فضاهای چندمنظوره شهری، پاسخی هوشمندانه به نیازهای فرهنگی و اجتماعی کلان‌شهرها
در دل شهرهای شلوغ و پرتراکم ایران، فضاهایی شکل می‌گیرند که زندگی شهری را رنگین‌تر و پویا می‌کنند؛ فضاهای چندمنظوره شهری، محیط‌هایی هستند که تجاری، فرهنگی، تفریحی و اجتماعی را گرد هم می‌آورند و نه‌تنها نیازهای روزمره شهروندان را برآورده می‌کنند، بلکه تعاملات اجتماعی را افزایش داده است.
Admin1
شهرها دیگر تنها محل سکونت و فعالیت اقتصادی نیستند، بلکه فضاهایی پیچیده و زنده هستند که هم‌زمان باید نیازهای فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و تفریحی شهروندان را پاسخ دهند؛ در چنین شرایطی، مفهوم فضاهای چندمنظوره شهری به‌عنوان راهکاری نوین در طراحی شهرها شکل گرفته است، فضاهایی که ترکیبی از کاربری‌های تجاری، فرهنگی، تفریحی و اجتماعی را در یک محیط یکپارچه گردهم می‌آورند.
این فضاها نه‌تنها به بهینه‌سازی استفاده از زمین کمک می‌کنند، بلکه امکان افزایش تعاملات اجتماعی، ارتقای کیفیت زندگی شهری و تقویت حس تعلق شهروندان به محیط اطراف را فراهم می‌آورند.
در ایران، کلان‌شهرهایی همچون تهران، مشهد، شیراز و اصفهان با چالش‌های متعددی روبه‌رو هستند؛ از تراکم جمعیت و کمبود فضاهای عمومی گرفته تا مشکلات حمل و نقل و آلودگی محیطی، این شرایط، ایجاد فضاهایی که بتوانند چند کاربری را در یک محیط فراهم کنند، بیش از پیش ضروری شده است، فضاهای چندمنظوره با ترکیب خدمات تجاری، فرهنگی، آموزشی و تفریحی، می‌توانند به کاهش نیاز به توسعه افقی شهر، صرفه‌جویی در منابع و بهینه‌سازی دسترسی شهروندان کمک کنند.
این فضاها نقش مهمی در توسعه اقتصادی دارند. ترکیب کاربری‌ها، افزایش حضور مردم در محیط‌های شهری را به همراه دارد که به رونق کسب و کارهای محلی و ایجاد فرصت‌های شغلی جدید منجر می‌شود. علاوه بر آن، فضاهای چندمنظوره با طراحی مناسب می‌توانند موجب کاهش ترافیک و استفاده بهینه از حمل و نقل عمومی شوند؛ چرا که افراد می‌توانند نیازهای مختلف خود را در یک مکان برطرف کنند و نیازی به سفرهای طولانی در سطح شهر نخواهند داشت.
در چند سال اخیر، برخی شهرهای ایران اقدام به ایجاد فضاهای چندمنظوره موفق کرده‌اند که می‌توانند الگوی سایر شهرها باشند؛ اصفهان با تاریخ و فرهنگ غنی خود، در سال‌های اخیر توجه ویژه‌ای به طراحی فضاهای چندمنظوره داشته است. در این شهر، پروژه‌هایی همچون محوطه چندمنظوره صمدیه لباف و مجتمع چندمنظوره محله جاوان نمونه‌هایی از تلاش برای ایجاد فضاهای شهری پویا هستند. این فضاها با ارائه خدمات تفریحی، آموزشی و فرهنگی، امکان بهره‌مندی گروه‌های مختلف سنی، زنان، کودکان و حتی معلولان را فراهم کرده‌اند.
طراحی این فضاها در اصفهان با رویکرد یکپارچگی و انعطاف‌پذیری انجام شده است؛ به‌عنوان مثال یک سالن می‌تواند در ساعات مشخص به کلاس‌های آموزشی اختصاص یابد و در دیگر ساعات به نمایشگاه‌های فرهنگی یا کنسرت‌های کوچک تبدیل شود. این انعطاف‌پذیری موجب می‌شود تا بیشترین استفاده ممکن از فضا صورت گیرد و محیط شهری همیشه پرجنب و جوش و پویا باشد.
فضاهای چندمنظوره نه‌تنها عملکرد اقتصادی دارند، بلکه نقش اجتماعی و فرهنگی بسیار مهمی ایفا می‌کنند. این فضاها محیطی برای تعامل شهروندان فراهم می‌آورند و حس تعلق به جامعه و مشارکت در فعالیت‌های شهری را افزایش می‌دهند، مطالعات شهری نشان می‌دهند که حضور در فضاهای عمومی چندمنظوره موجب ارتقای روحیه شهروندان، کاهش احساس انزوا و تقویت پیوندهای اجتماعی می‌شود.
پروژه شهید کشوری نمونه‌ای موفق از طراحی فضاهای چندمنظوره شهری در اصفهان است
رسول میرباقری، رئیس کمیسیون عمران، معماری، شهرسازی و بافت تاریخی شورای اسلامی شهر اصفهان اظهار می‌کند: فضاهای چندمنظوره شهری به‌عنوان یکی از رویکردهای نوین در برنامه‌ریزی کلان‌شهرهایی همچون اصفهان، راهکاری مؤثر برای پاسخ به نیازهای گوناگون شهروندان محسوب می‌شوند.
وی می‌افزاید: این فضاها با ادغام کاربری‌های فرهنگی، آموزشی، ورزشی و تفریحی در یک مجموعه واحد، علاوه بر استفاده بهینه از زمین و منابع شهری، موجب کاهش سفرهای درون‌شهری، ترافیک و آلودگی محیطی نیز می‌شوند.
رئیس کمیسیون عمران، معماری، شهرسازی و بافت تاریخی شورای اسلامی شهر اصفهان تصریح می‌کند: اصفهان با وجود پیشینه درخشان خود در حوزه معماری و شهرسازی، در سال‌های اخیر در بخش‌هایی از شهر با کمبود سرانه‌های شهری روبه رو است؛ مسئله‌ای که اهمیت برنامه‌ریزی برای ایجاد فضاهای چندمنظوره را دوچندان می‌کند.
میرباقری با بیان اینکه در طرح تفصیلی اصفهان که پیش‌تر به تأیید اداره کل راه و شهرسازی رسیده، برای هر محله سرانه‌های مختلف از جمله فرهنگی، ورزشی، فضای سبز، آموزشی و بهداشتی در نظر گرفته شده بود، ادامه می‌دهد: این سرانه‌ها بر پایه شاخص‌هایی همچون تراکم جمعیت، عرض معابر و نیازهای محلی طراحی و به مناطق ابلاغ شد.
وی با بیان اینکه با وجود این برنامه‌ریزی‌ها، به‌دلیل مشکلات اقتصادی و کم‌توجهی برخی نهادهای مسئول، بخش‌هایی از این کاربری‌ها هنوز اجرایی نشده و زمین‌های مربوط به آن‌ها بلاتکلیف مانده است، خاطرنشان می‌کند: همین موضوع موجب شده در برخی نواحی شهر، شهروندان به‌طور ملموس با کمبود فضاهای آموزشی، فرهنگی و تفریحی روبه‌رو باشند.
رئیس کمیسیون عمران، معماری، شهرسازی و بافت تاریخی شورای اسلامی شهر اصفهان با تأکید بر نقش فضاهای چندمنظوره در جبران این کمبودها اظهار می‌کند: استفاده از مکان‌هایی که بتوانند پاسخگوی چند نیاز مختلف باشند، راهکاری هوشمندانه برای افزایش بهره‌وری از زمین و منابع شهری است، چنین فضاهایی می‌توانند به نیازهای متنوع شهروندان پاسخ دهند و در ارتقای کیفیت زندگی شهری مؤثر باشند.
میرباقری می‌گوید: طراحی مجموعه‌هایی همچون فرهنگ‌سراها، مساجد و مجتمع‌های ورزشی با کاربری‌های متنوع برای گروه‌های سنی و اجتماعی مختلف، نه‌تنها موجب افزایش نشاط و پویایی در محلات می‌شود، بلکه پیوندهای اجتماعی را نیز تقویت می‌کند.
وی با اشاره به پروژه مجموعه چندمنظوره شهید کشوری در منطقه ۶ شهرداری اصفهان می‌افزاید: این مجموعه که با حمایت شورای اسلامی شهر و در پاسخ به نیاز منطقه احداث شده، شامل امکاناتی همچون سالن مطالعه، مسجد و مجموعه ورزشی است و در آینده نزدیک به بهره‌برداری خواهد رسید.
رئیس کمیسیون عمران، معماری، شهرسازی و بافت تاریخی شورای اسلامی شهر اصفهان تصریح می‌کند: ایجاد فضاهای چندمنظوره علاوه بر بهبود شاخص‌های کیفیت زندگی، می‌تواند مانع گسترش افقی شهر و افزایش اثرات زیست‌محیطی آن شود، تعریف چنین پروژه‌هایی در دل محلات، در قالب طرح‌های توسعه‌محور، موجب پویایی و افزایش تعامل اجتماعی میان ساکنان خواهد شد.
میرباقری تاکید می‌کند: تحقق این اهداف نیازمند همکاری همه‌جانبه دستگاه‌های مرتبط از جمله آموزش و پرورش، دانشگاه علوم پزشکی و اداره کل ورزش و جوانان است تا با اجرای طرح‌های مصوب و تملک اراضی مورد نیاز، زمینه‌ساز توسعه پایدار شهری شوند.
وی ادامه می‌دهد: با هم‌افزایی میان نهادهای اجرایی، فضاهای چندمنظوره به بخش جدایی‌ناپذیر از زندگی روزمره مردم تبدیل شود و اصفهان الگویی موفق برای سایر شهرهای کشور در مسیر ارتقای کیفیت زندگی شهری باشد.
لزوم طراحی فضاهای چندمنظوره برای مدیریت بحران
کاظم برهانی، دکتری جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری می‌گوید: برای دستیابی به شهری ایمن و امن، لازم است طراحی فضاهای شهری به گونه‌ای باشد که در شرایط بحرانی، مدیران و شهروندان دچار دشواری‌های مضاعف نشوند.
وی می‌افزاید: این نوع فضاها و کاربری‌های زمین در مدیریت بحران به‌عنوان فضاها و کاربری‌های زمین چندمنظوره شناخته می‌شوند که در شرایط عادی کاربری شهری تعریف شده معمول را دارند و در شرایط بحران به‌عنوان پناهگاه اضطراری مدنظر قرار می‌گیرند.
دکترای جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری ادامه می‌دهد: پناهگاه‌های اضطراری مبتنی بر فضاهای چندمنظوره، یکی از اجزای اصلی مدیریت بحران است که با اهداف مختلف، انتقال افراد از مکان‌های در معرض خطر یا آسیب‌دیده به مناطق امن را میسر می‌کند.
برهانی با اشاره با مؤلفه‌های اصلی فضاهای چندمنظوره تصریح می‌کند: تأمین فضاهای مناسب برای استقرار یا اسکان پناه‌جویان، تعبیه مسیرهای امن، هشدار و اطلاع‌رسانی از احتمال وقوع خطر، برنامه‌ریزی انتقال، بازگشت و پشتیبانی که برحسب ابعاد و دامنه خطر تعریف می‌شوند، از جمله مؤلفه‌های فضاهای چندمنظوره است.
وی خاطرنشان می‌کند: ایجاد و ساخت کاربری‌های چندمنظوره و توجه به این کاربری‌ها در طرح‌های توسعه و عمران شهری، به مدیریت بهینه بحران، ایجاد سازوکارهایی برای امنیت شهروندان و توسعه پایدار شهری کمک می‌کند.
به‌گزارش ایمنا، در عصر حاضر، طراحی فضاهای چندمنظوره در شهرها به‌عنوان یک نیاز ضروری برای پاسخگویی به چالش‌های موجود مطرح می‌شود؛ این فضاها علاوه بر بهینه‌سازی استفاده از منابع و زمین، به تقویت تعاملات اجتماعی و ارتقای کیفیت زندگی کمک می‌کنند.
با توجه به تجربیات موفق شهرهایی همچون اصفهان در ایجاد این فضاها، می‌توان امید داشت که الگوهای موفقی برای دیگر کلان‌شهرها شکل گیرد، به‌ویژه با توجه به اهمیت این فضاها در مدیریت بحران، ضروری است که نهادهای مختلف با همکاری یکدیگر، ویژگی‌های لازم را برای طراحی و اجرای این پروژه‌ها در نظر داشته باشند تا به توسعه پایدار و امنیت شهری دست پیدا کنند.
