مثلث طلایی ریخت شهری آینده؛ نوآوری، اقلیم و مردم
ریخت شهری به بازتابی پیچیده از تعامل میان انسان، فناوری، سیاست و طبیعت تبدیل شده است. سه محور نوآوری دیجیتال، طراحی سازگار با اقلیم و بازآفرینی فضاهای جامعه‌محور با کاربری ترکیبی در حال شکل دادن به فرم‌های شهری جدیدی هستند که پاسخگوی نیازهای امروز و آماده رویارویی با چالش‌های فردا هستند.
Admin1
تحولات ریخت شهری در سال ۲۰۲۵ بر سه محور به‌هم‌پیوسته نوآوری دیجیتال، طراحی سازگار با اقلیم و بازآفرینی فضاهای جامعه‌محور با کاربری ترکیبی استوار است. این سه‌گانه تحول‌ساز در کنار هم، چشم‌انداز جدیدی از شهرسازی را ترسیم می‌کنند که در آن فرم شهری فقط محصول معماری نیست، بلکه بازتابی از تعامل میان انسان، فناوری، سیاست و طبیعت است.
شهرهای پیشرو همچون تورین، سیدنی و پایتخت‌های استانی چین نشان می‌دهند که تمرکز جهانی بر پایداری، تاب‌آوری و برنامه‌ریزی مشارکتی، در حال شکل دادن به فرم‌های شهری جدیدی است که نه‌تنها پاسخگوی نیازهای امروز، بلکه آماده رویارویی با چالش‌های آینده هستند. ریخت‌های نوین شهری با تکیه بر داده‌محوری، طراحی پاسخگوی اقلیم و مشارکت اجتماعی، در حال عبور از الگوهای سنتی و ایستا به سوی ساختارهایی پویا، چندلایه و انسان‌محور هستند که آینده شهرها را رقم می‌زنند.
پایتخت‌های استانی چین؛ تنوع، تراکم و تحول اقلیمی‌محور
پایتخت‌های استانی چین در سال ۲۰۲۵ شاهد تغییرات چشمگیر در ریخت شهری هستند. بر اساس مطالعات منتشرشده در نشریه معتبر نیچر، نقشه‌برداری دینامیک شهری با استفاده از طبقه‌بندی اقلیمی محلی (LCZ) نشان می‌دهد که فرم شهری در این شهرها به‌طور مداوم در حال تحول است. در مناطق جنوب‌غربی و شمال‌غربی چین، به‌ویژه در شهرهایی همچون چنگدو، شی‌آن و اورومچی، ساختمان‌های با ارتفاع بلند و متوسط با طراحی باز جایگزین بافت‌های صنعتی شده‌اند. این تغییرات تحت تأثیر رشد اقتصادی، اصلاحات مقرراتی و نیاز به بهره‌وری فضایی صورت گرفته‌اند. طراحی باز این ساختمان‌ها، با فاصله‌گذاری مناسب، امکان تهویه طبیعی، نورگیری بهتر و کاهش اثر جزیره گرمایی شهری را فراهم کرده است. این رویکرد، ضمن ارتقای کیفیت زندگی، به کاهش مصرف انرژی و بهبود شرایط اقلیمی محلی کمک می‌کند.
یکی از روندهای کلیدی در این شهرها، کاهش تمرکز صنعتی در مراکز شهری و جایگزینی آن با کاربری‌های متنوع مسکونی، آموزشی، خدماتی و فرهنگی است. این تحول، نه‌تنها موجب کاهش آلودگی‌های زیست‌محیطی می‌شود، بلکه با ایجاد فضاهای عمومی چندمنظوره، تعامل اجتماعی و مشارکت شهروندان را افزایش می‌دهد. شهرهایی همچون نانجینگ و هانگژو نیز با اجرای سیاست‌های مشابه، به‌سوی توسعه پایدار شهری گام برداشته‌اند.
یکی از پروژه‌های برجسته بازآفرینی شهری که به‌خوبی روند کاهش تمرکز صنعتی و گسترش کاربری‌های ترکیبی را نشان می‌دهد، پروژه «K.Wah G۷۲» در شهر نانجینگ است. این پروژه که در سال ۲۰۲۳ راه‌اندازی شد، به‌عنوان یک نمونه پیشرو در توسعه شهری انسان‌محور شناخته می‌شود. و این مجموعه در منطقه «هکسی نیو دیستریکت» در حاشیه رودخانه نانجینگ واقع شده و با هدف ایجاد یک مقصد چندمنظوره فرهنگی، مالی و مسکونی طراحی شده است. در این پروژه، برج‌های اداری بلند، فضاهای تجاری، دو ساختمان آپارتمانی خدماتی، یک برج مرکزی برای دفتر مرکزی، هتل و مجموعه‌ای از امکانات عمومی در کنار یک راهروی سبز مرکزی سازمان‌دهی شده‌اند. این راهروی سبز به‌عنوان عنصر زیباشناختی و ستون فقرات اجتماعی پروژه عمل می‌کند و فضاهای عمومی را به‌هم متصل می‌سازد.
طراحی این مجموعه بر اساس اصول توسعه پایدار، کاهش مصرف انرژی، ارتقای کیفیت زندگی شهری و تقویت پیوندهای اجتماعی صورت گرفته است. استفاده از فضاهای باز، مسیرهای پیاده‌روی، نورگیری طبیعی و تنوع کاربری‌ها، این پروژه را به الگویی برای بازآفرینی شهری در سایر شهرهای چین تبدیل کرده است.
طبقه‌بندی اقلیمی محلی با تحلیل تصاویر ماهواره‌ای چندفصلی، امکان شناسایی دقیق الگوهای اقلیمی شهری را در پایتخت‌های استانی چین فراهم کرده است. این داده‌ها در طراحی فضاهای عمومی، مدیریت منابع انرژی و تنظیم مقررات ساخت‌وساز نقش حیاتی ایفا می‌کنند. برای مثال، شهر شی‌آن یکی از کهن‌ترین و در عین حال نوآورترین شهرهای چین است که داده‌های حاصل از طبقه‌بندی اقلیمی محلی به‌عنوان ابزار تحلیلی پیشرفته در برنامه‌ریزی شهری آن به‌کار گرفته شده‌اند. این داده‌ها که از تحلیل تصاویر ماهواره‌ای چندفصلی با وضوح بالا به‌دست آمده‌اند، امکان شناسایی دقیق الگوهای حرارتی، تراکم ساخت‌وساز، ارتفاع بناها و پوشش سطح زمین را فراهم کرده‌اند تا تصمیم‌گیری‌های شهری در شی‌آن با تکیه بر اطلاعات اقلیمی واقعی و به‌روز انجام شود.
یکی از کاربردهای کلیدی داده‌های LCZ در شی‌آن، طراحی خیابان‌های سایه‌دار با تهویه طبیعی است. با تحلیل الگوهای جریان باد و نقاط تجمع گرما، مسیرهایی انتخاب شده‌اند که بتوانند با کمترین مانع، جریان هوا را در بافت شهری تسهیل کنند. در این مسیرها، درخت‌کاری خطی، فاصله‌گذاری مناسب ساختمان‌ها و استفاده از مصالح با ضریب بازتاب بالا، به کاهش دمای سطحی و بهبود آسایش حرارتی شهروندان کمک کرده است.
داده‌های LCZ همچنین در تعیین نقاط بحرانی جزایر گرمایی شهری نقش داشته‌اند. در مناطقی که تراکم ساختمانی بالا و پوشش گیاهی کم بوده، نقشه‌های حرارتی نشان داده‌اند که دمای سطح زمین به‌طور قابل توجهی افزایش پیدا کرده است. در پاسخ به این یافته‌ها، برنامه‌ریزان شهری شی‌آن اقدام به جانمایی هدفمند فضاهای سبز، پارک‌های محلی و باغ‌های عمودی در این نقاط کرده‌اند تا تعادل حرارتی در سطح محله‌ها برقرار شود.
مقررات ساخت‌وساز در شی‌آن نیز بر اساس تحلیل‌های طبقه‌بندی اقلیمی محلی، دستخوش تغییراتی شده‌اند. برای مثال، در مناطق با تراکم بالا، الزام به استفاده از مصالح با بازتاب حرارتی بالا، محدودیت در ارتفاع ساختمان‌ها برای حفظ جریان باد و تعیین حداقل درصد فضای باز در پروژه‌های جدید، از جمله اصلاحاتی هستند که با هدف ارتقای کیفیت اقلیمی شهری اعمال شده‌اند.
شی‌آن با بهره‌گیری از داده‌های LCZ، به‌سوی سیاست‌گذاری شهری مبتنی بر شواهد حرکت کرده است. این شهر اکنون از مدلسازی اقلیمی در مقیاس محله‌ای برای تصمیم‌گیری در زمینه توسعه زیرساخت‌ها، جانمایی کاربری‌ها و طراحی فضاهای عمومی استفاده می‌کند. این رویکرد نه‌تنها به بهبود تاب‌آوری اقلیمی شهر کمک کرده، بلکه الگویی برای سایر شهرهای چین در مسیر توسعه پایدار شهری فراهم آورده است.
تورین؛ آزمایشگاه شهروندی دیجیتال و پیوند سنت با نوآوری
شهر تورین ایتالیا در سال ۲۰۲۵ به‌عنوان یکی از مراکز پیشرو در پژوهش‌های ریخت شهری شناخته شد و میزبان کنگره بین‌المللی ISUF با عنوان «ریخت شهری در عصر هوش مصنوعی» بود. این رویداد علمی، با حضور پژوهشگران، معماران، برنامه‌ریزان شهری و متخصصان داده از سراسر جهان، به بررسی تأثیر فناوری‌های نوین بر فرم شهر و آینده طراحی شهری اختصاص داشت. تورین با بهره‌گیری از ظرفیت‌های علمی، زیرساخت‌های دیجیتال و تجربه تاریخی خود، بستری فراهم کرده است که در آن نوآوری، مشارکت و پایداری در خدمت تحول شهری قرار گرفته‌اند.
یکی از محورهای اصلی تحول در تورین، استفاده از مدل‌های مشارکتی در کنار پردازش داده‌های شهری برای بازتعریف فرم شهر است. در پروژه‌هایی همچون «آزمایشگاه شهری تورین» شهروندان به‌عنوان کنشگران فعال در فرایند طراحی شهری مشارکت داده شده‌اند. این پروژه‌ها با بهره‌گیری از حسگرهای محیطی، داده‌های رفتاری و الگوریتم‌های تحلیل فضایی، امکان آزمایش فناوری‌های شهری در محیط واقعی را فراهم کرده‌اند. داده‌های جمع‌آوری‌شده از این آزمایش‌ها در طراحی فضاهای عمومی، تنظیم مقررات ساخت‌وساز و بهینه‌سازی زیرساخت‌های حمل‌ونقل مورد استفاده قرار می‌گیرند.
برای مثال، در محله‌های پرتردد تورین، داده‌های مربوط به جریان حرکت عابران پیاده و دوچرخه‌سواران، به‌صورت لحظه‌ای تحلیل شده و در طراحی مسیرهای ایمن، نورپردازی هوشمند و جانمایی مبلمان شهری به‌کار رفته است. این سطح از داده‌محوری، نه‌تنها به افزایش کارایی فضاهای شهری کمک کرده، بلکه موجب ارتقای حس تعلق و رضایت شهروندان از محیط زندگی شده است.
در ادامه روند نوآوری شهری در تورین، پروژه‌ای دیگر با عنوان «آزمایشگاه شهری برای حرکت» در سال ۲۰۲۵ به‌عنوان یکی از آزمایشگاه‌های شهری پیشرو در حوزه حمل‌ونقل هوشمند راه‌اندازی شد. این پروژه که با حمایت مالی طرح تحول دیجیتال ایتالیا (PNRR) اجرا شد، نمونه‌ای عملی از تلفیق فناوری‌های نوین، سیاست‌گذاری داده‌محور و مشارکت چندبخشی در بستر شهری واقعی است.
در قلب این پروژه، آزمایش یک شاتل خودران و متصل قرار دارد که در مسیرهای مشخصی از شهر، به‌ویژه در اطراف پردیس دانشگاهی «لوئیجی اینائودی» به‌کار گرفته می‌شود. این شاتل در تابستان ۲۰۲۵ ابتدا به‌صورت بدون سرنشین مورد آزمایش قرار گرفت و از سپتامبر با حضور مسافران وارد مرحله بهره‌برداری آزمایشی شد. مسیر حرکت آن، مناطقی چون کورسو تورتونا، کورسو رجینا مارگریتا و لانگو دورا سیه‌نا را پوشش می‌دهد که از نظر تنوع کاربری، تراکم جمعیتی و نیاز به خدمات حمل‌ونقل انعطاف‌پذیر، اهمیت بالایی دارند.
هدف اصلی این پروژه، ارزیابی ایمنی، کارایی و پذیرش اجتماعی فناوری‌های حمل‌ونقل خودران در بستر شهری است. داده‌های به‌دست‌آمده از این آزمایش‌ها در طراحی سیاست‌های حمل‌ونقل آینده، بهینه‌سازی مسیرها و توسعه خدمات حمل‌ونقل مبتنی بر تقاضا مورد استفاده قرار می‌گیرند، همچنین این پروژه به‌عنوان بستری برای آموزش، پژوهش و مشارکت شهروندان در فرایند تحول شهری عمل می‌کند.
تورین با برخورداری از بافت تاریخی غنی، در مسیر تحول شهری خود تلاش کرده است تا ساختارهای میراثی را حفظ کند و هم‌زمان، زمینه را برای شکل‌گیری فرم‌های معماری آینده‌نگر فراهم سازد. در محله‌هایی همچون «سان سالواریو» و «آئورورا»، ساختمان‌های تاریخی با کاربری‌های جدید فرهنگی، آموزشی و خدماتی تلفیق شده‌اند. این تلفیق، با رعایت اصول مرمت پایدار و طراحی اقلیم‌محور، موجب احیای فضاهای فرسوده و افزایش پویایی اجتماعی در این مناطق شده است.
در مقابل، در مناطق توسعه‌یافته همچون «پارک نوآوری تورین»، فرم‌های معماری دیجیتالی و انعطاف‌پذیر در حال شکل‌گیری هستند. این پارک که به‌عنوان قطب فناوری و نوآوری شهری شناخته می‌شود، میزبان ساختمان‌هایی با طراحی پارامتریک، نماهای هوشمند و سیستم‌های انرژی خورشیدی است. طراحی این فضاها بر اساس الگوریتم‌های بهینه‌سازی اقلیمی، تحلیل داده‌های مصرف انرژی و مدلسازی اطلاعات ساختمان انجام شده است.
دانشگاه پلی‌تکنیک تورین، به‌عنوان یکی از نهادهای علمی پیشرو در اروپا، نقش محوری در تحول ریخت شهری این شهر ایفا کرده است. این دانشگاه با همکاری سازمان‌هایی همچون ISUF، شبکه‌های شهر هوشمند اروپا و مراکز تحقیقاتی بین‌المللی، پروژه‌هایی در زمینه پیش‌بینی الگوهای رشد شهری، طراحی اقلیمی و تحلیل داده‌های شهری اجرا می‌کند.
در یکی از این پروژه‌ها، مدل‌های یادگیری ماشین برای شناسایی الگوهای گسترش افقی و عمودی شهر در بازه‌های زمانی مختلف به‌کار گرفته شدند. این مدل‌ها با تلفیق داده‌های جمعیتی، اقلیمی، اقتصادی و فضایی، امکان پیش‌بینی نقاط بحرانی توسعه و ارائه راهکارهای پایدار را فراهم کردند. در این مدل‌ها، داده‌های چندمنبعی و چندبعدی به‌صورت یکپارچه وارد سیستم می‌شوند. داده‌های جمعیتی شامل نرخ رشد، توزیع سنی و الگوهای مهاجرت داخلی؛ داده‌های اقلیمی شامل دمای سطح زمین، الگوهای باد و شاخص‌های جزیره گرمایی؛ داده‌های اقتصادی همچون ارزش زمین، تراکم اشتغال و شاخص‌های نابرابری فضایی و داده‌های فضایی شامل کاربری زمین، ارتفاع ساختمان‌ها و دسترسی به زیرساخت‌ها هستند که به‌عنوان ورودی به مدل‌های یادگیری ماشین داده شده‌اند.
این مدل‌ها با آموزش داده‌های تاریخی و اعتبارسنجی با داده‌های واقعی، قادر به پیش‌بینی مناطق مستعد گسترش شهری در آینده نزدیک شده‌اند که در صورت مداخله دیرهنگام، ممکن است با مشکلاتی چون تراکم بیش‌ازحد، کمبود خدمات عمومی یا آسیب‌پذیری اقلیمی روبه‌رو شوند. یکی از دستاوردهای کلیدی این پروژه، تولید نقشه‌های ریسک توسعه شهری است که به‌صورت لایه‌های GIS در اختیار برنامه‌ریزان شهری قرار گرفته‌اند. این نقشه‌ها، نقاط بحرانی را از نظر فشار بر زیرساخت‌ها، آسیب‌پذیری اقلیمی و نابرابری فضایی مشخص می‌کنند و امکان مداخله هدفمند در قالب سیاست‌های توسعه متوازن، بازتوزیع کاربری‌ها و تقویت زیرساخت‌های سبز را فراهم می‌سازند.
مدل‌های هوشمند در طراحی سناریوهای آینده‌نگر همچون بررسی تأثیر سیاست‌هایی همچون محدودیت ارتفاع ساختمان، مشوق‌های تراکم‌زدایی، یا توسعه حمل‌ونقل عمومی بر الگوی رشد شهری در افق ۲۰۳۵ به‌کار گرفته می‌شوند. این سناریوها به تصمیم‌گیران شهری کمک می‌کنند تا با درک پیامدهای فضایی و اقلیمی هر گزینه، به انتخاب‌هایی آگاهانه و پایدار دست پیدا کنند.
تورین با تلفیق دانش تاریخی، ظرفیت‌های علمی و فناوری‌های نوین، به نمونه‌ای از شهری تبدیل شده است که با احترام به هویت محلی، نوآوری را در خدمت تحول شهری قرار داده و بستری برای آزمون آینده شهرسازی فراهم کرده است. ریخت شهری تورین نه‌تنها بازتابی از گذشته، بلکه تجسمی از آینده‌ای هوشمند، مشارکتی و پایدار است.
