه‌ای برجسته در فضای شهری ایجاد کرده و توجه بسیاری را به خود جلب کرده است؛ ابعاد بزرگ و قرارگیری در یکی از پرترددترین نقاط شهر اهمیت بالای این پروژه را در نمای بصری و فرهنگی پایتخت نشان می‌دهد.

از نظر هزینه‌ها، طراحی، چاپ و نصب هر دیوارنگاره در این اندازه مبلغ بالایی برآورد شده است، با این حال هزینه‌های کلی پروژه شامل اجاره یا واگذاری فضای نصب، نگهداری و مرمت در طول زمان نیز بخش قابل توجهی از منابع مالی را به خود اختصاص می‌دهد؛ با توجه به وسعت و شرایط خاص محل نصب این هزینه‌ها می‌تواند به طور قابل توجهی متغیر باشد و نیازمند برنامه‌ریزی مالی دقیق و مستمر است.

علاوه بر هزینه‌های مالی، مدیریت این فضا نیازمند توجه ویژه به پایداری و نگهداری دیوارنگاره است تا از فرسایش و آسیب‌های محیطی جلوگیری شود. حفظ و به‌روزرسانی مداوم این گونه آثار با هدف افزایش کیفیت محیط شهری و ارتقای زیبایی بصری، بخش مهمی از برنامه‌های توسعه شهری محسوب می‌شود و مستلزم تخصیص بودجه و منابع کافی در بلندمدت است.

با توجه به اینکه هزینه‌های طراحی، چاپ، نصب و مرمت دیوارنگاره‌های بزرگ قابل توجه است، برنامه‌ریزی مالی جامع و پایدار برای حمایت از این آثار اهمیت زیادی دارد تا بتوان از پایداری و ماندگاری آن‌ها اطمینان حاصل کرد, این موضوع در اصفهان که شهری با گردشگری فرهنگی و تاریخی است، می‌تواند به ارتقای زیبایی شهری و جذب بیشتر گردشگران کمک کند، به شرطی که مدیریت دقیق و مستمر در پیگیری پروژه وجود داشته باشد و هزینه اضافی و بی‌ثمر بر دوش شهر نگذارد.

تنوع رسانه‌ها و ابزارهای انتقال پیام ضروری است

علی صالحی، سخنگو و عضو هیئت رئیسه شورای اسلامی شهر اصفهان  می‌گوید: در حوزه تبلیغات و اطلاع‌رسانی نکات مهمی وجود دارد که باید همواره مدنظر قرار گیرد، از جمله این نکات می‌توان به اثرگذاری، ضریب نفوذ، کیفیت انتقال پیام و تناسب آن با قالب و موضوعات مورد توجه مخاطبین اشاره کرد.

وی می‌افزاید: اگر این موضوعات به‌درستی و به‌صورت هم‌زمان لحاظ شود، مسئله بهینه‌بودن و بهره‌ور بودن ابزارها و روش‌های تبلیغاتی نیز در اولویت قرار خواهد گرفت.

سخنگو و عضو هیئت رئیسه شورای اسلامی شهر اصفهان بیان می‌کند: در عرصه تبلیغات با یک موضوع کیفی روبه‌رو هستیم که نمی‌توان به‌صورت دقیق و کمی، کیفیت فعالیت یا اجرای آن را ارزش‌گذاری کرد، با این حال باید مجموعه‌ای از شاخص‌ها را مدنظر قرار داد تا بتوان تأثیرگذاری و بهره‌وری را در کنار یکدیگر ارزیابی کرد.

صالحی تصریح می‌کند: در پاسخ به سوالاتی نظیر هزینه، ابعاد یا شیوه انجام تبلیغات باید گفت که این موارد بر اساس مصداق و شرایط موضوع متغیر هستند.

وی تصریح می‌کند: در دنیای امروز با توجه به تنوع رسانه‌ها و ابزارهای انتقال پیام ضروری است که این ابزارها متناسب با شرایط و وضعیت به‌درستی انتخاب شوند؛ بخش قابل توجهی از تعاملات نیز توسط همین ابزارها و بازوهای تبلیغاتی صورت می‌گیرد و بسیاری از اتفاقات حول محور پیام‌هایی که از طریق این ابزارها منتشر می‌شود شکل می‌گیرد.

سخنگو و عضو هیئت رئیسه شورای اسلامی شهر اصفهان تاکید می‌کند: ضروری است رویکردی قوی و به‌روز نسبت به استراتژی‌های تبلیغاتی و انتقال پیام داشته باشیم و شاخص‌های مربوط به ابزارهای مؤثر، دارای ضریب نفوذ و تأثیرگذار را مدنظر قرار دهیم، همچنین باید تلاش کرد تا بهینه بودن و بهره‌ور بودن این ابزارها نیز مورد توجه قرار گیرد.

صالحی خاطرنشان می‌کند: آنچه در این فضای شدید و پرتراکم تبلیغاتی و رسانه‌ای باید اولویت داشته باشد، این است که بتوانیم پیام خود را به بهترین نحو ممکن به مخاطب منتقل کنیم و در این فضای شلوغ ارتباطات و تنوع پیام‌ها و اطلاعات، جایگاهی در سبد مصرفی مخاطب پیدا داشته باشیم، بنابراین اگر با این نگاه به ابزارهای تبلیغاتی بنگریم، بهینه‌بودن، بهره‌وربودن و اثرگذاری این ابزارها به‌طور ملموسی قابل درک خواهد بود و در نتیجه متولیان امر می‌توانند درباره انتخاب آن‌ها تصمیم‌گیری دقیق‌تری داشته باشند.

دیوارنگاره‌ها همچون بوم‌هایی زنده بر دیوارهای شهر توانایی بازنمایی هویت فرهنگی و تقویت همبستگی اجتماعی را دارند؛ این آثار با خلق فضایی سرزنده و دلنشین نه‌تنها زیبایی بصری شهر را ارتقا می‌دهند، بلکه با جذب گردشگران و ترویج ارزش‌های محلی به رونق اقتصادی به‌ویژه در شهرهایی با پیشینه فرهنگی غنی همچون اصفهان کمک خواهند کرد.

در شهرهای خلاق، دیوارنگاره‌ها به‌عنوان بستری برای نوآوری و بیان ایده‌های متنوع شناخته می‌شوند، مشروط بر آنکه با دقت و هماهنگی با روح جامعه طراحی شوند؛ موفقیت این پروژه‌ها به برنامه‌ریزی دقیق، انتخاب مضامین همسو با هویت شهری و تأمین منابع پایدار وابسته است تا اثری ماندگار و معنادار بر جای گذارند.

بااین‌حال چالش‌های اجرایی و محتوایی، سدی در برابر این هنر شهری است؛ هزینه‌های بالای طراحی، نصب و نگهداری، همراه با خطر فرسایش آثار در گذر زمان، لزوم مدیریت هوشمندانه و آینده‌نگری را برجسته می‌کند؛ منتقدان هشدار می‌دهند که دیوارنگاره‌ها در صورت فقدان پژوهش عمیق درباره منظر شهری یا همخوانی نداشتن با نیازهای جامعه، ممکن است به نمایش‌هایی سطحی یا حتی ابزاری برای اهداف غیرشفاف بدل شوند.

ناهماهنگی در طراحی‌ها می‌تواند به آلودگی بصری منجر شود و نبود چارچوب‌های قانونی روشن، گاه تنش میان مدیریت شهری و خلاقیت‌های خودجوش را شدت می‌بخشد؛ برای پیمودن این مسیر تمرکز بر اثرگذاری، هماهنگی فرهنگی و بهره‌وری منابع ضروری است تا دیوارنگاره‌ها به‌جای باری بر دوش شهر، به پلی برای پیوند فرهنگ، زیبایی و توسعه بدل شوند.