کاروانسرای تی تی؛ جاذبه‌ای تماشایی گیلان

کاروانسرای سنگی تی تی در ۱۵ کیلومتری شهر لاهیجان در استان گیلان واقع شده است. این کاوانسرا در دو راهی رودخانه‌ی باباکوه و شیم رود درست در ۱۰ کیلومتری شهرستان سیاهکل به دیلمان و بر روی تپه‌ای نسبتا بلند و سرسبز قرار دارد. کاروانسرای سنگی تی تی توسط تی تی خانم که عمه یکی از شاهان صفوی بود ساخته شد و در سال ۱۳۷۵ با شماره‌ی ۱۷۸۴در فهرست آثار سازمان میراث فرهنگی و گردشگری کشور به ثبت رسید.

در زبان گیلکی تی تی به شکوفه معنی شده است، بنابراین در زبان فارسی به کاروانسرای تی تی کاروانسرای شکوفه نیز گفته می‌شود. این کاروانسرا با مساحت ۳۹۸ متری خود در منطقه‌ی خوش آب و هوا، متعادل و مرطوب دیلمان قرار دارد. بنای کاروانسرای سنگی تی تی در محور شمالی و جنوبی طوری ساخته شده که معماری و نقشه‌ی متقارنی دارد.

در دو طرف حیاط کاروانسرا دو تالار با ابعاد تقریبی ۱۷ متر واقع شده است. در ۴ گوشه‌ی کاروانسرای سنگی تی تی خانم، ۴ ایوان را می‌توانید نظاره کنید که هر کدام به یک اتاق منتهی می‌شوند. در گذشته از اتاق‌های کاروانسرای سنگی تی تی خانم جهت پذیرایی و استراحت میهمانان استفاده می‌شد.

در ساخت دیوارهای کاروانسرای سنگی تی تی از قلوه سنگ و در طاق آن از آجر، ملات و ساروج استفاده کرده‌اند. قسمت شاه نشین کاروانسرا در ضلع جنوبی در کنار دو اتاق با یک قوس هشتی قرار گرفته است. در میانسرا یا حیاط مجموعه‌ی ‌سنگی تی تی حوضی بنا شده که آب آن از طریق لوله‌های سفالی از کوه‌ها و چشمه‌های دوردست تامین می‌شد.

به صورت کلی اگر از منظر ریاضی و معماری به ساخت و نقشه ی این کاروانسرا نگاه کنیم خواهیم دید که در ساخت کاروانسرای تی تی در سیاهکل اصل تقارن در ساخت آن بسیار رعایت شده است و در یک کلام، بنا دارای محور تقارن در جهت طولی خود می باشد.

از اهمیت کاروانسرای تی تی در سیاهکل باید به شما بگوییم که همانطور که در بالاتر هم اشاره نمودیم، در زمانی که کاروانسراهای بسیار کمی در شمال کشور ساخته می شده است، گوشه ای از اهمیت مسیر عبوری سیاهکل و موقعیت راهبردی این شهر را به آیندگان خود نشان می دهد زیرا در گذشته، شمال کشورمان یکی از مناطق تولید ابریشم اعلا بوده است که این کالا نیز از این مسیر به بخش های مرکزی ایران فرستاده می شده است.

معماری جالب و درخورتوجه کاروانسرای تی تی

کاروانسرای تی تی سیاهکل از نوع کاروانسراهای برون شهری و معماری آن به‌صورت دو ایوانی است. اصل تقارن در ساخت این بنا به‌خوبی رعایت شده است؛ به‌طوری که بنای کاروانسرا دارای محور تقارن در جهت طولی است.

در فضای ورودی کارونسرای تی تی، واقع در ضلع شمالی بنا، فضایی مشابه هشتی وجود دارد که از طریق دو فضای واسط، واقع در ضلع شرقی و غربی هشتی، وارد میان سرا با دو اتاق به وسعت تقریبی ۱۷ متر مربع می‌شود. این میانسرا حدود ۴۰۰ متر مربع وسعت دارد. حیاط مرکزی و دو ایوان در دو طرف هشتی از دیگر فضاهای این مجموعه تاریخی هستند. وسط حیاط کاروانسرا حوض کوچکی قرار دارد.

در هر چهار طرف حیاط بنای کاروانسرای تی تی، اتاق‌هایی با پلان مربعی به مساحت تقریبی ۱۴ متر مربع واقع شده‌اند که پیش از ورودی هرکدام از آن‌ها، فضایی نیم‌هشتی قرار دارد. این اتاق‌ها محل استراحت کاروان‌ها و حفاظت از آن‌ها در برابر راهزنان و حیوانات وحشی بوده‌اند. شاهنشین کاروانسرا نیز در بخش جنوبی بنا واقع شده است و در دو طرف آن دو اتاق مانند قسمت شمالی کاروانسرا دیده می‌شود.

سنگ‌های رودخانه‌ای، ملاط ساروج، گچ و آجر از جمله مصالحی هستند که در ساخت کاروانسرای تی تی به کار رفته‌اند. طاق‌های زیبای آجری و شبکه آبرسانی برای انتقال آب به داخل کاروانسرا از مشخصه‌های جالب بنا به شمار می‌روند.

شاید برایتان جالب باشد که بدانید در گذشته برای انتقال آب به داخل بنای کاروانسرا از لوله‌های سفالی استفاده می‌کردند. این لوله‌ها از چشمه‌سار کوه‌های دوردست منطقه، با طی مسیری طولانی، آب گوارا را به دست ساکنان کاروانسرا می‌رساندند.

کاروانسرای تی تی تا اوایل دهه ۸۰ شمسی دارای مالک خصوصی بود؛ در این زمان توسط میراث فرهنگی خریداری شد و تاکنون (سال ۱۴۰۱) دو بار مورد بازسازی قرار گرفته است. این کاروانسرا بنایی محکم و استوار است و خطر عمده‌ای آن را تهدید نمی‌کند؛ با این وجود، مانند دیگر آثار تاریخی نیاز به مرمت و نگهداری دارد.