وقتی هنر با عشق گره می‌خورد

۱۰ ژوئن روز جهانی صنایع دستی است که در سال ۱۴۰۱ با بیستم خرداد ماه برابر است و با تاسیس شورای جهانی صنایع دستی نامگذاری شد.

روز جهانی صنایع دستی، روزی است برای گرامیداشت هنر و آثاری که مردان و زنان سخت‌کوش کشورها، آن‌ها را با دل و جانشان تولید می‌کنند. در کشورمان ایران، بیش از ۳ میلیون هنرمند و صنعتگر در ۳۰۰ رشته مختلف هنرهای سنتی و صنایع دستی مشغول به کار هستند.

تاریخچه روز جهانی صنایع دستی

صنایع دستی، پس از جنگ جهانی دوم، با محتوای هنری و فرهنگی، مورد توجه کشورهای پیشرفته قرار گرفت. در دهم ژوئن ۱۹۶۴ میلادی نخستین همایش جهانی با شرکت مسئولان اجرایی، استادان دانشگاه، هنرمندان و صنعتگران بیش از ۴۰ کشور جهان، در نیویورک برگزار شد. در قطعنامه‌ی پایانی آن همایش، تأسیس «شورای جهانی صنایع دستی»، به عنوان نهاد وابسته به یونسکو تصویب شد. سالروز تأسیس این همایش، به عنوان «روز جهانی صنایع دستی» نامگذاری شد.

صنایع دستی چیست؟

آثار صنایع دستی مجموعه‌ای است که به‌وسیله مواد اولیه بومی با دست و ابزار مورد نیاز ساخته می‌شود. هنرهای دستی هر کشوری نسل به نسل منتقل شده تا به امروز رسیده و به نسل‌های بعدی نیز انتقال خواهد یافت. ساختن صنایع دستی ریشه در تاریخ دارد و نمی‌شود برای پیدایش آن تاریخ دقیقی را مشخص کرد اما به‌مرور زمان اشیا ساده شکل‌های پیچیده‌تر و زیباتری به خود گرفته‌اند. صنایع دستی فقط برای خرید و فروش نیستند، بلکه می‌توانیم با آن‌ها فرهنگ و تمدن را مبادله کنیم.

شاید نمونه‌های کارخانه‌ای زیادی از انواع مختلف صنایع دستی وجود داشته باشد اما در آثاری که با دست‌های هنرمندان و با ذوق و نگاه هنری ساخته شده است تفاوت‌های زیادی موجود است که در هیچ‌نمونه کارخانه‌ای و ماشینی دیده نمی‌شود و همین موضوع باعث ارزش و اهمیت محصولات دست‌ساز می‌شود.

ویژگی‌های صنایع دستی

هر اثر یا صنعتی را به راحتی نمی‌توان در زمره صنایع دستی قرار داد. برای آنکه محصولی جزو صنایع دستی قلمداد شود باید ویژگی‌های زیر را داشته باشد:

نقش فرهنگی و هویت بخشی به یک ملت (داشتن بار فرهنگی)

عدم نیاز به سرمایه گذاری کلان در مقایسه با سایر رشته‌های صنعتی

قابلیت ایجاد و توسعه در مناطق مختلف (شهر، روستا و حتی جوامع عشایری)

سهولت در ایجاد مراکز تولید

دارا بودن ارزش افزوده زیاد در مقایسه با صنایع دیگر

خودکفا و متکی به مواد اولیه داخلی

کمک به رشد و توسعه اقتصادی

داشتن زمینه‌های مناسب جهت صادرات

شورای جهانی صنایع دستی

با راه‌اندازی شورای جهانی صنایع دستی، صنایع دستی و سنتی، به صورت بخشی از حیات فرهنگی- اقتصادی ملت‌ها، مورد توجه قرار گرفت. ایران، از سال ۱۳۴۷ شمسی از طریق سازمان صنایع دستی کشور، به عضویت این شورا درآمد و در مجمع آسیا و اقیانوسیه‌ آن، مشغول فعالیت شد. این شورا، در ابتدا با شمار محدودی از اعضا کار خود را آغاز کرد. اما هم‌اکنون، ۹۰ کشور جهان را تحت پوشش دارد و دبیرخانه‌ی آن، در شهر آمستردام هلند قرار دارد.

اهداف شورای جهانی صنایع دستی

مهمترین هدف‌هایی که این شورا، به عنوان یک ارگان غیر انتفاعی غیردولتی قائل شده است عبارت‌اند از:

تشویق، کمک و راهنمایی صنعتگران دستی و همچنین بالا بردن سطح اطلاعات تخصصی و حرفه ای آنها با توجه به زمینه‌های متفاوت فرهنگی موجود در هر یک از کشورهای عضو.

حفظ و تقویت صنایع دستی و تجلی آن به صورت رکن عمده ای از حیات فرهنگی ملت‌ها.

ایجاد همبستگی میان صنعتگران دستی سراسر جهان.

ایران در شورای جهانی صنایع دستی

ایران از سال ۱۳۴۷ (۱۹۶۸ میلادی) توسط سازمان صنایع‌دستی ایران به عضویت شورای جهانی صنایع‌دستی درآمد و به‌تبع غرب آسیا بودن به عضویت مجمع آسیا و اقیانوسیه رسید.

 ثبت جهانی شهرهای و روستاهای صنایع دستی ایران

آبراهام پوپ، تاریخ‌نویس آمریکایی، درباره صنایع دستی ایران می‌گوید: «صنایع دستی ایران، هنرمندانه خلق شده‌اند و هر یک از آن‌ها پیام‌آور عقیده‌ها، سلیقه‌ها، روش‌های زندگی و شخصیت نیاکان مردم این کشور است. صنایع دستی، زبان گویا و روشن تاریخ، تمدن، هویت و هنر ایرانی‌هاست».

در هفت سال اخیر برای تجاری سازی و برندسازی صنایع دستی روند ثبت جهانی شهرها و روستاهای صنایع دستی آغاز شده که تاکنون ١١ شهر و ٣ روستا از ایران در این فهرست ثبت شده است که عبارتند از:

شیراز - شهر جهانی صنایع‌دستی

زنجان - شهر جهانی ملیله

ملایر - شهر جهانی مبلمان منبت

تبریز - شهر جهانی فرش

اصفهان - شهر جهانی خلاق

مشهد - شهر جهانی گوهرسنگ‌ها

لالجین همدان - شهر جهانی سفال

مریوان کردستان - شهر جهانی کلاش‌بافی (گیوه)

سیرجان کرمان - شهر جهانی گلیم شیریکی‌پیچ

آباده فارس - شهر جهانی منبت

میبد یزد - شهر جهانی زیلوبافی

خراشاد خراسان جنوبی - روستای جهانی حوله‌بافی

کلپورگان سیستان و بلوچستان - روستای جهانی سفالگری

قاسم آباد گیلان - روستای جهانی چادرشب‌بافی

از نظر سازمان صنایع دستی در ایران ۳۷۰ رشته صنایع دستی وجود دارد که در ۲۴ دسته قرار می‌گیرند. معروف‌ترین این رشته‌ها شامل بافتنی‌های داری، محصول‌های چرم و پوست، حکاکی روی سنگ، بافتنی، سفالگری، نمدبافی، شیشه‌گری، محصول‌های فلزی و آلیاژی، معرق‌کاری، ساخت زیورآلات، میناکاری، خاتم‌سازی، منبت‌کاری، حصیربافی و کاشی‌کاری می‌شوند.

صنایع دستی راهی برای ورود به دنیای اقوام و ملت‌ها

تماشای صنایع دستی و هنرهای کاربردی را می‌توان یکی از جذاب‌ترین راه‌ها برای شناخت اقوام دانست؛ زیرا این آثار از اعماق فرهنگ و باورهای مردم خلق می‌شوند. هنرمند خلاق، نه فقط با روح محلی، قومی و ملی بلکه با عشق به بافتِ فرهنگی خود، شروع به خلق اثرش می‌کند تا با مواد اولیه موجود، رنگ‌ها و تزئینات جذاب و جلوه‌های برخاسته از باورها و آرزوهای سرزمینش را به نمایش بگذارد.

صنایع دستی و اشتغال

صنایع دستی در یک دهه اخیر به عنوان عنصر اصلی اقتصاد مقاومتی تبدیل شده و یکی از رهیافت های موثر در مبارزه با بیکاری است که با قابلیت‌ها و خصوصیات ویژه خود، می‌تواند نقش مهمی در حل این معضل و ایجاد اشتغال پایدار داشته باشد.