«محله‌محوری» راهکاری برای شهرسازی مشارکتی
محله‌ها همواره نقطه عطف شکل‌گیری و توسعه شهرها بوده است و علاوه بر ابعاد فیزیکی، اهمیت اجتماعی و اقتصادی دارد، چراکه نیازهای ساکنان را تأمین می‌کند؛ رویکرد محله‌محوری، بهترین رویکرد برای برنامه‌ریزی مشارکتی به‌شمار می‌آید، از این‌رو مشارکت ساکنان در محلات می‌تواند کیفیت زندگی شهری را ارتقا دهد.
Admin1
نگاه به سیر تاریخی شکل‌گیری شهرها نشان می‌دهد که محله‌ها همواره نقطه عطف شهرها و هسته اولیه شکل‌گیری و توسعه آن‌ها در دوران گذشته و حال بوده است، همچنین با پیوستن این محله‌ها به یکدیگر، علاوه بر شکل‌گیری شهر، توسعه‌های زیادی اتفاق می‌افتد.
محله‌ها نه‌تنها از جنبه کالبدی مهم هستند، بلکه کارکردهای اجتماعی و اقتصادی نیز دارند، این محله‌ها نیازهای مادی و معنوی ساکنان را در طول شبانه‌روز تأمین می‌کنند و رفتارهای اجتماعی نیز بر اساس تعاملات در آن‌ها تنظیم می‌شود، همچنین توسعه پایدار در زندگی شهرنشینی نیازمند توجه به این نقطه عطف است.
مشارکت ساکنان در سطح محلات نقش بسزایی در ارتقای کیفیت زندگی و توسعه پایدار شهری دارد و رویکرد محله‌محوری بستری مناسب برای مشارکت دادن شهروندان در امور شهری است، همچنین اصطلاح «هم‌محله‌ای» نیز به‌واسطه اشتراکات و احساس نزدیکی به یکدیگر، در محله‌های شهری متداول شده است و این احساس تعلق و دلبستگی‌ها، پایداری و سرزندگی را در محله‌ها افزایش می‌دهد.
از آنجا که در تقسیمات نظام فضایی شهر، محلات شهری کوچک‌ترین واحد سازمان فضایی محسوب می‌شود و بین سایر رده‌های سازمان فضایی شهر، بیشترین انسجام اجتماعی و مکانی را دارد، رویکرد محله‌محور، بهترین رویکرد در راستای دستیابی به برنامه‌ریزی مشارکتی محسوب می‌شود و در آن مفاهیمی از جمله مشارکت جمعی فراگیر، حق انتخاب بیشتر برای ساکنان محلی، عدالت اجتماعی، ایجاد فرصت‌های برابر همراه با کارایی بیشتر وجود دارد.
شهرهای محله‌محور به معنای توجه بیشتر به ساختار محلی و ارتباطات میان محله‌ها در طراحی و مدیریت شهرها است و این الگوی شهرسازی بر ایجاد ارتباطات اجتماعی و فضایی فعال درون محله‌ها تأکید دارد و از جوانبی همچون ترویج حمل‌ونقل عمومی، ارتقای فضای عمومی و ایجاد اقتصاد محلی پشتیبانی می‌کند، همچنین این مدل شهرسازی بر ارتقای کیفیت زندگی ساکنان در سطح محله و ایجاد ارتباطات نزدیک بین افراد تأکید دارد و در واقع، شهرهای محله‌محور، از دیدگاه شهرسازی، به بلوک‌های شهری اشاره دارد که از جمعیت مشخص و خدمات محله‌ای برخوردار است.
عباس حاج‌رسولی‌ها، رئیس کمیسیون اقتصادی، سرمایه‌گذاری و گردشگری شورای اسلامی شهر اصفهان در گفت‌وگو با خبرنگار ایمنا اظهار می‌کند: شهرها مجموعه‌ای از محلات است که با ضوابط خاصی شکل می‌گیرد.
وی با اشاره به تاریخ دیرینه شهر اصفهان ادامه می‌دهد: این کلان‌شهر دارای محلات قدیمی است و سن بعضی از محلات آن به ۴۰۰ سال می‌رسد، همچنین محله «حاج‌رسولی‌ها» در این کلان‌شهر حدود ۲۰۰ سال قدمت دارد.
رئیس کمیسیون اقتصادی، سرمایه‌گذاری و گردشگری شورای اسلامی شهر اصفهان تاکید می‌کند: این کلان‌شهر ۱۰۰ برابر محلات قدیم وسعت پیدا کرده و در حال حاضر محلات جدیدی توسط گروه‌ها یا اقوام مختلف شکل گرفته است.
حاج‌رسولی‌ها می‌گوید: تعداد محلات قابل توجهی در این کلان‌شهر شکل گرفته است و می‌توان گفت که تعداد محلات این کلان‌شهر پس از انقلاب جمهوری اسلامی (سال ۱۳۵۷)، دو برابر شده است.
شهرهای محله‌محور یک الگوی شهرسازی هستند که به جای طراحی بزرگ، بیشتر تمرکزشان بر راه‌های پیاده‌رویی، حمل‌ونقل عمومی قوی و ساختارهای شهری کوچک‌تر است
وی با بیان اینکه محله‌محوری شهرها به‌طور معمول به معنای ایجاد شهرهای کوچک‌تر یا محله‌های مستقل در داخل یک شهر است، اضافه می‌کند: این محله‌ها دارای تمرکز بر خدمات محلی، فضای عمومی دوستانه و ارتباطات بین ساکنان است و موجب ایجاد فضایی متمایز و فعال درون شهر می‌شود.
رئیس کمیسیون اقتصادی، سرمایه‌گذاری و گردشگری شورای اسلامی شهر اصفهان خاطرنشان می‌کند: شهرهای محله‌محور یک الگوی شهرسازی هستند که به جای طراحی بزرگ، بیشتر تمرکزشان بر راه‌های پیاده‌رویی، حمل‌ونقل عمومی قوی و ساختارهای شهری کوچک‌تر است.
حاج‌رسولی‌ها می‌گوید: این الگوی شهرسازی برای ایجاد جوامع محلی پویا و فعال و کاهش وابستگی به خودروها به کار می‌رود.
افزایش امنیت شهر با رویکرد محله‌محوری
فریاد پرهیز، دکترای مطالعات و برنامه‌ریزی شهری در گفت‌وگو با خبرنگار ایمنا اظهار می‌کند: افزایش جمعیت، سابقه سکونت در شهرها، نابرابری‌های اقتصادی و توسعه نامتوازن و ازهم‌گسیخته شهرها، همه برهانی بر شدت گرفتن معضلات شهری و افول کیفیت‌های محیطی در ابعاد کالبدی و کارکردی شهرها و کلان‌شهرهای جهان است.
وی اضافه می‌کند: تنها کالبد شهر نیست که متأثر از افسردگی است، بلکه دامنه اثرات آن ابعاد اجتماعی-فرهنگی، اقتصادی و زیست‌محیطی را نیز در بر می‌گیرد، در نتیجه به‌منظور هدایت شهرها و محیط‌های شهری به سمت توسعه به‌ویژه در نواحی و محلات فرسوده، تأکید بر اقدامات بزرگ مقیاس و کالبدی، ناکارآمدی خود را بیش از هر زمان دیگری آشکار ساخته است.
دکترای مطالعات و برنامه‌ریزی شهری ادامه می‌دهد: از طرفی وضعیت شهرها در قرن بیست‌ویکم، از گره‌ها، جریان‌ها و روابط پیچیده‌ای تشکیل شده است که چشم‌انداز جدیدی از جهانی شدن را ایجاد می‌کند.
وی ادامه می‌دهد: نبود سازوکارهای مطلوب به‌منظور کنترل و سازماندهی شرایط جدید سبب شده است تا فضای رشد و بالندگی در شهرها، پیوسته با چالش‌ها و تهدیداتی از جمله فرسودگی مواجه شود.
محله‌ها زمینه حضور و تعامل افراد را فراهم آورده و موجب ارتقای سطح کیفی و زندگی اجتماعی می‌شود
دکترای مطالعات و برنامه‌ریزی شهری خاطرنشان می‌کند: از مهم‌ترین جنبه‌های توسعه شهری در مواجهه با معضلات شهرها، توجه به خردترین واحد برنامه‌ریزی یعنی محله است؛ در راستای ارتقای سطح کیفیت زیست در محله و به‌منظور بهره‌گیری از قابلیت‌ها و ظرفیت‌های جوامع محلی، این واحد مورد توجه و در اولویت برنامه‌ریزی بسیاری از کشورها قرار گرفته است.
پرهیز می‌گوید: امروزه در پاسخ به مشکلات پیچیده شهرها از جمله فرسودگی، اتکا بر روش‌های سنتی همچون جراحی کالبد بی‌جان شهر، به تنهایی نمی‌تواند تضمین‌کننده تجدید بافت‌های ارزشمند شهری باشد.
وی اضافه می‌کند: یافته‌ها، آموزه‌ها و تجربه‌های علمی نشان می‌دهد که محله‌ها، استوارترین و پرشورترین فضای زیستی شهروندان هستند و شهروندان ایرانی بیش از آنکه در گستره خانه یا بازار و پهنه فراگیر شهر حضور داشته باشند، در محله خود حضور و عینیت دارند.
دکترای مطالعات و برنامه‌ریزی شهری با بیان اینکه محلات به‌عنوان بخش مهم شهری برای تعاملات اجتماعی و ارتباطات بین شهروندان از جایگاه ویژه‌ای برخوردار هستند، تاکید می‌کند: محله‌ها زمینه حضور و تعامل افراد را فراهم می‌آورند و موجب ارتقای سطح کیفی و زندگی اجتماعی می‌شوند.
پرهیز می‌گوید: به‌طور کلی محله جز اصلی از حدود جغرافیایی یک شهر با کالبدی پیوسته است و دارای ویژگی کالبدی از جمله ساختار فیزیکی و قالب‌بندی ساختمان‌ها دسترسی راه است.
وی ادامه می‌دهد: ویژگی‌های اجتماعی از جمله روابط افراد فرهنگ‌ها و سایر موارد است که بر اساس این ویژگی‌ها، هر محله به فراخور مکان و زمان شکل‌گیری متفاوت است.
دکترای مطالعات و برنامه‌ریزی شهری خاطرنشان می‌کند: از آنجا که مهم‌ترین رکن به‌وجود آورنده یک شهر، مردم از جمله سازنده، مدیر، شهروند و سایر موارد است، حضور فعالانه این افراد و ساکنان و به‌طور کلی تجمعات و تعاملات اجتماعی موجب افزایش امنیت می‌شود و متعاقب آن امنیت، محیطی سالم و پویا ایجاد می‌شود و بسترساز توسعه جامعه است.
محله‌ها در شهرنشینیِ گذشته تنها مکانی کالبدی و فیزیکی نبودند، بلکه ابعادی فرهنگی و اجتماعی داشتند
پرهیز می‌گوید: محله‌ها در زمان‌های گذشته، پایه‌های زندگی ارگانیک شهری به‌شمار می‌رفتند و هستی و حیات اجتماعی شهر را قوام می‌بخشیدند.
وی با بیان اینکه محله‌ها در شهرنشینیِ گذشته تنها مکانی کالبدی و فیزیکی نبودند، بلکه ابعادی فرهنگی و اجتماعی داشته‌اند، می‌افزاید: این ابعاد بر عناصری از جمله تعلق، همبستگی، هویت، همدلی، همیاری و مودت و دسترسی آسان و نزدیک به محل کار و بازار استوار بود.
دکترای مطالعات و برنامه‌ریزی شهری تصریح می‌کند: این محلات به مرور به سبب رویکرد کالبد محور حاکم بر شهرسازیِ مبتنی بر کارایی اقتصادی، عقل ابزاری، جدایی‌گزینی فعالیت‌ها و تسلط اتومبیل بر انسان رو به نابودی بوده و در این روند ابعاد و عناصر فرهنگی و اجتماعی آن‌ها نیز بسیار تخریب شده است.
اگر می‌خواهیم اعتماد شهروندان به مدیریت شهری افزایش پیدا کند، نیاز به نهادهایی داریم که در تعامل با یکدیگر بتواند مشکلات شهری در همه زمینه‌ها را به حداقل برساند، در این راستا به نظر می‌رسد یکی از نهادهای مهمی که می‌تواند در کنار سرای محلات زمینه را برای افزایش اعتماد شهروندان به مدیریت شهری فراهم کند، نهاد شوراهای محلی و شهری است.
شهرداری از جمله نهادهایی است که به‌طور معمول شهروندان، توسعه یا توسعه نیافتن شهر خود را در گرو عملکرد این نهاد می‌بینند، از این‌رو اگر مسئولان شهرداری می‌خواهند مردم با اکثریت قاطع در طرح‌های آن‌ها مشارکت کنند، ضروری است که بیش از پیش در ارائه خدمات شهری حساس باشند و شفافیت داشته باشند.
