جمعیت کره زمین با سرعت نگران‌کننده‌ای در حال افزایش است. جمعیت جهانی هر سال حدود ۸۹ میلیون نفر افزایش پیدا می‌کند که به معنای نیاز روزافزون به ساخت خانه‌ها و تأسیسات بیشتر در سراسر جهان است، اما زمین برای ساخت آنها محدود است. شهرنشینی به‌طور سنتی همراه با شهرسازی افقی بوده است و شهرها به‌صورت گسترده در سطح زمین توسعه پیدا می‌کردند تا مساحت کلی شهر افزایش پیدا کند، اما فشار فزاینده بر مسکن، انرژی و زیرساخت‌ها، دولت‌های سراسر جهان را به راه‌هایی برای بهبود شهرسازی و استفاده بهینه از زمین واداشته است.

شهرسازی عمودی راهکاری مؤثر در مدیریت رشد شهری است که به‌جای گسترش افقی شهر، به‌دنبال ساخت ساختمان‌های بلندمرتبه است. این رویکرد امکان ساخت بیشتر در مساحت زمین کمتری را فراهم می‌کند. برای دانستن مساحت کل در دسترس برای ساخت‌وساز، پیمانکاران از شاخص تراکم ساختمانی استفاده می‌کنند. تراکم ساختمانی نسبت زیربنای سرپوشیده کل طبقات یک ساختمان به مساحت قطعه زمین است که با تقسیم مساحت کل طبقات بر مساحت قابل ساخت زمین محاسبه می‌شود. بنابراین ساختمان‌هایی که از شهرسازی عمودی استفاده می‌کنند، تراکم ساخت بسیار بالاتری نسبت به ساختمان‌های افقی خواهند داشت.

شهرهایی که به‌طور فیزیکی با محدودیت بیشتری درباره زمین برای توسعه روبه‌رو هستند، همچون شهرهای ساحلی یا مرزی، نخستین مناطقی خواهند بود که شهرسازی عمودی در آنها به‌صورت کامل اجرایی خواهد شد. این شهرها به‌دلیل محدودیت در گسترش افقی، به سمت ساخت بناهای بلندتر و چندمنظوره حرکت خواهند کرد تا کارایی استفاده از زمین را بهبود دهند.

مزایای شهرسازی عمودی

استفاده مؤثر از ساختمان‌های بلندمرتبه امکان شهرسازی را در مساحت کوچک‌تری فراهم می‌کند. شهرنشینی اغلب به‌عنوان عاملی مخرب برای محیط زیست شناخته می‌شود که به از بین رفتن مناطق طبیعی می‌انجامد، اما شهرسازی عمودی این خسارت را به میزان چشمگیری کاهش می‌دهد.

نیویورک نمونه‌ای برجسته از شهری است که از شهرسازی عمودی برای کاهش تأثیر بر محیط زیست بهره می‌برد. با وجود اینکه این شهر پرجمعیت از محبوب‌ترین شهرهای جهان است، پارک مرکزی شهر به لطف استفاده هوشمندانه از شهرسازی عمودی، به طول ۲.۵ مایل در مرکز شهر امتداد یافته است.

افزایش گرمایش جهانی یکی از بزرگ‌ترین مشکلات زیست‌محیطی است که کره زمین در حال حاضر با آن روبه‌رو است و ادامه شهرسازی افقی به این مشکل دامن می‌زند. عایق‌بندی خانه‌های تک‌خانواری دشوارتر از ساختمان‌های چند واحدی همچون آپارتمان‌ها است و به همین دلیل، اتلاف انرژی در آنها بسیار بیشتر است. شهرسازی عمودی امکان استفاده کارآمدتر و حفظ انرژی را فراهم می‌کند. از سوی دیگر، نزدیکی مراکز کاری و خدماتی به واحدهای مسکونی در ساختمان‌های بلند، نیاز به سفرهای طولانی را کاهش می‌دهد و تأثیر قابل‌توجهی در کاهش ترافیک و آلودگی هوا دارد.

شهرسازی عمودی مزایای اقتصادی نیز دارد؛ ساخت و توسعه روی بنای موجود، به‌مراتب ارزان‌تر از شهرسازی در مناطق جدید است، همچنین ساختمان‌های بلند نمادهای توسعه و شکوفایی اقتصادی هستند و می‌توانند سرمایه‌گذاری‌های بیشتری را جذب کنند، با ایجاد فضاهای اداری و تجاری در آسمان‌خراش‌ها، فرصت‌های شغلی بیشتری ایجاد می‌شود.

شهرسازی عمودی مردم را به زندگی در نزدیکی یکدیگر تشویق می‌کند و می‌تواند انسجام اجتماعی را بهبود ببخشد، در حالی که شهرسازی افقی می‌تواند به ایجاد جدایی و تفرقه اجتماعی در مناطق منجر شود. زندگی در ساختمان‌های بلند امکانات مشترکی همچون استخر، سالن ورزشی و فضاهای تفریحی را فراهم می‌کند که کیفیت زندگی ساکنین را افزایش می‌دهد. ساکنان ساختمان‌های مرتفع از چشم‌اندازهای طبیعی و شهری زیبا بهره‌مند می‌شوند که تأثیر مثبتی بر روحیه آنها دارد.

معایب شهرسازی عمودی

با وجود مزایایی که برای شهرسازی عمودی گفته شد، این شیوه توسعه با مشکلاتی نیز همراه است. هنگامی که همه امور و خدمات به‌طور فشرده کنار هم قرار می‌گیرند، فرصت‌های حفظ یک سبک زندگی سالم تا حدی محدود می‌شود، زیرا رفت‌وآمد و تردد بیشتر در راستای عمودی انجام می‌شود و میزان پیاده‌روی و تحرک افراد کاهش پیدا می‌کند.

ارتفاع بلند ساختمان‌ها مشکلاتی را در تأمین خدمات و امکانات به طبقات بالایی ایجاد می‌کند. طبقات بالاتر به توان بیشتری برای پمپاژ آب نیاز دارند، بهداشت نیز ممکن است با مشکل روبه‌رو شود. طراحی یک ساختمان برای زندگی صدها نفر، فشاری بر معماران و شرکت‌های آب و فاضلاب وارد می‌کند تا اطمینان حاصل کنند ساختمان قادر به مدیریت این حجم بیشتر کاربران است.

توسعه عمودی به‌طور معمول نیازمند سرمایه‌گذاری‌های کلان برای ساخت زیرساخت‌ها و نگهداری ساختمان‌ها است که می‌تواند بار مالی زیادی برای دولت‌ها و ساکنان ایجاد کند. هزینه‌های بالای لازم برای طراحی، ساخت و نگهداری این ساختمان‌ها می‌تواند یک چالش مهم برای اقتصاد شهری باشد و دسترسی به مسکن ارزان‌قیمت را محدود کند.

ساختمان‌های بلند نیاز به نگهداری و مدیریت پیچیده‌تری از جمله نگهداری سیستم‌های آسانسور و تهویه مطبوع، مدیریت تردد و امنیت ساکنان دارند که ممکن است هزینه‌های اضافی را به همراه داشته باشد و چالش‌هایی را برای مدیران ساختمان ایجاد کند.

چین با جمعیتی ۱.۴۸۵ میلیارد نفری، رویکردی تهاجمی در مدیریت شهرهای در حال رشد خود اتخاذ کرده است. این کشور در حال حاضر بیش از ۱۶۰ شهر با جمعیت بیش از یک میلیون نفر دارد و برای مقابله با این رشد سریع، به شهرسازی عمودی روی آورده است. تأثیر شهرسازی عمودی در چین به وضوح قابل مشاهده است، چراکه بیش از ۱۵۰۰ ساختمان در شهرهای آن ارتفاعی بالاتر از ۱۵۰ متر دارند.

معماران به‌دلیل ترکیب پیچ‌درپیچی از خانه‌ها، مغازه‌ها، گالری‌ها و واحدهای چندمنظوره که در برج شانگهای قرار گرفته است، لقب «شهر عمودی» را به این برج داده‌اند. «باغ‌های آسمانی» فضاهای سبزی است که برای استراحت و جلوگیری از احساس انحصاری و تجاری شدن این مناطق، آنها را به هم متصل می‌کند.

سنگاپور کشوری با مساحت محدود ۷۳۰ کیلومتر مربع که به‌شدت با محدودیت گسترش افقی روبه‌رو است، بر ساخت‌وساز رو به بالا تمرکز دارد. ساختمان‌های بلندمرتبه در شهرهای آن بسیار عادی است و نوآوری‌های بسیاری در این زمینه دارد. برای مثال، ساختمان سکونتگاه آسمان یک نمونه برجسته توسعه عمودی در سنگاپور است که علاوه بر یک واحدهای مسکونی، شامل یک مرکز خرید، سینما، رستوران و یک مدرسه می‌شود. این ایده نمونه برجسته‌ای از تلاش سنگاپور برای ایجاد ساختمان‌های چندمنظوره است که فضای باز را نیز برای ساکنان در نظر می‌گیرد.

معماری هند در سطح کشور بسیار متنوع است؛ دهلی نو بر شهرسازی افقی تمرکز دارد، اما در غرب بمبئی شهرسازی عمودی به اوج خود رسیده است. توسعه مسکن در سراسر هند نتوانسته همگام با رشد جمعیت باشد و به ظهور زاغه‌نشینی در مناطقی همچون کلکته و چنای منجر شده است؛ این مناطق مسکونی ارزان و کوچک نمونه‌ای از شهرسازی افقی در بدترین حالت آن هستند.

بعضی مناطق هند به دنبال راه‌های مناسبی برای ایجاد و گسترش شهرسازی عمودی هستند، برای مثال لواسا در غرب این کشور، در حال تبدیل شدن به یک میکروشهر با تمرکز بر ساخت‌وساز رو به بالا است و قرار است آپارتمان‌های کنار دریاچه و ویلاهای با طرح مدیترانه‌ای آن، محل زندگی بیش از ۲۰۰ هزار نفر باشد. تسهیلات کسب‌وکار همچون پارک‌های فناوری اطلاعات و زیست‌فناوری نیز در این شهر ایجاد می‌شود تا زندگی شخصی و کاری را برای ساکنان نزدیک‌تر و در دسترس‌تر کند. رشد عمودی شهرها نیاز به تمرکز بر آسانسورها و پله‌برقی‌ها برای تردد دارد و هند در این زمینه موفق بوده است و دومین بازار بزرگ آسانسور و پله برقی را در جهان پس از چین دارد.

ایالت نیویورک در آمریکا به‌دلیل قرار گرفتن در نزدیکی اقیانوس، محدودیت زیادی برای گسترش افقی دارد و به همین دلیل به‌سرعت با شهرسازی عمودی تطبیق یافته است. منطقه منهتن به‌تنهایی ۴۲۵۰ نفر در هر هکتار جمعیت دارد و حرکت به سوی توسعه عمودی برای آن بسیار ضروری است.

شهرهای پیشگام در توسعه عمودی

شهرهایی از آسیا تا آمریکای شمالی که بیشترین تعداد آسمان‌خراش‌ها را در سال ۲۰۲۴ داشتند به ترتیب هنگ‌کنگ، شنژن، نیویورک، دبی، شانگهای، گوانژو، توکیو و کوالالامپور هستند. این شهرها مراکز مهم اقتصادی، تجاری و نوآوری هستند و محرکی برای رشد کشورهای خود به شمار می‌روند. هنگ کنگ با ۵۵۸ آسمان‌خراش در صدر این شهرها قرار دارد که به‌عنوان یک مرکز مالی جهانی شناخته می‌شود و محدودیت زمین دلیل اصلی توسعه آسمان‌خراش‌های آن است.

شهرهای چین به‌سرعت در حال گسترش عمودی هستند؛ شنژن شهری با ۴۱۴ آسمان‌خراش که توانسته است به‌سرعت از یک روستای ماهیگیری به یک کلان‌شهر بزرگ تبدیل شود و نمادی از رشد سریع شهری و اقتصادی چین باشد. شانگهای با ۱۹۴ آسمان‌خراش، نماینده رشد اقتصادی چین و تأثیر جهانی آن است. آسمان‌خراش‌های این شهر طراحی مدرن را با عناصر فرهنگی ترکیب کرده و شانگهای را به بازیگر کلیدی در دنیای تجارت تبدیل کرده است. ووهان، گوانژو و چونگ‌کینگ نیز از جمله دیگر شهرهای چین هستند که با شهرسازی عمودی سازگار شده‌اند.

نیویورک با ۳۱۸ آسمان‌خراش، خانه نمادین‌ترین ساختمان‌های مرتفع از جمله ساختمان امپایر استیت و مرکز تجارت جهانی وان است. این شهر زادگاه آسمان‌خراش‌ها است که نمادی از اهمیت تاریخی و مالی آن هستند.

دبی که به چشم‌انداز آینده‌نگرانه‌اش در جهان شناخته می‌شود، دارای ۲۶۳ آسمان‌خراش از جمله بلندترین ساختمان جهان، برج خلیفه است. توسعه سریع و نوآوری معماری شهری دبی، آن را به نمادی از تجمل و جاه‌طلبی مدرن تبدیل کرده است و گردشگران و مشاغل بسیاری را از سراسر جهان به خود جذب می‌کند.

وجود ۱۷۶ آسمان‌خراش در توکیو گواهی بر انعطاف‌پذیری و نوآوری ژاپن به‌ویژه در مناطق زلزله‌خیز است. چشم‌انداز شهری توکیو، جلوه‌های زیبایی‌شناسی سنتی را با ساختمان‌های بلند مدرن ترکیب می‌کند تا نقش این شهر را به‌عنوان یک الگوی جهانی در شهرسازی منعکس کند.

کوالالامپور به برج‌های دوقلوی پتروناس خود مشهور است که زمانی بلندترین ساختمان‌های جهان بودند و در حال حاضر با ۱۷۴ آسمان‌خراش در فهرست شهرهایی با بیشترین تعداد آسمان‌خراش قرار گرفته و به نمادی از رشد اقتصادی مالزی تبدیل شده است.