چین در هفته‌های اخیر تحت تأثیر سیل‌های ویرانگر قرار گرفته و زیر آب رفتن شهرهای آن باعث مرگ و میر و آسیب‌های زیرساختی بسیاری شده است. این امر سؤالاتی را در مورد اثربخشی طرح «شهر اسفنجی» به وجود آورد در سال ۲۰۱۵ با هدف کاهش خطرات سیل‌های شهری ایجاد شدند.

افزایش سیل در چین

سیل مشکل جدیدی در چین نیست و به‌دنبال فشار فزاینده توسعه شهری این کشور بر سیستم مدیریت طوفان آن ایجاد می‌شود. توسعه چین مناطقی هم‌چون تالاب‌ها، جنگل‌ها و دریاچه‌ها را که سیستم‌های زهکشی طبیعی بوده‌اند با زیرساخت‌های مصنوعی جدید برای مدیریت روان‌آب‌ها توسط بشر جایگزین کرده است.

ابتکار شهرهای اسفنجی چین با هدف افزایش مقاومت در برابر سیل در شهرهای بزرگ و استفاده بهتر از آب باران از طریق تغییرات معماری، مهندسی و زیرساختی راه‌اندازی شد، اما این شهرها همچنان در برابر باران شدید آسیب‌پذیر هستند و این کشور تنها در ماه جولای شاهد سیل و بلایای زمین‌شناسی بسیاری به‌دنبال آن بود که باعث مرگ و مفقودی ۱۴۲ نفر، ویرانی ۲۳۰۰ خانه و وارد آمدن خسارت مستقیم اقتصادی به ارزش ۲.۱۹ میلیارد دلار شد.

دلیل اجرای طرح شهر اسفنجی در چین

چین مدت‌هاست که به‌دنبال بهبود روش‌های مدیریتی آب‌وهوای شدید خود بوده است تا از آسیب‌پذیری شهرهای پرجمعیت خود در برابر سیل و خشکسالی بکاهد. ابتکار شهر اسفنجی برای استفاده بیشتر از راه‌حل‌های مبتنی بر طبیعت برای توزیع بهتر آب و بهبود وضعیت زهکشی و ذخیره‌سازی آب طراحی شد. این راه‌حل‌ها شامل استفاده از آسفالت نفوذپذیر، ساخت کانال‌ها و حوضچه‌های جدید احیای تالاب‌ها بود که نه‌تنها غرقابی را کاهش می‌دهد، بلکه محیط شهری را نیز بهبود می‌بخشد.

شهرنشینی نابسامان با پوشش بخش‌های وسیعی از زمین‌های شهری با بتن غیرقابل نفوذ، اغلب در امتداد سواحل رودخانه‌های اصلی همراه بوده است که به‌طور سنتی به‌عنوان دشت‌های سیلابی عمل می‌کردند. از سوی دیگر با آسفالت شدن تالاب‌هایی که در گذشته محلی برای ته‌نشین شدن آب اضافی بود، غرقابی و جاری شدن سیل امری عادی به‌شمار می‌رود.

به این ترتیب با وقوع سیل ویرانگر سال ۲۰۱۲ با ۷۹ کشته، رئیس‌جمهور وقت چین خواستار اجرای طرح شهرهای اسفنجی شد تا در برابر بارش‌های شدید مقاوم شود. ایده مطرح شده شامل استفاده از باغ‌های بارانی ایجاد شده روی پشت‌بام، پیاده‌روهای نفوذپذیر، مخازن ذخیره‌سازی آب‌های زیرزمینی و دیگر ویژگی‌های اسفنج‌مانندی بود که آب‌های ناشی از بارش‌های شدید را جذب و به بستر رودخانه‌ها هدایت می‌کرد.

چین میلیاردها دلار صرف پیاده‌سازی این طرح‌ها کرد، اما بر اساس داده‌های سال ۲۰۱۸، از میان ۶۵۴ شهر بزرگ و متوسط چین، ۶۴۱ مورد در برابر برابر سیل و غرقابی آسیب‌پذیر و ۱۸۰ شهر هر ساله با خطر سیل مواجه بودند.

ناکارآمدی شهرهای اسفنجی در برابر سیل

مطالعات نشان داد که بسیاری از طرح‌های آزمایشی محلی با پروژه‌های کم‌تأثیر مانند بام‌های سبز و باغ‌های بارانی که روان‌آب‌ها را کاهش می‌دهند و تاکنون راه‌اندازی شده‌اند، با تأثیرات مثبتی همراه بوده‌اند، با این حال پیاده‌سازی این طرح‌ها تاکنون از کارآمدی لازم برخوردار نبوده است.

محدودیت‌های شهرهای اسفنجی چین

در مجموع ۳۰ شهر آزمایشی اسفنجی در سال‌های ۲۰۱۵ و ۲۰۱۶ انتخاب شدند، اما تحقیقات ژانویه سال گذشته ثابت کرد تنها ۶۴ شهر از ۶۵۴ شهر چین قوانینی برای اجرای دستورالعمل‌های شهر اسفنجی تهیه کرده‌اند.

از سوی دیگر دریاچه‌های مصنوعی، مخازن ذخیره آب و سیستم‌های زهکشی آب در طرح شهر اسفنجی چین طوری طراحی شده‌اند که تنها برای ذخیره‌سازی آب با اندازه ۱۳۰۰ استخر ظرفیت داشته باشد. باندهای فرودگاه اسفنجی آن نیز پس از بارش باتلاقی می‌شود. در بعضی از شهرها نیز تنها بخش‌هایی خاص اسفنجی شده و دیگر قسمت‌های شهر همچنان در برابر بارش‌های حتی کم‌شدت‌تر آسیب‌پذیر هستند.

در واقع ایجاد شهرهای اسفنجی چین نوعی رویکرد جامع و کل‌نگر برای رسیدگی به مسائل مربوط به مدیریت آب شهری ازجمله کنترل آلودگی، مدیریت آب‌های طوفانی و ساماندهی سیلاب‌ها بود که حوادث و بلایای طبیعی هم‌چون سیل را نادیده گرفت.

علاوه بر این میزان تغییرات آب‌وهوایی طی سال‌های اخیر به‌شدت افزایش پیدا کرده و بسیار فراتر از آنچه رفته است که سیستم‌های امروزی برای مقابله با آن آماده هستند.

ناکارآمدی شهرهای اسفنجی در برابر تغییرات آب‌وهوایی

تحقیقات همچنین نشان داد حتی اگر اقدامات شهر اسفنجی در چین به‌طور کامل اجرا می‌شد، باز هم این طرح توانایی جلوگیری از بلایای امسال را نداشت، چراکه زیرساخت‌های شهر اسفنجی روزانه تنها در برابر بیش از ۲۰۰ میلی‌متر باران تاب می‌آورند و توان مقابله با طوفان‌های بارانی شدید و میزان بارندگی بالا را ندارند. این بارش‌ها به‌دنبال شدت گرفتن تغییرات آب‌وهوایی رخ می‌دهد و امسال به شهرهایی از چین رسید که به‌طور معمول خشک هستند و توسعه شهر اسفنجی در آن‌ها پیشرفت چندانی نداشته است.

به این ترتیب تأثیرات سیل سال جاری بر بیش از ۳۰ میلیون نفر در شهرهای سراسر این کشور ابهاماتی را در زمینه آمادگی دومین قدرت اقتصادی جهان به‌منظور آمادگی برای مقابله با تغییرات آب‌وهوایی مطرح کرده و مؤثر بودن تاکتیک‌های پرهزینه به کار رفته را زیر سوال برده است.

نکته اینجاست که گرمایش جهانی و تشدید رویدادهای آب‌وهوایی منجر به بارش‌های مکرر و شدید در سال‌های اخیر شده است و زیرساخت‌های اسفنجی تنها توانایی مقابله با بخشی از این بارش‌ها را دارد. البته این مشکل تنها مختص چین نیست و در صورت تداوم شرایط آب‌وهوایی به شکل فعلی به‌زودی سراسر جهان با آن مواجه خواهند بود.