در عصر پرشتاب تحولات فناورانه و رشد فزاینده شهرنشینی، چالش‌های ترافیکی، آلودگی هوا، اتلاف زمان و مصرف انرژی به معضلات اساسی شهرهای بزرگ بدل شده است؛ در چنین شرایطی، حمل‌ونقل اشتراکی به عنوان یکی از نوآورانه‌ترین راهکارها برای پاسخ به نیازهای جدید جامعه شهری، جایگاه ویژه‌ای یافته است و این الگو نه‌تنها در بهینه‌سازی منابع، کاهش هزینه‌ها و کاهش ترافیک مؤثر است، بلکه نقش مهمی در توسعه حمل‌ونقل پاک، هوشمند و پایدار ایفا می‌کند.

امروزه شاهد افزایش بی‌رویه تعداد خودروهای تک‌سرنشین در شهرها هستیم که ما را با موضوعات گریزناپذیری همچون آلودگی هوا و ترافیک روبه‌رو کرده است، اما شاید پیشرفت تکنولوژی بتواند فرصتی را فراهم آورد تا با بهره‌گیری از فرهنگ سفر اشتراکی یا همان کارپولینگ، راه‌حلی برای این مسئله پیدا کنیم.

حمل‌ونقل اشتراکی به مجموعه‌ای از خدمات حمل‌ونقلی اطلاق می‌شود که در آن افراد بدون نیاز به مالکیت وسیله نقلیه، از طریق بسترهای هوشمند، وسایل حمل‌ونقل همچون خودرو، دوچرخه، اسکوتر، ون یا حتی مسیر سفر دیگران را به اشتراک می‌گذارند و این خدمات می‌توانند به شکل سفرهای اشتراکی، اجاره وسایل نقلیه به صورت ساعتی یا دقیقه‌ای، یا استفاده از سیستم‌های اشتراک دوچرخه و اسکوتر باشند.

سفر اشتراکی یک مفهوم گسترده است که انواع مدهای حمل‌ونقلی از جمله تاکسی اینترنتی، سفر اشتراکی و کارپولینگ را شامل می‌شود و یک روش هوشمندانه برای جابه‌جایی در شهرها است که به اشتراک‌گذاری خودروها بین افراد کمک می‌کند؛ در حمل‌ونقل اشتراکی به‌طور معمول همکاران یا همسایگان برای انجام سفرهای تکراری و روزمره یا برای یک هدف جمعی با یک وسیله نقلیه مشترک رفت و آمد می‌کنند، در این روش مسافران و رانندگان نقاط مبدا و مقصد را به اشتراک می‌گذارند و هدف استفاده از منابع موجود در جاده است.

در حمل‌ونقل اشتراکی کاربران با استفاده از اپلیکیشن‌های مخصوص می‌توانند خودروهایی را برای مدت زمان مشخص کرایه کرده و پس از استفاده در نقاط مشخص تحویل دهند، این مدل شامل سفرهای گروهی است که افراد با مسیرهای مشابه، به‌صورت مشترک با یک خودرو مسیر خود را طی می‌کنند؛ نمونه بارز آن تاکسی‌های اینترنتی با گزینه اشتراک سفر هستند که در این سیستم، کاربران با استفاده از گوشی همراه، دوچرخه یا اسکوتر برقی را از ایستگاه مشخصی تحویل گرفته و پس از استفاده، آن را در نقطه‌ای دیگر رها می‌کنند.

کسب‌وکارهایی همچون حمل‌ونقل کالا نیز از مدل اشتراکی برای جابه‌جایی محموله‌های سبک و سنگین بهره می‌برند، چراکه استفاده مشترک از خودروها، به کاهش تعداد خودروهای شخصی در معابر کمک کرده و منجر به روان‌سازی جریان ترافیک می‌شود، کاربران نیازی به پرداخت هزینه‌های سنگین مالکیت و نگهداری خودرو ندارند و هزینه‌ها بر اساس میزان استفاده محاسبه می‌شود، با کاهش تردد خودروهای شخصی، مصرف سوخت و انتشار گازهای آلاینده نیز کاهش می‌یابد و خودروها و وسایل نقلیه که در بیشتر ساعات روز بی‌استفاده بودند، هم‌اکنون با بهره‌گیری بهینه در چرخه مصرف قرار می‌گیرند.

با وجود مزایای گسترده، حمل‌ونقل اشتراکی با چالش‌هایی نیز روبه‌رو است؛ اجرای موفق این سیستم نیازمند توسعه شبکه اینترنت پرسرعت، سیستم‌های پرداخت الکترونیک و قوانین مشخص مالکیت و بیمه است، برخی شهروندان به دلایل فرهنگی یا امنیتی از استفاده مشترک از وسیله نقلیه خودداری می‌کنند و در بسیاری از شهرها، زیرساخت‌های لازم برای دوچرخه یا اسکوتر اشتراکی فراهم نیست.

با توجه به روند جهانی و نیاز روزافزون به حمل‌ونقل هوشمند، آینده حمل‌ونقل اشتراکی در ایران و جهان بسیار روشن و نویدبخش است و ادغام این سیستم با فناوری‌هایی همچون هوش مصنوعی، اینترنت اشیا و انرژی‌های پاک می‌تواند نقش مهمی در تحقق شهرهای پایدار ایفا کند.

پیشنهادهای راهبردی برای توسعه حمل‌ونقل اشتراکی شامل تدوین قوانین و مقررات جامع حمایتی، توسعه زیرساخت‌های دیجیتال و شهری، ارائه مشوق‌های مالی برای استفاده‌کنندگان و سرمایه‌گذاران، فرهنگ‌سازی عمومی و آموزش اجتماعی و ادغام خدمات اشتراکی با حمل‌ونقل عمومی می‌شود.

بهره‌وری از حمل‌ونقل اشتراکی نه‌تنها در کاهش هزینه‌های حمل‌ونقل مؤثر است، بلکه روابط اجتماعی را تقویت می‌کند و به بهبود وضعیت اقتصادی کشورها نیز کمک می‌کند، از این‌رو حمل‌ونقل اشتراکی روشی مؤثر برای کاهش مصرف بنزین است که به حفظ منابع انرژی تجدید ناپذیر همچون بنزین و گازوئیل کمک می‌کند، همچنین با کاهش مصرف سوخت، حمل‌ونقل اشتراکی راهی ساده برای حمایت از جهانی پاک‌تر و دوستدار محیط زیست را ارائه می‌دهد.

کاهش تردد خودروها و ترافیک در شهر با سفر اشتراکی

ابوالفضل قربانی، رئیس کمیسیون هوشمندسازی و حمل‌ونقل شورای اسلامی شهر اصفهان اظهار می‌کند: به‌روزترین دانشی که در حال حاضر درباره جابه‌جایی و حمل‌ونقل مورد استفاده شهرهای جهان قرار می‌گیرد، مبتنی بر کاهش تردد و استفاده کمتر از خودروها است.

وی با بیان اینکه برای کاهش تردد خودروها در سطح شهر، موضوع سفر اشتراکی از مدت‌ها پیش مطرح شده است، ادامه می‌دهد: شهروندان می‌توانند با روش‌ها و شکل‌های گوناگون از خودروهای اشتراکی استفاده کنند یا خودرو خود را به اشتراک با دیگران شهروندان قرار دهند.

رئیس کمیسیون هوشمندسازی و حمل‌ونقل شورای اسلامی شهر اصفهان ادامه می‌دهد: این نوع حمل‌ونقل در موضوع دوچرخه وجود دارد و شهروندان می‌توانند با استفاده از دوچرخه و مراجعه به محل‌های پارک مخصوص، آن‌ها را مورد استفاده قرار دهند و در نهایت دوچرخه را در محل پارک رها کنند.

قربانی با بیان اینکه میزان تردد خودروها به‌ویژه در سفرهای غیرضروری باید در سطح شهر کاهش پیدا کند، می‌گوید: شهروندان با معرفی و اعمال سفرهای خود می‌توانند تعدادی همسفر برای خود مشخص کنند تا سفر آن‌ها با یک خودرو صورت گیرد.

کاهش آلودگی هوای شهرها با حمل‌ونقل اشتراکی

جمشید لقایی، مدیرکل مطالعات و برنامه‌ریزی حمل‌ونقل و ترافیک شهری شهرداری اصفهان می‌گوید: حمل‌ونقل اشتراکی تأثیر بسزایی در تمام موضوعات به‌ویژه در کاهش آلودگی هوا دارد.

وی ادامه می‌دهد: موضوع حمل‌ونقل اشتراکی به سایر وسایل نقلیه گفته می‌شود که با سابقه‌ترین گونه این نوع حمل‌ونقل شامل اتوبوس، مترو و سایر وسایل حمل‌ونقل عمومی می‌شود.

مدیرکل مطالعات و برنامه‌ریزی حمل‌ونقل و ترافیک شهری شهرداری اصفهان با بیان اینکه سنتی‌ترین شکل حمل‌ونقل اشتراکی شامل مترو، اتوبوس، اتوبوس تندرو، تراموا و تاکسی می‌شود، تاکید می‌کند: به‌تازگی موضوع دوچرخه و اسکوتر اشتراکی مطرح شده است که در بسیاری از شهرهای جهان شکل‌های مختلفی از دوچرخه در ایستگاه‌های مختلف به اشتراک گذاشته می‌شود تا شهروندان استفاده کنند.

لقایی با بیان اینکه هرکدام از گونه‌های این نوع حمل‌ونقل با هدف خاصی توسعه پیدا کرده است و به اشکال مختلفی در شبکه حمل‌ونقل تأثیر دارد، اضافه می‌کند: شهروندان برای رفع نیازها و انجام امور روزانه خود نیازمند سفر هستند و با افزایش بهره‌وری این سفرها به کاهش آلودگی هوا نیز کمک می‌کنیم.

مدیرکل مطالعات و برنامه‌ریزی حمل‌ونقل و ترافیک شهری شهرداری اصفهان خاطرنشان می‌کند: به‌طور مثال در طول روز شش میلیون سفر در سطح شهر اصفهان انجام می‌شود، از این‌رو اگر تمام این سفرها با خودرو شخصی صورت گیرد، حجم زیادی از خودرو وارد خیابان‌ها می‌شود و ترافیک سنگینی را به‌وجود می‌آورد که با افزایش آلودگی هوا همراه است.

کاهش آلودگی هوای شهرها با حمل‌ونقل اشتراکی

جمشید لقایی، مدیرکل مطالعات و برنامه‌ریزی حمل‌ونقل و ترافیک شهری شهرداری اصفهان می‌گوید: حمل‌ونقل اشتراکی تأثیر بسزایی در تمام موضوعات به‌ویژه در کاهش آلودگی هوا دارد.

وی ادامه می‌دهد: موضوع حمل‌ونقل اشتراکی به سایر وسایل نقلیه گفته می‌شود که با سابقه‌ترین گونه این نوع حمل‌ونقل شامل اتوبوس، مترو و سایر وسایل حمل‌ونقل عمومی می‌شود.

مدیرکل مطالعات و برنامه‌ریزی حمل‌ونقل و ترافیک شهری شهرداری اصفهان با بیان اینکه سنتی‌ترین شکل حمل‌ونقل اشتراکی شامل مترو، اتوبوس، اتوبوس تندرو، تراموا و تاکسی می‌شود، تاکید می‌کند: به‌تازگی موضوع دوچرخه و اسکوتر اشتراکی مطرح شده است که در بسیاری از شهرهای جهان شکل‌های مختلفی از دوچرخه در ایستگاه‌های مختلف به اشتراک گذاشته می‌شود تا شهروندان استفاده کنند.

لقایی با بیان اینکه هرکدام از گونه‌های این نوع حمل‌ونقل با هدف خاصی توسعه پیدا کرده است و به اشکال مختلفی در شبکه حمل‌ونقل تأثیر دارد، اضافه می‌کند: شهروندان برای رفع نیازها و انجام امور روزانه خود نیازمند سفر هستند و با افزایش بهره‌وری این سفرها به کاهش آلودگی هوا نیز کمک می‌کنیم.

مدیرکل مطالعات و برنامه‌ریزی حمل‌ونقل و ترافیک شهری شهرداری اصفهان خاطرنشان می‌کند: به‌طور مثال در طول روز شش میلیون سفر در سطح شهر اصفهان انجام می‌شود، از این‌رو اگر تمام این سفرها با خودرو شخصی صورت گیرد، حجم زیادی از خودرو وارد خیابان‌ها می‌شود و ترافیک سنگینی را به‌وجود می‌آورد که با افزایش آلودگی هوا همراه است.