برخورد جنجالی ضرغامی با جام سفالین تاریخی | چرا برای نمایش یک اثر ۴۵۰۰ساله جا نداریم؟

  از میان ۳۵۰ هزار قطعه و شیء تاریخی موجود در مخزن موزه ملی، کمتر از یک درصد در معرض نمایش است، چرا آثاری مانند جام سفالین ۴۵۰۰ساله کشف‌شده در شهرسوخته و هزاران اثر تاریخی باستانی دیگر، هیج فضایی برای نمایش عمومی ندارند؟ 

فیلمی از بازدید وزیر میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی از موزه ملی ایران در شبکه‌های اجتماعی از روز گذشته دست به دست می‌شود، که وی ظرف سفالی به قدمت ۴۵۰۰ساله را نشان می‌دهد که در مخزن موزه ملی نگهداری می‌شود. اگر چه مخاطبان نسبت به نحوه برخورد عزت‌الله ضرغامی با این شی تاریخی ارزشمند انتقاد کردند، اما سوال اینجاست، که چرا چنین اثری در مخزن نگهداری می‌شود و جایی برای نمایش در موزه ندارد؟ 

سفالی که در دستان وزیر میراث‌فرهنگی دیده می‌شود، جامی به ارتفاع ۱۰ سانتی‌متر است که بر روی یک پایه استوار و طبق نظر پژوهشگران باستان‌شناس از آن برای نوشیدن استفاده می‌شده است، این ظرف که نقش یک بُز و یک درخت روی آن دیده می‌شود، در کاوش‌هایی که حدود سال ۱۳۸۰ در شهر سوخته، کشف شده است. این منطقه بقایای دولت شهری باستانی در ایران است که در ۳۰ کیلومتری جنوب شهر محمدآباد مرکز شهرستان هامون و در حاشیه جاده زابل-زاهدان در استان سیستان و بلوچستان قرار دارد. 

باستان‌شناسان پس از بررسی این شی تاریخی دریافتند نقش روی جام بر خلاف دیگر آثار به دست آمده از محوطه‌های تاریخی شهر سوخته، تکراری هدفمند دارد، به گونه‌ای که حرکت یک بُز به سوی درخت را نشان می‌دهد. هنرمندی که جام سفالین را بوم نقاشی خود قرار داده، توانسته است در پنج حرکت، بزی را طراحی کند که به سمت درخت حرکت و از برگ آن تغذیه می‌کند. 

باستان‌شناسان با نزدیک کردن این تصاویر به یکدیگر موفق شدند نمونه‌ای از تصویری متحرک را در قالب فیلم ۲۰ ثانیه‌ای به دست آورند. بز از جمله حیواناتی است که در رسیدن به ارتفاعات ماهر است و می‌تواند با حرکت جهشی به سمت بالا بجهد که هنرمند نقاش شهر سوخته با دقت و زبردستی موفق شد جهش این بز را به تصویر بکشد. 

تاکنون در دوره‌های قبل از تاریخ چنین تصویری دیده نشده و این تصویر برای نخستین بار در شهر سوخته یافت شده است. البته در بسیاری از ظروف شکل‌هایی به چشم می‌خورد که تنها تکرار هستند و حرکتی در آن‌ها دیده نمی‌شود اما تحقیقات نشان داده است که این نقش، قدیمی‌ترین ایده مردمان باستان برای ارائه تصویر متحرک و به تعبیر امروزی انیمیشن یا پویانمایی است. 

مردم حق دارند

جام سفالین ۴۵۰۰ساله یکی از ۳۵۰ هزار قطعه ثبت شده‌ای است که وزیر میراث فرهنگی می‌گوید «به دلیل کمبود جا در مخزن نگهداری می‌شود، ۳۲۰۰ قطعه تاریخی ارزشمند در معرض دید علاقه‌مندان قرار دارد، اما مجموع اشیا و مواد فرهنگی تاریخی به بیش از ۳ میلیون می‌رسد.» 

ضرغامی با بیان این مطلب که «بخشی از گنجینه‌ی ارزشمندی که در مخازن است، ظرفیت یک موزه‌ی مستقل تخصصی را داراست» می‌گوید: «مردم حق دارند از داشته‌های نفیس خود مطلع باشند»؛ این در حالی است که جبرئیل نوکنده رئیس موزه ملی ایران معتقد است «با رعایت پروتکل‌ها و قواعد حرفه‌ای، می‌توان امکان نمایش عمومی را در سراسر کشور مهیا کرد». 

در سال ۱۳۸۲ دولت وقت مصوبه‌ای مبنی بر حفظ مجموعه باغ ملی (میدان مشق) با رویکرد فرهنگی با مجوز قانونی در قالب محور فرهنگی و تاریخی شهر تهران، در راستای توسعه موزه ایران باستان، جابجایی و واگذاری ابنیه و املاک دولتی در محدوده طرح با همکاری دستگاه‌های اجرایی ذیربط گذراند و سال گذشته در دولت دوازدهم وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی با توجه به نظرات نمایندگان دستگاه‌های ذیربط و جمع بندی، پیشنهاد کرد ساختمان سابق کتابخانه ملی و نیز ساختمان کاخ شهربانی سابق که اکنون بخشی از ساختمان شماره (۹) وزارت امور خارجه است، به مجموعه موزه ملی ایران واگذار شوند. 

طرح توسعه موزه ملی ایران تا میدان مشق احیا شود

رضا دبیری‌نژاد کارشناس موزه‌داری و مدیر موزه ملک می‌گوید: تقریبا تعداد اشیاء مخزن موزه ملی و امکان نمایش آن بیش از ۱۰۰ برابر اشیائی است که در معرض نمایش است. در طرح اولیه آندره گدار (معمار فرانسوی موزه ملی ایران) در سال ۱۳۱۱ مساحت موزه ملی ایران به اندازه کل میدان مشق آن زمان بوده است و قرار بوده ساختمان آن تا روبه‌روی شهربانی سابق که اکنون وزارت امورخارجه است باشد. البته پهلوی اول آن زمان با مساحت طرح مخالفت و آن را محدود می‌کند. آندره گدار در نامه پایان‌کار موزه ملی می‌نویسد «ساختمان این موزه با رشد باستان‌شناسی فقط به اندازه ۱۰ سال کفایت دارد» 

رئیس موزه ملی ملک توجه به مسائل کلان و اساسی موزه‌ها و صنعت موزه‌داری را ضروری دانست و گفت: سال‌هاست که توسعه موزه ملی ایران مغفول مانده و عملا نتوانستیم از نظر وسعت و قابلیت سطح این موزه را ارتقا دهیم. طرح گسترش موزه ملی ایران به اندازه میدان مشق که مصوب هیات وزیران است از سال ۱۳۸۲ مغفول مانده است، در این طرح ساختمان‌های وزارت امور خارجه در محدوده میدان مشق که در اختیار وزارت خارجه است به موزه ملی ایران واگذار می‌شود. 

در بافت تاریخی تهران و اطراف موزه ملی ایران امکان ساخت بنای جدید نداریم سرمایه و زمین ساخت در مناطق گردشگرپذیر نداریم، اما تعداد زیادی فضا و بنای تاریخی داریم که باید به فرصت تبدیل شود. معتقدم احیای مجدد طرح توسعه موزه ملی ایران تا میدان مشق می‌تواند این موزه را قابل رقابت با موزه‌های بزرگ منطقه کند. اگراین اتفاق بیفتد ما می‌توانیم موزه لووری در حد ایران داشته باشیم. 

موزه ملی ایران آبرو و شأن ملی همه ماست

دبیری‌نژاد به رقابت نزدیک کشورهای منطقه در حوزه میراث فرهنگی و موزه‌داری اشاره کرد و گفت: کشورهای همسایه مانند قطر، امارات و کویت با امانت گرفتن و اجاره کردن آثار کشورهای دیگر موزه‌های بزرگ مانند لوور ابوظبی یا موزه هنرهای اسلامی قطر را راه‌اندازی می‌کنند، در حالی که ایران با این سرمایه غنی فرهنگی که همواره در سطح جهان و منطقه تمدن‌ساز بوده است؛ به نمایش آثار تاریخی و توسعه موزه‌های خود توجه ندارد. 

موزه ملی آبرو و شأن ملی همه ما است و صرفا به وزارت میراث فرهنگی ربطی ندارد، وجود حساسیت عمومی نسبت به آثار تاریخی ارزشمند است اما باید موضوعات مغفول مانده موزه ملی ایران مطالبه شود، حفاظت و نگهدای از آثار به معنای این نیست که به آثار نباید دست زده شود مهم این است که ضوابط و دستورالعمل‌های آن رعایت شود. 

رئیس موزه ملی ملک تصریح کرد: وزارت میراث‌فرهنگی بایدتوجه کند که نوع و سطح مطالبه مردم نسبت به آثار و اشیاء تاریخی تغییر کرده است، و اکنون زمان گسترش و توسعه فضای موزه ملی و استاندارد کردن و بالا بردن امکانات موزه ملی است، مخزن موزه ملی و امکانات نمایشگاهی باید توسعه یابد و آثار بیشتری در معرض دید عمومی گذاشته شود. 

بازدیدهای سرزده به مخازن موزه‌ها تداوم داشته باشد

دبیری‌نژاد با اشاره به افزایش حساسیت افکار عمومی به مسائل تاریخی و فرهنگی با وجود شبکه‌های اجتماعی و فضای مجازی، اظهار داشت: با همه حواشی که تصویر بازدید وزیر میراث فرهنگی از مخزن موزه ملی داشت، اما چند نکته حائز اهمیت است یکی اینکه قفسه‌ها و تجهیزات نشان می‌دهد وضعیت مخازن موزه ملی بهبود یافته و سامان‌دهی شده است. از طرفی بازدید سرزده از مخزن موزه کار خوبی است زیرا وضعیت آثار رصد می‌شود و الزام می‌کند مخزن در هر زمان آماده پذیرش باشد، و اینکه اشیاء تاریخی دقیقا کجاست و این روند باید مرتب تکرار شود. 

رئیس موزه ملک خاطرنشان کرد: برخورد با شی تاریخی تابع پروتکل‌هایی مبتنی با جنس شیء است، تماس با یک شی سفالین با یک نسخه خطی بسیار متفاوت است؛ دسترسی به اثر موزه‌ای مخزن باید با حضور رئیس موزه و امین اموال و جمع‌دار اشیاء باشد که تذکرات حفاظتی را بدهد، به عنوان یک کارشناس به کارشناسان و متخصصان حاضر در صحنه اعتماد می‌کنم که تذکرات لازم را به فرد بازدیدکننده داده‌اند.