آسیا در مسیر پیاده‌محوری؛ شهرهایی که خودرو را کنار می‌گذارند
طرح‌های پیاده‌محور در آسیا با تکیه بر فناوری‌های نوین، مشارکت اجتماعی و سیاست‌گذاری‌های جسورانه، می‌توانند شهرهایی سالم‌تر، زیست‌پذیرتر و پایدارتر بسازند. حذف خودرو از مرکز توجه شهرسازی، گامی مهم در بازگرداندن خیابان‌ها به مردم و بازتعریف مفهوم زندگی شهری در قرن بیست‌ویکم است.
Admin1
با رشد سریع شهرنشینی در آسیا، چالش‌هایی همچون ترافیک سنگین، آلودگی هوا و کاهش کیفیت زندگی شهری به دغدغه‌ای جدی برای مدیران شهری تبدیل شده‌اند. در پاسخ به این بحران‌ها، موجی نوظهور از برنامه‌ریزی شهری با محوریت پیاده‌محوری و حذف خودرو در شهرهای آسیایی شکل گرفته است که نه‌تنها به کاهش تردد وسایل نقلیه می‌پردازد، بلکه به بازآفرینی فضاهای شهری برای اولویت دادن به انسان، پایداری زیست‌محیطی و رفاه اجتماعی توجه دارد.
برنامه‌ریزی شهری نوین با تأکید بر پیاده‌محوری، بر ارتقای قابلیت پیاده‌روی، توسعه فضاهای عمومی و حمل‌ونقل غیرموتوری تمرکز دارد. هدف این رویکرد، ایجاد محیط‌هایی امن، جذاب و در دسترس برای پیاده‌روی، دوچرخه‌سواری و استفاده از حمل‌ونقل عمومی است. در شهرهای آسیایی که تراکم بالا و زندگی خیابانی پرجنب‌وجوش بخشی از فرهنگ شهری محسوب می‌شود، پیاده‌محوری بازگشتی به فرم‌های سنتی شهرسازی و راهبردی نوین برای توسعه پایدار شهری است.
در این مسیر، فناوری‌های دیجیتال و هوش مصنوعی به ابزارهایی کلیدی برای تحول در برنامه‌ریزی شهری تبدیل شده‌اند. پیشرفت‌های روش‌شناختی همچون استفاده از ثبت امواج مغزی و شبیه‌سازی واقعیت مجازی به برنامه‌ریزان شهری امکان می‌دهند تجربه عابران پیاده را با دقتی بی‌سابقه ارزیابی کنند؛ مطالعات اخیر نشان داده‌اند تراکم بیش از حد اطلاعات بصری در خیابان‌ها می‌تواند بار شناختی را افزایش و لذت پیاده‌روی را کاهش دهد، در حالی که چیدمان بهینه تابلوها موجب بهبود جهت‌یابی و تعامل عابران با فضا می‌شود.
تحلیل‌های کلان‌مقیاس با داده‌های تلفن همراه و کاربری زمین، همچون آنچه در سئول انجام شده است، نشان داده‌اند که فعالیت‌های پیاده‌محور با مناطق متراکم، بلوک‌های کوچک و کاربری‌های ترکیبی همبستگی بالایی دارند. این رویکرد داده‌محور به سیاست‌گذاران کمک می‌کند تا مداخلات شهری را در مناطقی با بیشترین پتانسیل برای افزایش سرزندگی و تعامل اجتماعی اولویت‌بندی کنند.
افزون بر این، ادغام داده‌های حمل‌ونقل عمومی و خصوصی در شهرهایی همچون سنگاپور و شنژن نشان داده است که خدمات اشتراکی منعطف می‌توانند جایگزینی مؤثر برای مالکیت خودرو باشند و با کاهش ازدحام، زمینه را برای تخصیص مجدد فضاهای شهری به عابران فراهم کنند. این هم‌افزایی میان فناوری، داده و طراحی انسانی، مسیر را برای اجرای پروژه‌های پیاده‌محور بلندپروازانه هموار کرده است.
سنگاپور: شهر کم‌خودرو با زیرساخت‌های هوشمند
سنگاپور با طرح «شهر کم‌خودرو» از سال‌ها پیش برنامه‌ریزی شهری را به‌سمت پیاده‌محوری سوق داده و پیشگام برنامه‌ریزی پیاده‌محور در آسیاست. سازمان بازآفرینی شهری این کشور با اجرای چهارچوب «پیاده‌روی، دوچرخه‌سواری، حمل‌ونقل عمومی» تلاش کرده است شبکه‌های پیاده‌رو، مسیرهای دوچرخه و گزینه‌های حمل‌ونقل عمومی را گسترش دهد. تبدیل خیابان اورچارد به بلواری پیاده‌محور، ایجاد مناطق بدون خودرو در منطقه مدنی و طراحی خیابان‌های مشترک برای عابران و دوچرخه‌سواران از جمله اقدامات مهم این شهر هستند.
در پروژه «کریدور شمال-جنوب» مسیر ۲۱.۵ کیلومتری با خطوط ویژه دوچرخه و اتوبوس طراحی شده است که مناطق مسکونی شمالی را به مرکز شهر متصل می‌کند. مدل‌سازی‌های شهری با نرم‌افزار PTV Vissim برای تحلیل جریان تردد و بهینه‌سازی طراحی انجام شده‌اند. این نرم‌افزار امکان بررسی سناریوهای مختلف ترافیکی را فراهم و به بهینه‌سازی طراحی شبکه‌های حمل‌ونقل شهری کمک می‌کند.
نرم‌افزار PTV Vissim یک شبیه‌ساز میکروسکوپی ترافیک است که رفتار تک‌تک وسایل نقلیه و عابران پیاده را در شبکه‌های حمل‌ونقل شهری مدل‌سازی می‌کند. این نرم‌افزار از الگوریتم‌های مبتنی بر مدل‌های رفتاری و دینامیک ترافیک استفاده می‌کند تا تعاملات پیچیده بین خودروها، اتوبوس‌ها و دوچرخه‌ها را در محیط‌های چندجانبه و خطوط ویژه به‌صورت دقیق شبیه‌سازی کند. امکان تحلیل شاخص‌هایی همچون جریان، سرعت، تراکم و زمان سفر در شرایط مختلف در این محیط فراهم است و به کمک آن می‌توان طراحی مسیرها و زمان‌بندی سیگنال‌های ترافیکی را بهینه‌سازی کرد.
دولت سنگاپور در سال ۲۰۲۴ اعلام کرد که مبلغ یک میلیارد دلار سنگاپور (معادل حدود ۷۴۵ میلیون دلار آمریکا) برای توسعه زیرساخت‌های پیاده‌محور و ایمن‌سازی مسیرهای رفت‌وآمد اختصاص داده است. این سرمایه‌گذاری شامل گسترش طرح «خیابان‌های دوست‌دار مردم» به تمام مناطق مسکونی تا سال ۲۰۳۰ است.
طرح خیابان‌های دوست‌دار مردم شامل نصب مسیرهای پیاده‌روی عریض‌تر، گذرگاه‌های عابر پیاده بدون مانع، کاهش سرعت ترافیک با استفاده از سرعت‌گیرها و علائم راهنمایی برای تشویق رانندگان به کاهش سرعت در مناطق پیاده‌محور است. هدف این است که تا سال ۲۰۳۰ هر منطقه مسکونی در سنگاپور حداقل یک خیابان دوست‌دار مردم داشته باشد و در حال حاضر ۱۰ خیابان جدید در مناطق مختلف در دست طراحی و ساخت است.
افزون بر این، پروژه‌های بازطراحی خیابان‌ها نیز در مناطق پررفت‌وآمد همچون جاده زایون و میدان سیمز اجرا می‌شوند که شامل نصب مسیرهای دوچرخه‌سواری، ایجاد پیاده‌راه‌های سرپوشیده و افزودن فضاهای عمومی برای فعالیت‌های اجتماعی است. این خیابان‌ها در مناطق مسکونی با ترافیک پیاده‌روی بالا و نزدیک به امکانات کلیدی همچون بازارها، مراکز خرید، مدارس و ایستگاه‌های مترو واقع شده‌اند و بیشتر جمعیت بالایی از سالمندان و خانواده‌ها در این مناطق زندگی می‌کنند. این اقدامات بخشی از برنامه «سالمندی خوب در سنگاپور» هستند که هدف آن ارتقای کیفیت زندگی سالمندان و تشویق به سبک زندگی فعال است و سنگاپور را به محیط شهری پایدار، قابل دسترس و مناسب برای همه گروه‌های سنی تبدیل می‌کند.
توکیو؛ شهر خلاق در پیاده‌سازی تاکتیکی
منطقه شیبویا در توکیو با تقاطع معروفی که یکی از شلوغ‌ترین و شناخته‌شده‌ترین تقاطع‌های عابر پیاده در جهان محسوب می‌شود، به نماد پیاده‌محوری در آسیا تبدیل شده است. در هر چرخه چراغ راهنمایی این تقاطع، هزاران نفر به‌طور همزمان از آن عبور می‌کنند و همین موجب شده است این نقطه به نماد زندگی شهری پویا و حرکت پیاده تبدیل شود.
شروع بازسازی گسترده منطقه شیبویا از سال ۲۰۰۲ بوده و این پروژه در قالب طرح جامع شیبویا برنامه‌ریزی و اجرا شده است. هدف اصلی این طرح، ایجاد شبکه‌ای چندسطحی، چندجهته و یکپارچه از مسیرهای پیاده‌روی است که ارتباط مستقیم میان ایستگاه قطار، خیابان‌ها، محله‌ها و فضاهای عمومی اطراف را برقرار کند. این شبکه شامل مسیرهای پیاده‌روی عریض، پل‌های عابر پیاده چندطبقه، گذرگاه‌های زیرزمینی و میدان‌های عمومی است که همه به‌دقت با در نظر گرفتن توپوگرافی ویژه منطقه و مسیرهای تاریخی شکل گرفته‌اند تا تجربه حرکت پیاده را برای کاربران بهینه کنند.
یکی از مفاهیم کلیدی در طراحی این پروژه، «نقاط اتصال مسیرها» است که به ایجاد فضاهای میانی و مراکز پیونددهنده مسیرهای مختلف پیاده اختصاص دارد و به کاربران امکان می‌دهد تا به‌راحتی و بدون سردرگمی بین مسیرهای مختلف حرکت کنند. برای افزایش دقت در طراحی و مدیریت جریان تردد، فناوری هوش مصنوعی به‌کار گرفته شده است تا الگوهای حرکت عابران پیاده تحلیل شود و مسیرها به‌گونه‌ای بهینه شوند که کمترین تراکم و بیشترین ایمنی و راحتی را فراهم کنند.
سیستم‌های مبتنی بر هوش مصنوعی با جمع‌آوری داده‌های واقعی درباره حرکت مردم همچون تعداد عابران در هر زمان، مسیرهای مورد استفاده، سرعت حرکت و تراکم افراد، الگوریتم‌هایی را به کار می‌گیرند تا نقاط شلوغ و گلوگاه‌ها را شناسایی کنند. بر اساس این تحلیل‌ها، مسیرهای پیاده‌روی و تقاطع‌ها بهینه می‌شوند تا جریان حرکت روان‌تر و ایمن‌تر شود.
پروژه شیبویا از لحاظ طراحی معماری و شهری، از رویکرد چندسطحی استفاده می‌کند و مسیرهای پیاده‌روی فقط در سطح زمین نیستند بلکه شامل پل‌ها و گذرگاه‌های هوایی چندطبقه و تونل‌های زیرزمینی نیز می‌شود که تداخل بین عابران و وسایل نقلیه موتوری را کاهش می‌دهد. این طراحی چندسطحی امکان تفکیک مسیرهای مختلف همچون مسیرهای اصلی، مسیرهای دسترسی به فروشگاه‌ها و مسیرهای سریع‌تر برای عبور سریع‌تر عابران را فراهم می‌کند.
این پروژه با مشارکت شرکت‌های بزرگ توسعه شهری در حال پیشرفت است و برنامه‌ریزی شده است تا سال ۲۰۳۴ تعداد ۱۱ پروژه بزرگ توسعه شهری در این منطقه به بهره‌برداری برسد. پروژه‌ها شامل ساخت ایستگاه‌های قطار جدید، مراکز خرید مدرن، فضاهای فرهنگی و تفریحی و همچنین بهبود فضای عمومی شهری هستند که همه در قالب طرح گسترده‌تری به نام «شیبویای بزرگتر» توسعه پیدا کرده‌اند. هدف اصلی این طرح، ایجاد یک سبک زندگی شهری است که محوریت آن حرکت پیاده، دسترسی آسان به خدمات و فضاهای عمومی و ارتقای کیفیت زندگی ساکنان و بازدیدکنندگان باشد.
شانگهای؛ گذار از بلوک‌های بزرگ به محله‌های قابل پیاده‌روی
شانگهای و دیگر کلان‌شهرهای چین در حال گذار از بلوک‌های بزرگ خودرومحور به بافت‌های شهری نفوذپذیر و قابل پیاده‌روی هستند. طرح «دایره زندگی ۱۵ دقیقه‌ای» در شانگهای تلاش دارد تا دسترسی ساکنان به خدمات روزمره را در فاصله‌ای کوتاه از محل زندگی‌شان فراهم کند. این طرح شامل ایجاد مسیرهای پیاده‌رو، فضاهای سبز، مراکز خدماتی و گذرگاه‌های عمومی در محله‌های شهری است. تا پایان سال ۲۰۲۴، بیش از ۳۸۰۰ پروژه در این زمینه در سراسر شهر اجرا شده است.
طرح دایره زندگی شانگهای شامل بازطراحی محله‌ها با تمرکز بر دسترسی پیاده، استفاده از هنر شهری برای تشویق به پیاده‌روی و بهره‌گیری از فناوری‌های دیجیتال برای نقشه‌برداری و مشارکت شهروندان است. مسیرهای پیاده‌رو با استانداردهای دسترسی جهانی طراحی شده‌اند و خدماتی همچون آموزش، سلامت، تفریح و خرید در شعاع ۱۵ دقیقه‌ای برای تمام نقاط شهر قابل دسترسی هستند.
سرمایه‌گذاری در این طرح توسط شهرداری شانگهای و سازمان‌های دولتی انجام شده و در قالب برنامه پنج‌ساله «چهاردهم» چین، هدف‌گذاری شده است که تا سال ۲۰۲۵، پوشش کامل خدمات پایه در مناطق مرکزی شهر محقق شود، همچنین ۱۰۰ محله به‌عنوان پایلوت برای اجرای خدمات تعاملی و هوشمند انتخاب شده‌اند.
نتایج اولیه نشان می‌دهد که رضایت شهروندان از کیفیت زندگی شهری افزایش داشته، میزان استفاده از خودروهای شخصی کاهش داشته و تعامل اجتماعی در محله‌ها تقویت شده است. شانگهای اکنون به‌عنوان الگوی «شهر هوشمند قابل پیاده‌روی» در چین شناخته می‌شود.
بمبئی؛ خیابان‌های برابر برای همه
شهرهایی همچون بمبئی، بنگلور و چنای در هند با برگزاری روزهای بدون خودرو، ایجاد میدان‌های پیاده‌محور و تخصیص مجدد فضای خیابان‌ها برای حمل‌ونقل غیرموتوری، در مسیر پیاده‌محوری گام برداشته‌اند. طرح «خیابان‌های برابر» در بمبئی، نمونه‌ای موفق از این رویکرد است که از چند سال گذشته با هدف بازپس‌گیری خیابان‌ها برای مردم آغاز شده است. در این طرح روزهای یکشنبه، خیابان‌های اصلی به روی خودروها بسته می‌شوند و شهروندان می‌توانند آزادانه پیاده‌روی و دوچرخه‌سواری کنند و فعالیت‌های تفریحی انجام دهند.
تجربه موفق روزهای بدون خودروی بمبئی به بازطراحی دائمی خیابان‌ها و زیرساخت‌های شهری منجر شده است. تمرکز اصلی در بازطراحی‌ها، بر افزایش ایمنی و دسترسی‌پذیری برای همه شهروندان، به‌ویژه افراد دارای معلولیت است. اقدامات عملی شامل حذف رمپ‌ها و موانع غیرمجاز که حرکت پیاده‌روها را مختل می‌کردند، بهسازی و گسترش پیاده‌روها برای فراهم کردن فضای کافی برای عبور عابران، نصب تجهیزات ایمنی مثل چراغ‌های راهنمایی مخصوص عابران، نرده‌های محافظ در نقاط پرخطر و ایجاد رمپ‌های استاندارد برای استفاده ویلچر و کالسکه کودکان است.
افزون بر این، ایجاد میدان‌ها و فضاهای عمومی جدید در نقاط مختلف شهر به‌عنوان مکان‌هایی برای تجمع، استراحت و فعالیت‌های فرهنگی و اجتماعی در دستور کار قرار گرفته است. این میدان‌ها دارای سایه‌بان، نیمکت، فضای سبز و امکانات رفاهی هستند تا مردم بتوانند از فضای شهری لذت ببرند.
یکی از نکات مهم در این پروژه، مشارکت فعال گروه‌های مردمی و سازمان‌های غیردولتی است. این گروه‌ها با تدوین و انتشار «مانیفست پیاده‌روی»، خواستار ایجاد سازمان‌های تخصصی برای توسعه و مدیریت حمل‌ونقل غیرموتوری و بهبود زیرساخت‌های شهری شده‌اند. آنها تأکید دارند که توسعه شهری باید با رویکردی پایدار و انسان‌محور صورت بگیرد تا کیفیت زندگی در شهرهای بزرگ هند ارتقا پیدا کند.
آموزش و آگاهی‌رسانی به شهروندان درباره مزایای پیاده‌محوری و حمل‌ونقل غیرموتوری به‌عنوان بخشی از استراتژی گسترده‌تر ترویج فرهنگ استفاده از حمل‌ونقل پایدار انجام شده است و کارگاه‌ها، کمپین‌های تبلیغاتی و رویدادهای عمومی به افزایش استقبال و مشارکت مردم کمک کرده‌اند.
هزینه‌های اجرایی طرح خیابان‌های برابر شامل بازطراحی خیابان‌ها، نصب تجهیزات ایمنی، تأمین نیروی انسانی برای مدیریت رویدادها و تبلیغات عمومی بر عهده شهرداری بمبئی و شرکت‌های خصوصی است، همچنین همکاری با دانشگاه‌ها و مؤسسات تحقیقاتی برای ارزیابی تأثیرات اجتماعی و زیست‌محیطی این طرح صورت گرفته است. شهرداری بمبئی در سال ۲۰۲۴، اعلام کرد که قصد دارد این طرح را به مناطق بیشتری از شهر گسترش دهد و آن را به بخشی دائمی از سیاست‌های شهری تبدیل کند.
نتایج آماری نشان می‌دهد که در روزهای اجرای طرح، میزان آلودگی هوا در مناطق مرکزی بمبئی تا ۳۰ درصد کاهش داشته و ترافیک خودروها به‌طور چشمگیری افت کرده است. نظرسنجی‌های عمومی حاکی از افزایش رضایت شهروندان از کیفیت فضاهای شهری، امنیت پیاده‌روها و فرصت‌های تفریحی است. کسب‌وکارهای محلی نیز در اطراف مسیرهای پیاده‌محور رشد قابل‌توجهی را تجربه کرده‌اند. این موفقیت‌ها موجب شده است شهرهای دیگر هند همچون بنگلور و چنای نیز برنامه‌های مشابهی را در قالب روزهای بدون خودرو، توسعه مسیرهای دوچرخه‌سواری و بازطراحی فضاهای شهری اجرا کنند تا به سمت شهری با ترافیک کمتر، هوای پاک‌تر و محیطی امن‌تر برای عابران پیاده حرکت کنند.
