شهرهای ایمن: راهکارهای مؤثر در مدیریت شهری برای تردد ایمن

ایمنی شهری و کاهش حوادث ترافیکی از مهم‌ترین چالش‌های مدیریت کلان‌شهرها در جهان امروز به‌شمار می‌روند. با افزایش جمعیت شهری و رشد روزافزون وسایل نقلیه، ایجاد محیط‌های امن برای شهروندان، به‌ویژه عابران پیاده و کاربران حمل‌ونقل فعال، ضروری است. شهرهای پیشرو و هوشمند از جمله استکهلم، نیویورک، ورشو، بارسلونا، سنگاپور، کپنهاگ، توکیو و دوبی با رویکردهای نوآورانه و سیاست‌های جامع مدیریت ترافیک و ایمنی، دستاوردهای چشمگیری در کاهش حوادث ترافیکی و ارتقای کیفیت زندگی شهروندان به دست آورده‌اند. اقدامات این شهرها نشان می‌دهد که ترکیب مهندسی زیرساخت، فناوری، آموزش عمومی و مشارکت اجتماعی می‌تواند به ساخت شهرهایی ایمن‌تر و پایدارتر منجر شود.

اوسلو، نروژ

اوسلو، پایتخت نروژ، با اجرای سیاست‌های جسورانه و مبتنی بر داده در حوزه ایمنی شهری، موفق شده است در چندین سال متوالی هیچ‌گونه مرگ‌ومیری در میان عابران پیاده و دوچرخه‌سواران ثبت نکند. این موفقیت چشمگیر حاصل رویکردی است که بر اساس فلسفه «چشم‌انداز صفر» بنا شده است که هر مرگ ناشی از تصادف را قابل پیشگیری می‌داند و با طراحی شهری هوشمند، اصلاح رفتار رانندگان و کاهش وابستگی به خودرو، به دنبال حذف کامل تلفات جاده‌ای است.

اوسلو در سال ۲۰۱۹، با حذف تمام جایگاه‌های پارکینگ خیابانی و ممنوعیت عبور خودروها از مرکز شهر، توانست حضور وسایل نقلیه موتوری را در مناطق پرتردد به حداقل برساند. این اقدام نه‌تنها فضای بیشتری برای پیاده‌روی و دوچرخه‌سواری فراهم کرد، بلکه به‌طور مستقیم در کاهش تصادفات مؤثر بود. محدودیت‌های سرعت در سراسر شهر، به‌ویژه در اطراف مدارس و مناطق مسکونی، کاهش پیدا کرد و خیابان‌ها با نصب سرعت‌گیر، میدان‌های کوچک و باریک‌سازی خطوط عبور به‌گونه‌ای طراحی شدند که رانندگان به‌صورت طبیعی با سرعت کمتر حرکت کنند.

یکی از اقدامات نوآورانه اوسلو، ایجاد «مناطق قلبی» در اطراف مدارس است که در آن‌ها خودروها اجازه ورود ندارند و تنها دوچرخه‌سواران می‌توانند از آن عبور کنند. این طرح به‌طور ویژه برای محافظت از کودکان در ساعات پرتردد مدرسه طراحی شده است. اوسلو توانست با انتقال اختیار طراحی و نصب علائم راهنمایی و رانندگی از پلیس به شهرداری، با سرعت بیشتری طرح‌های ایمنی از جمله ایجاد مسیرهای دوچرخه‌سواری، مناطق پیاده‌محور و محدودسازی ترافیک در نقاط حساس را اجرا کند.

استانداردی با عنوان «استاندارد اوسلو برای زیرساخت‌های دوچرخه‌سواری» معرفی شده است که معیارهای سخت‌گیرانه‌ای برای طراحی ایمن مسیرهای دوچرخه‌سواری در انواع خیابان‌ها تعیین می‌کند. با نصب ۵۲ دروازه عوارضی جدید و افزایش هزینه‌های عبور خودرو، استفاده از وسایل نقلیه شخصی کاهش پیدا کرده و منابع مالی حاصل از این طرح‌ها صرف توسعه حمل‌ونقل عمومی و زیرساخت‌های پیاده‌روی و دوچرخه‌سواری شده است. در حال حاضر اوسلو به الگویی جهانی در زمینه ایمنی شهری تبدیل شده و نشان داده است که با اراده سیاسی، تحلیل دقیق داده‌ها و طراحی هوشمندانه، می‌توان به هدف بلندپروازانه تلفات جاده‌ای صفر نزدیک شد.

ورشو، لهستان

شهر ورشو به‌عنوان یکی از موفق‌ترین نمونه‌ها در کاهش تصادفات جاده‌ای در اروپا شناخته می‌شود. این شهر در دهه اخیر توانسته است کاهش چشمگیری در تلفات جاده‌ای رقم بزند؛ به‌طوری که شمار کشته‌شدگان از ۳۱۴ نفر در سال ۱۹۹۱ به ۲۹ نفر در سال ۲۰۲۳ کاهش پیدا کرده است. از این تعداد، ۱۱ نفر قربانیان عابران پیاده بوده‌اند. این دستاورد چشمگیر نتیجه تعهد جدی ورشو به اجرای راهبرد «چشم‌انداز صفر» است که هدف آن حذف کامل مرگ و جراحت‌های شدید ناشی از تصادفات ترافیکی است.

ورشو با الهام از مدل موفق سوئد، اجرای چشم‌انداز صفر را با تمرکز بر طراحی ایمن زیرساخت‌ها، اعمال محدودیت‌های سرعت، آموزش عمومی و اعمال قانون آغاز کرد. یکی از اولین و مهم‌ترین مداخلات، بهبود ایمنی عابران پیاده بود. در سال ۲۰۱۶، اداره راه‌های شهری ورشو یک ارزیابی ایمنی جاده‌ای انجام داد و بر اساس آن، نورپردازی در محل عبور عابران پیاده در ۱۲ منطقه مختلف شهر تا سال ۲۰۱۹ بهبود پیدا کرد. این اقدام به طور قابل‌توجهی موجب افزایش دید و راحتی عابران شد و نقش مؤثری در کاهش تلفات ایفا کرد. ورشو به‌دلیل این اقدامات، در سال ۲۰۲۲ به‌عنوان یکی از فینالیست‌های جایزه ایمنی جاده اتحادیه اروپا انتخاب شد.

ورشو از جمله شهرهایی است که برنامه ملی ایمنی جاده لهستان برای سال‌های ۲۰۳۰-۲۰۲۱ در آن به‌کارگرفته شده است. این برنامه با هدف کاهش ۵۰ درصدی تلفات و جراحات شدید تا سال ۲۰۳۰، چهار اصل اساسی جاده‌های ایمن‌تر، کاربران ایمن‌تر، وسایل نقلیه ایمن‌تر و رسیدگی پس از حادثه را دنبال می‌کند. در این راستا، اقدامات آموزشی برای رانندگی ایمن، اجرای دقیق قوانین برای کاهش سرعت، جلوگیری از رفتارهای پرخطر و اعمال مداخلات مهندسی همچون محدودسازی سرعت و جداسازی مسیرهای کاربران آسیب‌پذیر در دستور کار قرار گرفته است.

مدیریت ایمنی شهری در ورشو به‌صورت داده‌محور و چندبخشی انجام می‌شود. سازمان‌های مختلف شهری و ملی با نقش‌های مشخص در طراحی و اجرای برنامه‌های ایمنی مشارکت دارند و با شاخص‌های کلیدی عملکرد، پایش مستمر انجام می‌شود. این شیوه مدیریت سیستمی موجب ایجاد تأثیرات ماندگار در کاهش خطرات ترافیکی شده است.

بارسلونا، اسپانیا

بارسلونا با بهره‌گیری از سیاست‌های ایمنی مبتنی بر داده و طراحی نوآورانه خیابان‌ها موفق شده است میزان مرگ‌ومیر ناشی از تصادفات جاده‌ای را بیش از ۴۵ درصد کاهش دهد. برنامه‌ریزی شهری در این شهر با اولویت دادن به ایمنی عابران پیاده و دوچرخه‌سواران، از تدابیر آرام‌سازی ترافیک بهره می‌برد تا محیطی امن‌تر برای همه کاربران راه فراهم شود.

بارسلونا سامانه‌ای پیشرفته برای پایش آسیب‌های ناشی از تصادف ایجاد کرده است که داده‌های پلیس را با اطلاعات بیمارستان‌ها ترکیب می‌کند. این سامانه امکان رصد دقیق و ارزیابی جامع آسیب‌ها را در سطح شهر و مبنایی برای تدوین مداخلات هدفمند و اجرای کمپین‌های نظارتی فراهم آورده است. تحلیل‌های داده‌محور از اجرای اقداماتی همچون نصب دوربین‌های کنترل سرعت، الزام استفاده از کلاه ایمنی برای موتورسواران و تدوین مقررات برای کاربران وسایل حمل‌ونقل نوظهور همچون اسکوترهای برقی حمایت کرده‌اند.

این شهر در زمینه طراحی خیابان‌ها و آرام‌سازی ترافیک، اقدامات گسترده‌ای برای کاهش سرعت وسایل نقلیه و افزایش ایمنی، به‌ویژه در مناطق مسکونی و پرتردد انجام داده است. محدودیت سرعت ۳۰ کیلومتر بر ساعت در بسیاری از خیابان‌ها اعمال شده است و با کاهش عرض خطوط به ۲.۵ تا ۲.۷ متر، رانندگان به‌طور طبیعی با سرعت کمتر حرکت می‌کنند. از جمله تدابیر اجرایی بارسلونا می‌توان به نصب میدان‌های کوچک برای کاهش سرعت در تقاطع‌ها، ایجاد پناهگاه‌های عابر در وسط گذرگاه‌ها، طراحی گذرگاه‌های پیاده با دید مناسب و نورپردازی کافی، اجرای طرح سوپربلوک‌ها برای اولویت دادن به پیاده‌روی و دوچرخه‌سواری و ایجاد فضاهای مشترک خیابانی با اولویت برای عابران پیاده و دوچرخه‌سواران اشاره کرد.

بهبود ایمنی عابران پیاده با تمرکز بر عوامل اصلی تصادف‌ها همچون عبور از چراغ قرمز یا عبور از نقاط غیرمجاز انجام شده است. این شهر با اجرای کمپین‌های آموزشی، تعامل محترمانه میان همه کاربران راه را ترویج می‌دهد و در کنار آن، اقدامات نظارتی برای الزام استفاده از کلاه ایمنی توسط دوچرخه‌سواران و مقابله با حواس‌پرتی رانندگان و رفتارهای خطرناک نیز در دستور کار قرار دارد. مسیرهای امن برای رفت‌وآمد دانش‌آموزان و زیرساخت‌های هدفمند برای حفاظت از کودکان نیز از اولویت‌های اصلی بارسلونا محسوب می‌شوند.

نتایج حاصل از این اقدامات کاهش تعداد مجروحان ناشی از تصادفات را نشان می‌دهد که در سال‌های اخیر حدود ۳.۵ درصد کمتر از قبل بوده است. بارسلونا در حال توسعه و به‌روزرسانی برنامه محلی ایمنی جاده‌ای خود برای دوره ۲۰۲۵ تا ۲۰۳۰ است تا با هدف دستیابی به تحرک پایدارتر و عادلانه‌تر، خطرات ناشی از تصادفات را بیش از پیش کاهش دهد. این شهر از ابزارهای پیشرفته طراحی شهری مبتنی بر داده بهره می‌برد تا قابلیت پیاده‌روی و دوچرخه‌سواری خیابان‌ها را ارزیابی کند و بهبود ببخشد.

دبی، امارات متحده عربی

شهر دبی طی دو دهه گذشته با اجرای سیاست‌های جامع و راهبردی در حوزه ایمنی جاده‌ای و مدیریت ترافیک شهری، موفق شده است به‌صورت چشمگیری نرخ تصادفات منجر به فوت را کاهش دهد. این شهر با اتکا به رویکردی چندبعدی شامل مهندسی زیرساخت، فناوری‌های هوشمند، آموزش عمومی و اعمال قوانین سختگیرانه، یکی از موفق‌ترین نمونه‌های منطقه‌ای در زمینه ایمنی شهری به‌شمار می‌رود. طبق آمارهای رسمی، دبی کاهش حدود ۹۰ درصدی در نرخ تلفات جاده‌ای را تجربه کرده است؛ به‌طوری‌که این رقم از ۲۱.۷ نفر در هر ۱۰۰ هزار نفر جمعیت در سال ۲۰۰۷ به ۱.۸ نفر در سال ۲۰۲۴ رسیده است. در همین بازه، تلفات عابران پیاده نیز با کاهش قابل‌توجهی از ۹.۵ به تنها ۰.۳ رسیده است.

دبی در حوزه طراحی شهری و زیرساخت، اقدام به اصلاح نقاط حادثه‌خیز، احداث گذرگاه‌های مرتفع برای عابران، نصب علائم هشداردهنده و جداسازی مسیرهای دوچرخه و اسکوتر کرده است. این اقدامات با هدف کاهش سرعت وسایل نقلیه در مناطق پرتردد و ارتقای ایمنی گروه‌های آسیب‌پذیر نظیر کودکان و سالمندان انجام شده است. در سال ۲۰۲۴ بیش از ۵۰ پروژه بهبود جریان ترافیک در نقاط کلیدی این شهر اجرا شده که موجب کاهش چشمگیر زمان سفر در بعضی مسیرها تا ۶۰ درصد و افزایش بهره‌وری حمل‌ونقل تا ۲۰ درصد شده است.

فناوری‌های نوین نیز نقش محوری در کاهش حوادث ایفا کرده‌اند. بهره‌برداری از سیستم‌های کنترل هوشمند ترافیک، تحلیل داده‌های لحظه‌ای با استفاده از هوش مصنوعی، نصب حسگرهای عبور عابر پیاده و استفاده از سامانه‌های دیجیتالی پیش‌بینی‌کننده ترافیک، موجب بهینه‌سازی جریان خودروها، افزایش سرعت واکنش اضطراری و کاهش تخلفات خطرآفرین شده‌اند.

در کنار اقدامات فنی، آموزش عمومی و فرهنگ‌سازی نیز با جدیت در این شهر دنبال می‌شود. کمپین‌های گسترده‌ای برای آگاهی‌بخشی درباره رانندگی ایمن، رعایت حق تقدم عابران و استفاده درست از وسایل حمل‌ونقل شخصی برگزار شده‌اند که مخاطبانی بالغ بر صدها هزار نفر را دربر گرفته‌اند. استفاده گسترده از ویدئوهای آموزشی و شبکه‌های اجتماعی موجب ارتقای آگاهی عمومی و کاهش رفتارهای پرخطر شده است.

از منظر نظارت و اجرای قانون، تخلفات مرتبط با موتورسیکلت‌های تحویل، اسکوترهای برقی، دوچرخه‌سواران و حتی عابران پیاده در قالب سامانه‌ای یکپارچه و برخط رصد شده و برخوردهای قانونی لازم صورت گرفته است. ایجاد واحدهای تخصصی برای نظارت بر رفتار کاربران وسایل حمل‌ونقل شخصی، همچون دوچرخه‌سواران و اسکوترسواران، به ارتقای انضباط شهری و ایمنی فضاهای عمومی کمک بسیاری کرده است.

افزون بر این اقدامات، سیاست‌های بلندمدت همچون اجرای طرح ساعات کاری منعطف، توسعه خطوط ویژه اتوبوس و تاکسی و محدودسازی حرکت کامیون‌ها در ساعات اوج ترافیک، نقش مهمی در کاهش تراکم و تصادفات شهری ایفا کرده‌اند. این سیاست‌ها هم‌راستا با برنامه کلان «راه‌ها و حمل‌ونقل ۲۰۳۰» دبی طراحی شده‌اند که هدف آن، ایجاد شهری پایدار، ایمن و هوشمند برای ساکنان و بازدیدکنندگان است.