کسی از «جواهر دشت‌»های فارس خبر نداره!

فاطمه ایزدی/ در دشت ها و کوه های استان فارس تا دلتان بخواهد زعفران و به لیمو و آویشن، جوانه زده و بادرنجبویه، آنغوزه و مرزنجوش از دامنه ها سر برآورده است. فارس، خاستگاه گیاهان دارویی است و ختمی ها و زنجبیل هایش، درمان هزاران درد است. عطارها با بابونه ها و گل گاوزبان های فارس، نسخه های شفابخش می پیچند و با سنبل الطیب ها و گشنیزهایش آب، بر آتش بی خوابی مردم می ریزند.

گیاهان دارویی، نه تنها گره از ضعف اعصاب و دردهای جسمانی باز می کند بلکه با نقشی که می تواند در توسعه صنعت گردشگری داشته باشد، فرصتی طلایی برای اشتغال زایی و افزایش درآمدزایی ارزی است.

سال هاست خشکسالی، امان فارس را بریده اما کارشناسان معتقد هستند کاشت و برداشت گیاهان دارویی به دلیل کم آب بر بودن می تواند نسخه شفابخشی برای نجات کشاورزی و توسعه گردشگری باشد. بسیاری از گردشگران کشورهای مختلف تمایل دارند از نزدیک با تولید و فرآوری محصولات پرمصرف همچون ادویه آشنا شوند و شاهد نحوه پرورش آن ها باشند. برای همین است که این گونه از گردشگری در دنیا طرفداران زیادی پیدا کرده و در صورتی که این صنعت در استان های پرگونهِ دارویی مورد توجه قرار گیرد می توان به اندازه صادرات نفت به درآمد رسید.

 در واقع از وقتی گذر مردم برای درمان مشکلات جسمی و روانی به استفاده از منابع طبیعی و گیاهان دارویی افتاد، تلنگری نیز به توسعه گردشگری سلامت خورد. به باور کارشناسان، گردشگری گیاهان دارویی، یک استراتژی برای احیا و حفظ طب سنتی به عنوان یکی از مولفه های ناملموس فرهنگی فارس است؛ موضوعی که اگر به آن توجه شود هم می تواند برای استان، ارزآوری داشته باشد و هم ریشه بیکاری را خشک کند.

در هر حال، گردشگری سلامت فقط با توسعه بیمارستان ها و مراکز درمانی محقق نمی شود و علاوه بر توسعه مراکز درمانی و تجهیز زیرساخت های نظام سلامت می توان از درمان های مکمل و ظرفیت گیاهان دارویی نیز بهره برد.

امروز کم نیستند گردشگرانی که به طب سنتی و گیاهان دارویی علاقمند هستند و دلشان می خواهد به مناطقی سفر کنند که خاستگاه رویش انواع گیاهان دارویی است. فارس، شانس بلندی در بهره مندی از این ظرفیت داشته اما نکته اینجاست که مسئولان استان تا چه حد توانسته اند با بهره گیری از این پتانسیل ها چرخ گردشگری سلامت را به حرکت درآورند.

 استفاده از ظرفیت زمین های بایر برای توسعه کشت گیاهان دارویی

آن طور که معاون گردشگری استاندار فارس به «خبر جنوب» می گوید گیاهان دارویی در پویایی گردشگری سلامت نقش دارند و به عنوان یکی از مهم ترین تولیدات حوزه کشاورزی و بزرگ ترین ثروت ملی به حساب می آید.

از دیدگاه محمد فرخ زاده، توسعه گردشگری سلامت، تنها به توسعه مراکز درمانی و بیمارستان ها خلاصه نمی شود. به باور او از شاهراه درمان های مکمل همچون نمک درمانی، چشمه های آب گرم و سرد و بهره گیری از ظرفیت گیاهان دارویی می توان به سرمنزل مقصود در حوزه توسعه گردشگری سلامت رسید. به گفته معاون گردشگری استاندار فارس، گردشگری کشاورزی و گیاهان دارویی، اقتصادی نوپا و گمنام است که بسیاری از کشورها می توانند با روی آوردن به این صنعت، اقتصاد خود را پویا کنند.

هر چند به قول فرخ زاده، خشکسالی سال هاست به جان فارس افتاده اما گیاهان دارویی به شدت، کم آب بر هستند و با شرایط اقلیمی، سازگاری خوبی دارند. در واقع با توجه به تنوع و کاربرد گیاهان دارویی، تنوع اقلیم در فارس، فرصت خوبی برای کشت انواع گیاهان دارویی ایجاد کرده است. او با اشاره به صنعت گیاهان دارویی و مراحل کاشت، داشت و برداشت، تاکید می کند که احداث کارخانجاتی برای سورتینگ و بسته بندی این محصولات می تواند اشتغال زیادی ایجاد کند.

معاون گردشگری استانداری فارس با اشاره به مقوله صادرات گیاهان دارویی، یادآور می شود که این نوع محصولات، مشتریان خوبی در کشورهای آسیای جنوب شرقی و غربی دارند و چون چشم بادامی های چین، مالزی و سنگاپور در تغذیه روزانه خود از گیاهان دارویی و دمنوش های مختلف استفاده می کنند می توان بازار خوبی در این کشورها ایجاد کرد. در واقع گیاهان دارویی در سه حوزه گردشگری غذای حلال، گردشگری سلامت و گردشگری غذای سالم کاربرد دارند و می توان به عنوان طعم دهنده، دارو و دمنوش از آن ها بهره برد.

در عین حال گیاهانی همچون رزماری و گونه های دیگر در تهیه داروهای مرتبط با مفاصل و رشد مو کاربرد دارند که می توان با بهره گیری از این ظرفیت ها بخش گردشگری سلامت را توسعه داد. بنا به تاکید فرخ زاده، بیشتر زمین های بایر و غیرقابل استفاده استان فارس را می توان با روش های جدید کشت، زیر بار برد و زمینه تولید داروهای گیاهی را فراهم کرد.

این مسئول می گوید گیاهان دارویی، محصولات بومی فارس هستند که ارزش غنی، درآمدزایی و ارزآوری قابل توجهی دارند.

 بابونه، اسطوخدوس، نسترن، گل ‌محمدی، خاکشیر، رزماری، آویشن، نعنا فلفلی، گل‌گاوزبان، ختمی، سرخارگل، شیرین‌بیان، کاسنی، همیشه‌بهار و آلوئه ورا، مهم‌ترین گیاهان دارویی در استان هستند که به قول فرخ زاده کاربردهای درمانی، بهداشتی، غذایی و صنعتی دارند. بنا به تاکید این مسئول، فارس در میان استان‌های کشور در تولید برخی گونه های گیاهی، سرآمد است و در عرصه تولید گل محمدی نیز در کشور، پیشتاز بوده و سالانه بیش از پنج هزار و ۴۰۰ تن از این محصول در منطقه تولید می‌کند. در عین حال از دیدگاه معاون استاندار فارس، برای جان گرفتن گردشگری سلامت در فارس باید رسانه ها نیز پای کار بیایند و با اطلاع رسانی در این حوزه، گامی در جهت جذب بیشتر بیماران خارجی و تقویت اقتصاد استان بردارند.

 گردشگری سلامت، محرکی برای کارآفرینی

یک کارشناس طب سنتی نیز معتقد است گیاهان دارویی به کمک صنعت توریست می‌آید تا گردشگران داخلی و خارجیِ علاقمند به شیوه‌های طب سنتی را به این مراکز بکشانند. به گفته سید جواد علوی، یکی از راه های ورود گردشگر به کشور، ارتباط دادن تفریحات مردمی با سلامتی و آشنایی آن ها با سبک زندگی سنتی ایرانی است. این کارشناس طب سنتی می گوید برخی بیماران کشورهای خارجی برای درمان بیماری هایی همچون نازایی و جراحی زیبایی به ایران می‌آیند و در هتل‌های کشور اقامت می‌کنند. در واقع چند سالی است که برخی از دفاتر مسافرتی و ارگان‌های دولتی نیز دست به دست هم داده اند تا بتوانند ورود این نوع از گردشگران را ساماندهی کنند.

در هر حال با توسعه گردشگری سلامت و توجه به گیاهان دارویی در فارس، نیازها و تقاضاهای جدید پیش می آید و فضاهایی تازه برای کسب و کار شکل می گیرد. این داستان می تواند روحیه کارآفرینی را در روستاییان نیز بیشتر کند و منجر به افزایش سرمایه گذاری و ایجاد بنگاه های جدید اقتصادی در مناطق روستایی شود.

از دیدگاه فعالان حوزه گردشگری، رونق این صنعت، نه تنها روستاها را از لحاظ اقتصادی به محیطی پویا تبدیل می کند بلکه محرکی برای کارآفرینی نیز خواهد بود.

 در هر حال، برخی کشورها برای جذب گردشگران حوزه سلامت، شب و روز ندارند و در حال برندسازی و معرفی خود به عنوان قطب تولید گیاهان دارویی و ادویه ها هستند. در ایران و بویژه استان فارس اما آن طور که عیان است برنامه های مشخصی برای شکوفایی صنعت سبز گردشگری وجود ندارد و هر چند از سوی جهاد کشاورزی از فعالان این بخش در قالب تسهیلات، حمایت هایی می شود اما تاکنون دردی از حوزه گردشگری، دوا نکرده است.

 نه خبری از صنایع تبدیلی و کارخانجات وابسته برای سورتینگ و بسته بندی محصولات است و نه زمینه برای گشت و گذار گردشگران و آشنایی آن ها با مناطق پرگونه گیاهان دارویی مهیاست.

گیاهان دارویی و ادویه های یک کشور، نه تنها گردشگری را رونق می دهد بلکه نقش مهمی نیز در اقتصاد دارد. در فارس نیز اگر بخواهیم با یک حساب سرانگشتی، برایند اثرات گیاهان دارویی بر شکوفایی اقتصاد یک منطقه یا روستا را بررسی کنیم، بیش از هر چیز باید ببینیم این نوع صنعت چقدر در اشتغال زایی نقش داشته، چه تعداد کارافرین، تربیت کرده و تا چه حد به توانمندی زنان روستایی کمک کرده است!