شهرهایی که با مردم رشد کردند؛ روایت توسعه از دل محله‌ها
اقتصاد محله‌محور به‌عنوان یکی از مؤثرترین راهبردهای توسعه شهری، در سال‌های اخیر توجه بسیاری از شهرهای بزرگ جهان را به خود جلب کرده است. این رویکرد با تمرکز بر توانمندسازی جوامع محلی، حمایت از کسب‌وکارهای خرد و تقویت گردش ثروت درون‌محله‌ای، به ارتقای کیفیت زندگی و کاهش نابرابری‌های شهری کمک می‌کند.
Admin1
شهرهای بزرگ جهان در دهه‌های اخیر با چالش‌های اقتصادی پیچیده‌ای از تمرکز ثروت در مناطق مرکزی و افزایش شکاف طبقاتی گرفته تا رکود در محله‌های کم‌درآمد، بیکاری جوانان و کاهش تاب‌آوری اجتماعی روبه‌رو شده‌اند. رشد نامتوازن شهری، اغلب موجب شده است که محله‌های حاشیه‌ای از چرخه توسعه اقتصادی خارج شوند و ساکنان آن‌ها با محدودیت‌های جدی در دسترسی به فرصت‌های شغلی، خدمات مالی و زیرساخت‌های حمایتی روبه‌رو باشند. این شرایط کیفیت زندگی را تحت تأثیر قرار داده و انسجام اجتماعی و امنیت شهری را تهدید کرده است.
اقتصاد محله‌محور به‌عنوان یک راهبرد عملی و انسانی در این بستر مطرح شده است که به‌جای تمرکز بر سرمایه‌گذاری‌های کلان و متمرکز، بر توانمندسازی جوامع محلی، حمایت از کسب‌وکارهای خرد و گردش ثروت درون‌محله‌ای تأکید دارد. این مدل اقتصادی با تکیه بر مشارکت مستقیم ساکنان، مالکیت جمعی و بهره‌برداری از ظرفیت‌های بومی، می‌تواند به احیای محله‌های فراموش‌شده، کاهش نابرابری و افزایش تاب‌آوری شهری کمک کند، همچنین اقتصاد محله‌محور بستری مناسب برای نوآوری اجتماعی، کارآفرینی جوانان و توسعه پایدار فراهم می‌آورد.
تجربه‌های موفق از شهرهای بزرگ ایالات متحده نشان داده‌اند که با سرمایه‌گذاری هدفمند در سازمان‌های محلی، اصلاح سیاست‌های شهری و ایجاد زیرساخت‌های حمایتی، می‌توان اقتصاد محله‌ای را به موتور محرک توسعه شهری تبدیل کرد. این رویکرد نه‌تنها به ارتقای کیفیت زندگی در سطح محله کمک می‌کند، بلکه موجب تقویت اعتماد عمومی، افزایش مشارکت اجتماعی و کاهش وابستگی به ساختارهای متمرکز می‌شود.
جغرافیای عدالت اقتصادی با محوریت جامعه در جنوب لس‌آنجلس
در شهر لس‌آنجلس ایالت کالیفرنیا، برنامه‌های توسعه اقتصادی محله‌محور با تمرکز بر مناطق محروم همچون جنوب لس‌آنجلس اجرا شده‌اند. یکی از مهم‌ترین ابزارهای این شهر، ایجاد «منطقه توسعه اقتصادی عدالت‌محور (JEDI)» است که با هدف ارائه مشوق‌های مالیاتی و تسهیلات به کسب‌وکارهای محلی طراحی شده است. این منطقه با مشارکت مستقیم جامعه، اولویت‌های توسعه را تعیین کرده و به جذب سرمایه‌گذاری‌های هدفمند کمک کرده است.
این طرح از سال ۲۰۲۱ و در پاسخ به نابرابری‌های ساختاری و تاریخی در توزیع منابع شهری طراحی شد و تلاش دارد با ارائه مشوق‌های مالیاتی، تسهیلات اعتباری و اصلاحات مقرراتی، زمینه را برای رشد و پایداری کسب‌وکارهای محلی فراهم کند. شورای شهر لس‌آنجلس با تصویب این طرح، اداره توسعه اقتصادی و نیروی کار را مسئول اجرای آن کرد و از همان ابتدا بر مشارکت مستقیم جامعه در تعیین اولویت‌ها تأکید داشت.
محدوده اجرایی JEDI به‌طور ویژه در مناطقی تعریف شده است که با نرخ بالای بیکاری، درآمد پایین خانوارها و دسترسی محدود به خدمات مالی روبه‌رو هستند. در این مناطق، کسب‌وکارهای کوچک و متوسط می‌توانند از وام‌های خرد برای سرمایه در گردش، خرید تجهیزات یا بهبود فضای کاری خود استفاده کنند، همچنین فرایندهای صدور مجوز برای فعالیت‌های اقتصادی ساده‌سازی شده و خدمات مشاوره‌ای و آموزشی در اختیار کارآفرینان قرار گرفته است. این خدمات به‌ویژه برای افرادی طراحی شده‌اند که به‌دلیل سابقه اعتباری ضعیف یا فعالیت در بخش غیررسمی، از حمایت بانک‌ها و نهادهای مالی سنتی بی‌بهره مانده‌اند.
چهارچوب قانونی JEDI بر سه اصل بنیادین استوار است: توسعه کسب‌وکارهای محلی با مالکیت بومی، افزایش فرصت‌های شغلی برای ساکنان محله و ایجاد زیرساخت‌های مالی پایدار. این اصول در قالب سیاست‌هایی اجرایی شده‌اند که هدف آن‌ها کاهش موانع ساختاری، افزایش شفافیت در فرایندهای خرید دولتی و تقویت پیوند میان دولت محلی، جامعه مدنی و بخش خصوصی است تا کسب‌وکارهای محلی امکان رشد اقتصادی پیدا کنند و در تصمیم‌گیری‌های کلان شهری شریک باشند.
از زمان آغاز به کار این مناطق، ده‌ها کسب‌وکار خرد در جنوب لس‌آنجلس موفق به دریافت حمایت‌های مالی و فنی شده‌اند. این حمایت‌ها به ایجاد اشتغال، تثبیت مالکیت محله‌ای و کاهش نرخ بیکاری در مناطق هدف منجر شده‌اند، همچنین مشارکت فعال ساکنان در طراحی و اجرای برنامه‌ها، موجب افزایش اعتماد عمومی و اثربخشی پروژه‌ها شده است.
سازمان‌های محلی همچون «ابتکار محله‌محور لس‌آنجلس (LANI)» نقش کلیدی در اجرای پروژه‌های زیرساختی، بهبود فضای عمومی و ارتقای دسترسی به حمل‌ونقل عمومی ایفا کرده‌اند. این سازمان‌ها با مشارکت ساکنان، پروژه‌هایی همچون بازسازی پیاده‌روها، ایجاد فضای سبز و توسعه مراکز خدماتی را مدیریت کرده‌اند.
این سازمان در سال ۲۰۲۵ پروژه‌ای جدید را در منطقه محروم وسترن گیج در جنوب لس‌آنجلس آغاز کرده است. این پروژه شامل تبدیل یک زمین متروکه به پارک محله‌ای با فضای سبز، سایه‌بان طبیعی، مسیرهای پیاده‌روی ایمن و زیرساخت‌های مدیریت روان‌آب است. هدف اصلی از این طرح، ایجاد فضایی برای تعامل اجتماعی، ارتقای ایمنی ترافیکی و بهبود کیفیت محیط زیست شهری در یکی از مناطق کم‌برخوردار شهر است. زیرساخت‌های آرام‌سازی ترافیک در این پارک به‌گونه‌ای طراحی شده‌اند که سرعت خودروها را کاهش و امنیت عابران پیاده را افزایش دهند. سیستم مدیریت آب باران در این پارک قادر است تا ۸۰ درصد روان‌آب را در محل نگه دارد و از سیلاب‌های شهری جلوگیری کند.
سازمان LANI همچنان به اجرای برنامه «گام‌به‌گام» ادامه می‌دهد که از سال ۲۰۱۶ با همکاری اداره بهداشت عمومی شهرستان لس‌آنجلس در محله‌های بدون شهرداری اجرا شده است. در سال‌های اخیر، تمرکز این برنامه بر محله‌های فلورانس-فایراستون و ایست‌رنچو دومینگز است که با چالش‌های جدی در زمینه ایمنی عابران پیاده روبه‌رو بودند.
در حوزه اشتغال، برنامه‌هایی برای حمایت از فروشندگان خیابانی، کارآفرینان خانگی و جوانان جویای کار در جنوب لس‌آنجلس اجرا شده‌اند که یکی از مناطق با نرخ بالای بیکاری و محرومیت اقتصادی است. این برنامه‌ها شامل آموزش‌های مهارتی، مشاوره کسب‌وکار و تسهیل صدور مجوزهای فعالیت هستند که به‌صورت مستقیم به ارتقای مهارت، افزایش درآمد و کاهش موانع قانونی برای فعالیت اقتصادی پرداخته‌اند و به کاهش بیکاری و افزایش درآمد خانوارها کمک کرده‌اند.
اصلاحات مقرراتی و تسهیل صدور مجوزهای رسمی موجب شده است صدها فروشنده خیابانی از فعالیت غیررسمی به کسب‌وکارهای قانونی و پایدار منتقل شوند. این افراد با دریافت آموزش‌های بهداشتی، مالی و بازاریابی، توانسته‌اند کیفیت خدمات خود را ارتقا دهند و درآمد خود را افزایش دهند، همچنین شهرداری با ایجاد فضاهای مشخص برای فروش خیابانی و ارائه زیرساخت‌هایی همچون برق، آب و امنیت، شرایط فعالیت را برای آن‌ها بهبود بخشیده است.
برنامه‌هایی همچون «آشپزخانه‌های خرد خانگی» برای زنان خانه‌دار، مهاجران و افراد بدون سرمایه راه‌اندازی شده است. این طرح به افراد اجازه می‌دهد تا با رعایت استانداردهای ایمنی و بهداشت، غذاهای خانگی تهیه و به فروش برسانند. علاوه بر صدور مجوزهای ساده‌شده، کارگاه‌های آموزشی در زمینه مدیریت کسب‌وکار، حسابداری، بازاریابی دیجیتال و بسته‌بندی نیز برگزار شده‌اند تا این کارآفرینان بتوانند فعالیت خود را توسعه دهند.
برنامه‌هایی همچون «شغل اول» و «آموزش مهارت‌های نرم» برای جوانان جویای کار اجرا شده است که شامل دوره‌های فنی و حرفه‌ای، مشاوره شغلی و اتصال به فرصت‌های کارآموزی در شرکت‌های محلی هستند. این برنامه‌ها با هدف کاهش نرخ بیکاری جوانان، افزایش اعتماد به نفس و ایجاد مسیرهای شغلی پایدار طراحی شده‌اند. بعضی از برنامه‌ها به‌صورت ترکیبی با حمایت مالی برای راه‌اندازی کسب‌وکارهای کوچک توسط جوانان همراه بوده‌اند.
افزون بر این، شهرداری لس‌آنجلس با همکاری سازمان‌های مدنی و بخش خصوصی، پروژه‌هایی برای تملک املاک تجاری توسط جوامع محلی راه‌اندازی کرده است. این اقدام موجب تثبیت مالکیت محله‌ای، جلوگیری از جابه‌جایی اجباری و تقویت حس تعلق شده است. برنامه‌های شفاف‌سازی در فراآیندهای خرید دولتی نیز به کسب‌وکارهای کوچک و متوسط محلی امکان داده‌اند تا در مناقصات شهری مشارکت کنند. این سیاست‌ها موجب افزایش رقابت، نوآوری و اشتغال در سطح محله شده‌اند. لس‌آنجلس با ترکیب سیاست‌های عدالت‌محور، مشارکت اجتماعی و حمایت از کسب‌وکارهای خرد، توانسته است الگویی موفق از توسعه اقتصادی محله‌محور ارائه دهد.
احیای اقتصادی با مالکیت جمعی در دیترویت
شهر دیترویت در ایالت میشیگان با سابقه‌ای طولانی از رکود اقتصادی، در سال‌های اخیر تمرکز ویژه‌ای بر احیای اقتصاد محله‌ای داشته است. یکی از اقدامات کلیدی، انتخاب سازمان توسعه جامعه «ون‌گارد» به‌عنوان بخشی از برنامه «خیابان اصلی میشیگان» است. این برنامه با هدف بازسازی مراکز تجاری محله‌ای و ایجاد انجمن‌های کسب‌وکار محلی اجرا شده است.
در قالب این برنامه، خیابان‌های تجاری قدیمی بازسازی شده، فضاهای خالی به مراکز کارآفرینی تبدیل شده و کسب‌وکارهای نوپا با حمایت مالی و مشاوره‌ای راه‌اندازی شده‌اند. این اقدامات موجب افزایش فعالیت اقتصادی و بازگشت سرمایه‌گذاران به محله‌های فراموش‌شده شده‌اند.
در چهارچوب این برنامه، خیابان‌های تجاری قدیمی در محله تاریخی نورث‌اند بازسازی شدند که شامل بهسازی نماهای ساختمان‌ها، ارتقای روشنایی شهری، ایجاد مسیرهای پیاده‌روی ایمن و نصب علائم راهنمای فرهنگی بود. فضاهای خالی و متروکه به مراکز کارآفرینی، فروشگاه‌های محلی و دفاتر خدماتی تبدیل شدند که نه‌تنها به اشتغال‌زایی کمک کردند، بلکه موجب بازگشت سرمایه‌گذاران و افزایش حضور اجتماعی در محله شدند.
سازمان ون‌گارد با تشکیل انجمن‌های کسب‌وکار محلی، بستری برای تعامل میان صاحبان مشاغل، سازمان‌های شهری و جامعه مدنی فراهم کرده است. این انجمن‌ها در تعیین اولویت‌های توسعه، طراحی برنامه‌های آموزشی و پیگیری اصلاحات مقرراتی نقش فعالی ایفا می‌کنند. از جمله اقدامات موفق، راه‌اندازی برنامه‌های مشاوره مالی، آموزش بازاریابی و تسهیل دسترسی به وام‌های خرد برای کسب‌وکارهای نوپا است.
دیترویت همچنین برنامه‌هایی برای مالکیت جمعی املاک تجاری اجرا کرده است. این سیاست به ساکنان اجازه می‌دهد از طریق تعاونی‌ها، مالکیت فضاهای تجاری را در اختیار بگیرند و از درآمد آن بهره‌مند شوند. این مدل، به تثبیت اقتصادی محله و جلوگیری از خروج سرمایه کمک کرده است.
یکی از نمونه‌های موفق این رویکرد، فعالیت «شبکه اقتصادی تعاونی دیترویت» است که با حمایت «صندوق ثروت اجتماعی دیترویت شکل گرفته و از سال ۲۰۲۱ به‌صورت رسمی فعالیت خود را آغاز کرده است. این شبکه با برگزاری نشست‌های عمومی، کارگاه‌های آموزشی و مشاوره‌های حقوقی، به گروه‌های محلی کمک می‌کند تا تعاونی‌هایی برای خرید، بازسازی و مدیریت املاک تجاری تشکیل دهند. در محله‌هایی همچون گرندمونت روزدیل، سازمان‌های محلی موفق شده‌اند چندین ملک تجاری را خریداری و به مراکز خدماتی، فروشگاه‌های محلی و فضاهای کار اشتراکی تبدیل کنند.
مدل مالکیت جمعی در دیترویت به حفظ کسب‌وکارهای محله‌ای در برابر فشارهای بازار و افزایش اجاره‌بها کمک کرده است. با تثبیت مالکیت در دست جامعه، خطر جابه‌جایی اجباری یا ورود سرمایه‌گذاران خارجی کاهش پیدا کرده و سرمایه درون‌محله‌ای حفظ شده است. این رویکرد به‌ویژه در محله‌هایی که با رکود اقتصادی و کاهش ارزش املاک روبه‌رو بودند، توانسته است مسیر بازسازی را با مشارکت واقعی ساکنان هدایت کند.
در حوزه اشتغال، برنامه‌های آموزش فنی و حرفه‌ای برای جوانان و بزرگسالان در محله‌های کم‌درآمد اجرا شده است. این برنامه‌ها با همکاری مدارس، مراکز فنی و سازمان‌های غیرانتفاعی، مهارت‌های مورد نیاز بازار کار را آموزش داده‌اند. دوره‌های ارائه‌شده شامل آموزش در حوزه‌های ساخت‌وساز، برق‌کاری، فناوری اطلاعات، مکانیک خودرو، خدمات بهداشتی و کارآفرینی است.
شرکت‌کنندگان پس از گذراندن دوره‌ها، گواهی‌های معتبر دریافت می‌کنند که امکان ورود به بازار کار یا راه‌اندازی کسب‌وکار شخصی را برایشان فراهم می‌کند، همچنین بعضی برنامه‌ها با ارائه کمک‌هزینه تحصیلی، ابزار کار و مشاوره شغلی، موانع مالی و اجتماعی را برای افراد کم‌درآمد کاهش داده‌اند. این اقدامات موجب افزایش نرخ اشتغال، کاهش وابستگی به کمک‌های دولتی و تقویت اعتماد به نفس شغلی در میان ساکنان محله‌های محروم شده است.
فروشندگان خیابانی و آشپزخانه‌های خانگی در خدمت توسعه محله‌های سن‌دیگو
شهر سن‌دیگو در ایالت کالیفرنیا با تمرکز بر محله «سیتی هایتس» توانسته است نمونه‌ای موفق از توسعه اقتصادی محله‌محور ارائه دهد. در این منطقه، «ائتلاف توسعه اقتصادی سیتی هایتس» نقش کلیدی در هدایت سیاست‌های شهری ایفا کرده است. این ائتلاف متشکل از سازمان‌های محلی، فعالان اجتماعی و کسب‌وکارهای خرد است که با هدف توانمندسازی اقتصادی ساکنان، به‌ویژه مهاجران و اقلیت‌ها، فعالیت می‌کند.
یکی از مهم‌ترین اقدامات این ائتلاف، حمایت از اصلاحات قانونی برای قانونی‌سازی فروش خیابانی است که فروش خیابانی را از حالت جرم‌انگاری خارج کرد و چهارچوبی قانونی برای فعالیت فروشندگان خیابانی در شهرها و شهرستان‌ها فراهم ساخت. این سیاست موجب شده تا صدها فروشنده خیابانی که پیش‌تر با خطر جریمه و توقیف روبه‌رو بودند، بتوانند با مجوز رسمی فعالیت کنند و درآمد پایدار داشته باشند. در حال حاضر فروشندگان خیابانی می‌توانند با دریافت مجوز یک‌ساله، در فضاهای عمومی همچون پیاده‌روها، پارک‌ها و مراکز شهری فعالیت کنند. این مجوزها شامل فروش غذا، صنایع‌دستی، پوشاک و آثار هنری از طریق چرخ‌دستی، گاری یا غرفه‌های غیرموتوری هستند. سازمان‌های محلی با ارائه آموزش‌های بهداشتی، مشاوره کسب‌وکار و کمک در فرایند ثبت‌نام، نقش مهمی در توانمندسازی این فروشندگان ایفا کرده‌اند.
حضور قانونی فروشندگان خیابانی در سیتی هایتس به افزایش تنوع اقتصادی، تقویت هویت فرهنگی محله و جذب گردشگران محلی کمک کرده است. بسیاری از این فروشندگان از خانواده‌های مهاجر هستند که با استفاده از این فرصت توانسته‌اند درآمد پایدار کسب کنند و در اقتصاد محله نقش فعالی داشته باشند.
در حوزه کارآفرینی خانگی، سن‌دیگو از طرح «آشپزخانه‌های خرد خانگی» حمایت کرده است. این طرح به ساکنان اجازه می‌دهد تا با رعایت استانداردهای بهداشتی، غذاهای خانگی تهیه کنند و به فروش برسانند. این مدل کسب‌وکار به‌ویژه برای زنان خانه‌دار و مهاجران، فرصت مناسبی برای ورود به بازار کار فراهم کرده است.
شهرداری سن‌دیگو همچنین با ارائه مشوق‌های مالیاتی و تسهیلات اعتباری، به کسب‌وکارهای کوچک و متوسط در محله‌های کم‌درآمد کمک کرده است. این سیاست‌ها موجب افزایش سرمایه‌گذاری محلی و ایجاد فرصت‌های شغلی جدید شده‌اند. سن‌دیگو با تمرکز بر اصلاحات قانونی، حمایت از کسب‌وکارهای خرد و مشارکت اجتماعی، توانسته است الگویی موفق از توسعه اقتصادی محله‌ای ارائه دهد که قابل الگوبرداری در سایر شهرهاست.
