پایداری شهری

شهرهای پایدار: سکونتگاه‌های نسل آینده

پایداری به معنای استفاده از منابع برای تامین خواسته‌ها و نیازهای فعلی جمعیت است. درعین‌حال، باید اطمینان حاصل کرد که نسل‌های آینده نیز می‌توانند از این منابع بهره‌مند شوند. به‌کارگیری اصول پایداری در شهرها باتوجه‌به رشد روزافزون آنها، برنامه‌ریزی بلندمدت برای ایجاد محیطی مناسب برای سکونت نسل‌های آینده ضروری است.
هدف از پایداری شهری، ارتقای شرایط اجتماعی، اقتصادی و زیست‌محیطی شهرها برای تضمین کیفیت زندگی ساکنان فعلی و آتی است. این امر به معنای رفاه و آسایش بیشتر برای همه ساکنان، چه در حال حاضر و چه در آینده خواهد بود.
پایداری شهری از طریق ابتکاراتی که به چالش‌های متعدد پیشروی شهرها می‌پردازند، محقق می‌شود. در پاسخ به مسائلی مانند تغییرات آب‌وهوایی، تقاضا برای طراحی‌های شهری جدیدی که تغییرات زیست‌محیطی را در نظر بگیرند، افزایش‌یافته است. یکی از این ابتکارات، نوگرایی شهری (New Urbanism) است که بر ایجاد محله‌های قابل پیاده‌روی و سازگار با محیط‌زیست تمرکز دارد.

چالش‌های پیشروی پایداری شهری

برای درک نیاز به پایداری شهری، ابتدا باید با چالش‌هایی که شهرها با آن روبرو هستند آشنا شویم. اکثر شهرها در جهان، به‌ویژه در کشورهای کمتر توسعه‌یافته، درحال‌رشد هستند. این رشد از دو عامل اصلی ناشی می‌شود: افزایش طبیعی جمعیت و مهاجرت از روستا به شهر. مهاجرت از روستا به شهر به معنای حرکت مردم از مناطق روستایی به مراکز شهری برای دسترسی بیشتر به شغل و خدمات است.

گسترش حومه شهر و رشد شهری

با افزایش مراکز شهری، نیاز به مسکن، مراقبت‌های بهداشتی، مدارس و سایر خدمات نیز افزایش می‌یابد. برای رفع این فشار، شهرها گسترش حومه شهر (Suburban Sprawl) یا شهرنشینی حومه‌ای را تشویق کرده‌اند. این نوع توسعه شهری، الگویی برای رشد خارج از مناطق اصلی شهری است که در آن کاربری اراضی به صورت تفکیک شده برای مناطق مسکونی، تجاری، سرگرمی و سایر خدمات اختصاص پیدا می‌کند.
رشد حومه شهر به‌عنوان یک راه‌حل سریع‌تر برای حل مسائل ناشی از رشد شهری و تامین مسکن با قیمت مناسب در نظر گرفته می‌شود. دلیل این امر ارزان‌تر بودن زمین در خارج از شهر و محدودیت‌های کمتر در ساخت‌وساز و طراحی است.
بااین‌حال، حومه‌نشینی بیش از حد منجر به مشکلات عمده‌ای می‌شود. ازآنجاکه اکثر خانه‌ها در خارج از شهر و به‌دوراز مشاغل و سایر خدمات ساخته می‌شوند، به‌ویژه در ایالات متحده، زمان رفت‌وآمد افزایش می‌یابد. وابستگی زیاد به خودرو با آلودگی بیشتر هوا مرتبط است، زیرا دی‌اکسیدکربن (CO2) و سایر آلاینده‌های ذرات معلق از وسایل نقلیه منتشر می‌شود.

ابتکارات پایداری شهری

ابتکارات پایداری شهری برای رفع چالش‌هایی که شهرها با آن مواجه هستند، به کار گرفته می‌شوند. این ابتکارات بر بهبود شرایط اقتصادی، اجتماعی و زیست‌محیطی ساکنان با روشی تمرکز دارند که تاثیرات منفی بر محیط‌زیست را به حداقل برساند. این امر عمدتا از طریق پروژه‌های توسعه و برنامه‌ریزی شهری پیش می‌رود.

برنامه‌ریزی شهری پایدار

برنامه‌ریزی شهری به معنی طراحی و تنظیم زیرساخت‌ها و حمل‌ونقل یک شهر است. این کار معمولا در سطح سیاسی محلی انجام می‌شود، جایی که متخصصان طراحی و برنامه‌ریزی شهری توسط مقامات منتخب استخدام می‌شوند. برنامه‌ریزان و طراحان باید در پروژه‌های خود، انعکاس و توازن بین منافع سیاسی، اقتصادی و اجتماعی شهر را به بهترین نحو انجام دهند.
برنامه‌ریزی پایداری شهری یا شهرگرایی پایدار، روشی برای برنامه‌ریزی یک شهر است که به کاهش گسترش بی‌رویه حومه شهر، ترویج تحرک فعال (پیاده‌روی، دوچرخه‌سواری) و استفاده از حمل‌ونقل عمومی، و همچنین افزایش فضای سبز و استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر منجر می‌شود.
حمایت از پایداری شهری را می‌توان به جنبش نوگرایی شهری مرتبط دانست که یک جنبش طراحی شهری با تمرکز بر ایجاد محله‌های قابل پیاده‌روی و سازگار با محیط‌زیست است.

توسعه پایدار شهری

برخی از مهم‌ترین پروژه‌های توسعه پایداری شهری شامل توسعه چندمنظوره (Mixed-Use Development)، توسعه محور حمل‌ونقل (Transport-Oriented Development) و ساخت‌وساز ساختمان‌های سبز (Green Building Construction) است. این موارد در یک شهر چگونه به نظر می‌رسند؟ بیایید نگاهی به برخی از پروژه‌های توسعه شهری از دید برنامه‌ریزان شهری بیندازیم.

توسعه چندمنظوره یا کاربری اراضی مختلط

توسعه چندمنظوره یک سبک برنامه‌ریزی است که در آن کاربری‌های مسکونی، تجاری، سرگرمی و سایر خدمات در یک بلوک، خیابان یا محله با هم ترکیب می‌شوند. تصور کنید که از خانه خود خارج می‌شوید و می‌توانید با دو دقیقه پیاده‌روی به یک فروشگاه مواد غذایی برسید یا فیلمی را در سینمایی که درست پایین خیابان است، تماشا کنید. توسعه موفق چندمنظوره نیازمند تراکم است، بنابراین خانه‌ها و مشاغل باید در نزدیکی هم قرار گیرند تا استفاده از پیاده‌روی، دوچرخه‌سواری و حمل‌ونقل عمومی را ترویج کند.

توسعه محور حمل‌ونقل

توسعه محور حمل‌ونقل یک طرح برنامه‌ریزی بر اساس اصول پایداری شهری است که هدف آن پیونددادن توسعه چندمنظوره با حمل‌ونقل عمومی است. به‌عبارت‌دیگر، ایستگاه اتوبوس، تراموا یا مترو به‌عنوان نقطه مرکزی برای ساخت توسعه با تراکم بالای چندمنظوره در اطراف آن عمل می‌کند. این امر باعث ترویج توسعه چندمنظوره با تراکم بالا، استفاده از حمل‌ونقل عمومی و افزایش پیاده‌روی و دوچرخه‌سواری می‌شود.

ساخت‌وساز ساختمان‌های سبز

ساخت‌وساز ساختمان‌های سبز یا زیرساخت سبز، با استفاده کارآمدتر از منابع انرژی و آب، به حفاظت از این منابع کمک می‌کند. این کار با استفاده از مصالح و طراحی ساختمانی پایدار که میزان انرژی مورد نیاز برای تامین برق ساختمان را کاهش می‌دهد، انجام می‌شود. یک گام فراتر، استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر برای تامین برق ساختمان‌ها است.
برای اینکه یک ساختمان از نظر مصرف آب کارآمدتر باشد، می‌توان اقدامات حفاظتی و بازیافت را در نظر گرفت. به‌عنوان‌مثال، بازیافت آب خاکستری حاصل از رواناب باران می‌تواند برای آبیاری پوشش گیاهی محلی در همان منطقه مورد استفاده قرار گیرد.

نقدهایی بر پایداری شهری

برنامه‌ریزی و توسعه پایداری شهری با برخی انتقادات روبرو است. یکی از این انتقادات، هزینه اولیه بسیار بالا برای دولت‌ها، مشاورین و ساکنان است. دلیل این امر آن است که فناوری انرژی‌های تجدیدپذیر هنوز نسبتا جدید و پرهزینه هستند و هزینه اولیه زیادی دارند. حمل‌ونقل عمومی نیز موضوعی پرهزینه به شمار می‌رود و نیاز به سهم بیشتری از مالیات‌دهندگان برای اطمینان از برنامه‌ریزی و نگهداری بلندمدت خواهد داشت.
بااین‌حال، می‌توان استدلال کرد که حتی بدون گذار به‌سوی پایداری شهری، پاک‌سازی اثرات تغییرات آب‌وهوایی نیز هزینه‌بر خواهد بود. با افزایش فراوانی بلایای زیست‌محیطی، خشکسالی‌ها و ناامنی‌های انرژی، این مشکلات بدون دخالت بیشتر، همچنان تشدید خواهند شد.

5 پروژه طراحی شهری با راه‌حل‌های مبتنی بر طبیعت

 رویدادهای طبیعی شدید در سراسر جهان به طور فزاینده‌ای در حال افزایش است. مطالعات متعدد نشان می‌دهد که سیل، طوفان و بالا آمدن سطح آب دریا می‌تواند تا اواسط قرن بر بیش از 800 میلیون نفر در سراسر جهان تأثیر بگذارد و در نهایت سالانه 1 تریلیون دلار برای شهرها هزینه داشته باشد. این امر نشان می‌دهد که بقا و ادامه حیات شهری برای محافظت از شهر و جمعیت آن، به رسیدگی فوری به آسیب‌پذیری‌های شهری بستگی دارد.
باتوجه‌به این شرایط، بسیاری از پروژه‌های طراحی شهری برای مقابله با چالش‌های مختلف زیست‌محیطی، راه‌حل‌های مبتنی بر طبیعت (NBS) را به کار گرفته‌اند تا مدیریت پایدار اکوسیستم‌ها را فراهم کنند. این راه‌حل‌ها می‌توانند علاوه بر فواید بسیار زیاد برای محیط‌زیست و سلامت جسمی و روحی ساکنان شهری، ارتباط مردم با طبیعت را دوباره برقرار کند، آلودگی هوا را کاهش دهد، آسایش حرارتی شهرها را بهبود بخشد، تاثیر جزایر گرمایی شهری را کم کند و رواناب طوفان را مدیریت کند. 
علاوه بر این، راه‌حل‌های مبتنی بر طبیعت همچنین می‌توانند به ایجاد طرح‌های خلاقانه‌ای کمک کنند که بسیار ارزان‌تر از راه‌حل‌های سنتی باشند. در ادامه، پنج پروژه شهری بر اساس اصول پایداری شهری را انتخاب کرده‌ایم که راه‌حل‌های مبتنی بر طبیعت را برای مقابله با چالش‌های مختلف دنیای معاصر به کار می‌گیرند.

پارک بیسان - انگ مو کیو، سنگاپور

راه‌حل‌های مبتنی بر طبیعت مستلزم خروج از منطقه امن، تلاش برای جایگزین‌های خلاقانه و غیربدیهی و همکاری نزدیک‌بین جبهه‌های کاری مختلف است. این فرایند چالش‌برانگیز است، اما غیرممکن نیست، همان‌طور که در پارک بیسان - انگ مو کیو در سنگاپور می‌بینیم.
چند دهه پیش، این شهر تصمیم گرفت رودخانه کالانگ را لوله‌کشی کند و کانالی خطی حصارکشی ایجاد کند که خط تقسیم‌کننده واضحی بین پارک و جامعه بود. اما کانال بتنی که به‌شدت نیاز به ارتقا داشت، قابل بازطراحی بود. بااین‌حال، آژانس ملی آب سنگاپور تصمیم گرفت با بازگرداندن بستر و دشت سیلابی اولیه، رودخانه را طبیعی کند. کانال زهکشی مستقیم 2.7 کیلومتری بتنی تخریب و به یک رودخانه طبیعی پرپیچ‌وخم به طول 3.2 کیلومتر تبدیل شد.
طبق اصول پایداری شهری، نتیجه یک پروژه زیرساخت آبی - سبز است که از سیل جلوگیری کرده و کیفیت آب را بهبود می‌بخشد و درعین‌حال مزایای کانال را برای جامعه افزایش می‌دهد. ترکیب مصالح طبیعی، تکنیک‌های مهندسی عمران و گیاهانی که می‌توانند آب را فیلتر و جذب کنند، برای تثبیت کناره‌های رودخانه و جلوگیری از فرسایش ضروری بود.

گذرگاه‌های سبز، کلمبیا

در طول سال‌های گذشته، مقامات شهر مدلین در کلمبیا حاشیه 18 جاده و 12 آبراه را به یک بهشت سبز تبدیل کرده‌اند. پروژه «گذرگاه‌های سبز» شامل کاشت درخت در امتداد خیابان‌های اصلی برای کاهش اثرات جزایر گرمایی شهری است که عمدتا ناشی از مصرف بیش از حد بتن و آسفالت است.
به‌عنوان‌مثال، خیابان شرقی، یکی از شلوغ‌ترین جاده‌های شهر، بازسازی شد و بیش از 2 کیلومتر از سنگفرش جزیره عابر پیاده و پیاده‌روها با باغ جایگزین شد. بیش از 600 درخت، نخل و هزاران گیاه کوچک از گونه‌های منتخب با دقت کاشته شده است که به حیات وحش بومی اجازه می‌دهد به منطقه بازگردند. امروزه پرندگان مختلفی مانند مرغ عشق و طوطی، همچنین پروانه‌ها و حتی سنجاب‌ها را می‌بینیم که در سراسر شهر رفت‌وآمد می‌کنند.
این ابتکار بر مناطقی متمرکز بود که بیشترین کمبود فضای سبز را داشتند و توانست دمای هوا را بیش از 2 درجه سانتیگراد کاهش دهد. به‌عنوان یک پروژه پایداری شهری، گذرگاه سبز برنده جایزه Ashden 2019 برای خنک‌سازی با طبیعت شد که توسط برنامه کارایی خنک‌کنندگی کیگالی پشتیبانی می‌شود.

باغچه باران، برزیل

باغچه‌های باران به طور خاص برای کاهش سرعت جریان، حجم کل و بار آلاینده رواناب آب باران طراحی شده‌اند. این روش برای تصفیه رواناب شهری با استفاده از گیاهان، سنگ‌ها و سایر عناصر طبیعی یا مهندسی شده استفاده می‌شود. ذرات معلق هنگام عبور از خاک و ریشه‌های گیاهان پراکنده در میان آن‌ها، از آب فیلتر می‌شوند. این باغچه‌ها را می‌توان در نزدیکی پیاده‌روها، جاده‌ها، گلخانه‌ها و حتی داخل محوطه ساختمان‌ها اجرا کرد.
در سال 2019، اولین باغچه باران در شهر ریودوژانیرو در مرکز فرهنگی فوندیکائو پروگرسو نصب شد. این پروژه با اقدامی به نام «روز تخریب» آغاز شد که طی آن، پیاده‌روی بتنی جلوی ساختمان شروع به حذف شدن کرد تا با 200 متر مربع فضای سبز جایگزین شود. سسیلیا هرزوگ و دانیل گابریلی، مسئولان این پروژه می‌گویند بازگرداندن طبیعت به زندگی پایداری شهری و یادگیری از آن، همکاری با تمام گونه‌ها و استفاده از تکنیک‌های طبیعت به نفع شهر، الگوی مهمی برای قرن بیست و یکم است.

پارک خطی کانال بزرگ، مکزیک

این پارک خطی در مکزیکوسیتی، مانند گذرگاه‌های سبز در مدلین، بر اساس احیای محیط‌زیست، از طریق جنگل‌کاری در بافت شهری و بازیابی نفوذپذیری خاک و پایداری شهری بنا شده است که منجر به افزایش 16 درصدی رطوبت نسبی هوا و کاهش دما تا 5 درجه سانتیگراد شده است و اثر جزایر گرمایی را کاهش می‌دهد.
این پارک مزایای زیست‌محیطی فراوانی به همراه دارد، اما علاوه‌برآن، نمادی از بازپس‌گیری فضایی نادیده گرفته شده است. این پارک روی سازه تاریخی کانال بزرگ پایتخت ساخته شده است و بیش از 70000 متر مربع زمین را که قبلا توسط این خط خشن در بافت شهری تقسیم شده بود، ادغام می‌کند. این پروژه بر بازیابی پوشش گیاهی بومی و جنگل‌های حاشیه‌ای کانال قدیمی متمرکز بود و منطقه را به یک فضای عمومی 100٪ نفوذپذیر تبدیل کرد.

پارک تالاب آب‌های سطحی، چین

این پارک درست در وسط شهر، در منطقه‌ای که به‌عنوان تالاب حفاظت‌شده منطقه‌ای فهرست‌بندی شده، واقع شده است. این مکان از چهار طرف با جاده‌ها و توسعه متراکم احاطه می‌شود، بنابراین منابع آب قطع شد و تالاب در معرض تهدید قرار گرفت.
بر اساس اصول پایداری شهری استراتژی معماران، تبدیل تالاب در حال نابودی به یک «اسفنج سبز»، یک پارک‌شهری آب‌های سطحی بود که نه‌تنها تالاب در حال ناپدیدشدن را نجات می‌دهد، بلکه خدمات متعددی را برای جامعه شهری جدید فراهم می‌کند.

مراحل اجرای پروژه

این پروژه بر اساس چهار دستورالعمل پیش می‌رود:

• اول، بخش مرکزی تالاب موجود دست‌نخورده باقی ماند تا به طور طبیعی تکامل و تغییر کند.
• استراتژی دوم ایجاد حلقه‌ای از برکه‌ها و تپه‌های مصنوعی در اطراف تالاب سابق با استفاده از تکنیک‌های ساده برش و پرکردن بود که یک منطقه حائل برای هسته تالاب و یک فیلتر منظره خوشایند بین طبیعت و شهر ایجاد می‌کند.
• سوم، شبکه‌ای از مسیرها و مبلمان شهری در سطح زمین به بازدیدکنندگان اجازه می‌دهد تا تجربه پیاده‌روی در جنگل را داشته باشند.
• در نهایت، استراتژی چهارم ایجاد مسیرهای مرتفع پیاده‌روی بود که تپه‌های پراکنده را با سکوها و برج‌های دیدبانی که مناظر مختلفی از چشم‌انداز طبیعی را قاب می‌کنند، متصل می‌کند.

این راه‌حل مبتنی بر طبیعت و پایداری شهری، تالاب را به یک پارک آب‌های سطحی چندمنظوره تبدیل می‌کند که آب باران را جمع‌آوری، فیلتر، ذخیره و به سفره‌های آب زیرزمینی نفوذ می‌دهد، درعین‌حال پر بارور و طرف‌دار زندگی است و تجربیات تفریحی و زیبایی‌شناختی جدیدی را برای شهر فراهم می‌سازد. این پارک درحالی‌که به‌عنوان یک زیرساخت زهکشی سبز مؤثر برای منطقه‌ای که اغلب از سیل در ماه‌های ژوئن تا آگوست رنج می‌برد، عمل می‌کند، نقش بسزایی در بقای محیط‌زیست طبیعی داشته است.