جنگ در مقیاس وسیع و چندوجهی بر جوامع شهری و زیرساخت‌های آن اثر می‌گذارد. استفاده از سلاح‌هایی که برای میدان‌های جنگ طراحی شده‌اند (مانند بمب‌های بزرگ، موشک‌ها یا راکت‌ها) همه چیز را در اطراف خود از بین می‌برد و باعث جراحت، مرگ و ویرانی در مقیاس وسیع می‌شود. علاوه بر این، ممکن است سال‌ها یا حتی ده‌ها سال طول بکشد تا زمین از سلاح‌های منفجرنشده مانند مین‌ها، پاکسازی شود. این موضوع نه‌تنها تا مدت‌ها پس از پایان جنگ باعث کشتار مردم می‌شود، بلکه روند بازیابی بقایای انسانی، بازسازی خانه‌ها و زیرساخت‌ها را کند می‌کند و بازگشت امن آوارگان را با مشکل مواجه می‌کند.

فراتر از این اثرات فیزیکی، الگوهای انباشته‌ای از آسیب نیز بعد از جنگ به وجود می‌آید؛ مردم مجروح و بیمار می‌شوند، دچار ترومای جنگی می‌شوند، به آب تمیز، گاز و برق دسترسی ندارند و هیچ درآمدی برای حمایت از خانواده‌هایشان ندارند. بسیاری از مردم برای فرار از این شرایط، مهاجرت می‌کنند و این مهاجرت منجر به فرار مغزها و از دست دادن متخصصان ماهر مانند مهندسان، برنامه ریزان شهری و کادر پزشکی می‌شود.

همه این موارد به این معنی است که بازیابی و بازسازی پس از جنگ، چندین دهه طول می‌کشد؛ به‌ویژه زمانی که از سلاح‌های انفجاری سنگین در درگیری‌های طولانی‌مدت استفاده می‌شود.

آیا در زمان جنگ می‌توان کاری انجام داد که به بهبود شرایط کمک کند؟

بنا به اظهار نظر کمیته بین‌المللی صلیب سرخ، حضور فعالیت‌های بشردوستانه در صحنه در طول درگیری می‌تواند اثر مثبتی بر بهبود اوضاع پس از جنگ داشته باشد. فعالان بشردوست می‌توانند اقداماتی در راستای کمک به جوامع برای کاهش صدمات، صحبت در مورد قوانین جنگ و ارائه کمک‌های نقدی یا تأمین آب انجام دهند. همچنین بودجه انعطاف‌پذیر چندساله از سوی شهرها و اهداکنندگان برای حمایت، به جلوگیری از «عقب‌گردهای توسعه» در شهرهای آسیب‌دیده کمک می‌کند و می‌توان به جای تأمین مالی فوری در طول جنگ، برای پروژه‌های بلندمدت از آن استفاده کرد. هرچند تلاش‌های بشردوستانه بر موقعیت‌های اضطراری کوتاه‌مدت متمرکز است و در موقعیت‌هایی مانند دوران پس از یک بلای طبیعی کاربرد دارد، اما در بحران‌های طولانی‌مدت به خوبی پاسخگو نیست.

چالش‌های بازیابی پس از جنگ

در حال حاضر بیش از ۱۰۰ درگیری مسلحانه در جهان وجود دارد و آسیب حاصل از این درگیری‌ها همراه با بدتر شدن وضعیت اضطراری آب‌وهوا و افزایش قیمت مواد غذایی، سال ۲۰۲۲ و ۲۰۲۳ را به سال‌های نیاز شدید به کمک‌های بشردوستانه تبدیل کرد. از بین ۲۵ کشوری که آسیب‌پذیرترین کشورها در برابر تغییرات آب‌وهوایی هستند، ۶۰ درصد درگیر جنگ هستند. واضح است که سازگاری با تغییرات آب‌وهوایی نیازمند تغییرات عمده است اما تلاش‌های بلندمدت برای سازگاری، در زمان جنگ محدود می‌شود، زیرا مسئولان شهری درگیر اولویت‌های امنیتی هستند و بودجه کافی برای رسیدگی به این موضوع در دسترس نیست. در غیاب حمایت مسئولان، توانایی افراد برای مقابله با شرایط اقلیمی ضعیف شده و ممکن است مردم مجبور شوند شیوه زندگی خود را تغییر دهند. امروزه رویکرد مورد بحث برای مبارزه با تغییرات اقلیمی، ایجاد راه‌حل‌های نوآورانه در جوامع متأثر از جنگ است.

اهمیت مشارکت جامعه در احیای یک شهر پس از جنگ

با توجه به مقیاس و پیچیدگی جنگ شهری، هیچ گروه بشردوستانه‌ای نمی‌تواند همه کارهای لازم برای پاکسازی را انجام دهد، بنابراین توسعه مشارکت با مقامات محلی، ارائه دهندگان خدمات، جوامع، سازمان‌ها و مشاغل محلی بسیار مهم است. این مشارکت به درک و اولویت‌بندی نیازها کمک می‌کند که در غیر این صورت دانستن اینکه اقدامات باید از کجا شروع شوند دشوار است.

مشارکت جامعه تضمین می‌کند که پاسخ به نیازهای واقعی مردم به روشی صورت می‌گیرد که به شأن و اختیار آنها احترام گذاشته شود. هنگامی که قدرت عملکرد مدیران و مسئولان به دلیل درگیری کاهش یابد، این جوامع هستند که بخشی از ارائه پاسخ‌های بشردوستانه می‌شوند.