قیام عاشورا و درس آزادگی
عاشور، عاشورا و عاشوراء، بنا به قول مشهور علمای لغت، دهم محرم را گویند و آن روزی است که حسین بن علی(ع) شهید شد. واقعه کربلا در جمعه دهم مُحَرَّم سال ۶۱ قمری رخ داد. امام حسین (ع) در روز عاشورا، پس از خواندن نماز صبح، برای تمام کردن حجت خود با لشکر دشمن، سوار بر اسب شدند و به سمت آنها رفتند. یکی از رویدادهای مهمی که در صبح عاشورا اتفاق افتاد این است که حر بن یزید ریاحی از لشکر دشمن جدا شد و به لشکر امام حسین (ع) پیوست. در این واقعه، میان سپاه امام حسین(ع) و یزید بن معاویه جنگ درگرفت که از صبح روز عاشورا تا عصر طول کشید و در آن امام حسین(ع) و تمامی یارانش به جز امام سجاد(ع) به شهادت رسیدند. در عصر روز عاشورا و پس از شهادت امام حسین و یارانش، لشکر عمر بن سعد به خیمههای اهل بیت امام حسین یورش بردند و به غارت و آتش زدن خیمهها پرداخته و همه زنان و کودکان را به اسارت گرفتند و جنازه شهدا را نیز زیر سم اسبان لگدکوب کردند.
پس از واقعه کربلا
بنیامیه پس از واقعه کربلا با اقداماتی مانند ذخیره آذوقه یک سال خود، تبریک و شادباش گفتن و لباسهای نو پوشیدن و روزه گرفتن، روز عاشورا را مبارک شمردند. چنانکه در زیارت عاشورا آمده است: «هذا یومٌ تَبَرَّکت بِهِ بَنُوأُمَیةَ؛ این روزی است که بنیامیه آن را مبارک میدانستند». دلیل یزید برای این جنگ، بیعت نکردن امام حسین (ع) عنوان شده است. از سوی دیگر امام حسین (ع) حکومت یزید را غیرقانونی و غیر شرعی دانستند.
پیشینه تاریخی سوگواری برای امام حسین (ع)
اولین مراسم سوگواری را حضرت زینب (س) خواهر امام حسین (ع) در زندان شام برگزار کردند. همچنین دختر سه سالهٔ حسین، حضرت رقیه (س)، در زندان اغلب برای پدرش گریه میکرد تا اینکه دستور دادند سر بریده پدر را نزد او ببرند که این کار باعث مرگ ایشان شد. مرگ دختر ۳ ساله امام حسین (ع) باعث بلوایی در شام شد که سرانجام یزید صلاح را در این دید که اسرای کربلا را آزاد کرده و آنها را به مدینه بفرستد.
نخستین بار آل بویه این روز را تعطیل عمومی اعلام کردند و مردم به عزاداری مشغول شدند. بیشتر این آیینها نیز در دوران آلبویه، صفویه و قاجار شکل گرفتند. سوگواری محرم، در آغاز با گریه و شعرخوانی مُنشِدان صورت میگرفت؛ اما رفتهرفته مداحی، روضهخوانی، شمایلکشی، سینهزنی، تعزیه و جز آن بر مراسم سوگواری افزوده شد. برخی از عالمان دینی و روشنفکران مقابلههایی با بعضی از این آیینها (بهویژه قمهزنی) داشتهاند. این روز در تقویم رسمی کشورهای ایران، عراق، هند، ترکیه، پاکستان، لبنان، بحرین، افغانستان، بنگلادش و الجزایر تعطیل رسمی است.
سوگواری در روز عاشورا
روز عاشورا مهمترین روز عزاداری در فرهنگ شیعیان است. در هر جایی که گروهی از شیعیان حضور داشته باشند در این روز مراسم سوگواری برگزار میشود. کشورهای شیعهنشین در این روز تعطیل رسمی هستند. بازارها و کسب و کار نیز تعطیل است. عزاداری که در ده روز اول محرم معمولا شبها و در مکانهای سرپوشیده برگزار میشد به کوچه و خیابانها منتقل میشود و مردم به صورت دستههای عزاداری حرکت میکنند. دستههای عزادار با خود پرچمهای عزا، عَلَم، کتل، توغ و سایر نشانهای مربوط به عزاداری امام حسین(ع) را حمل میکنند. عزاداری روز عاشورا تا ظهر طول میکشد. دستهجات عزا معمولا به اماکن مذهبی عمومی مثل حرم امامان یا امامزادگان منطقه و منزل عالمان ساکن هر شهر میروند. در برخی مناطق نیز آخرین نقطه حرکت عزادارن قبرستان و محل دفن اموات است. در ایران نیز با رسیدن ماه محرم، بیرق عزای امام حسین (ع) در گوشهوکنار کشور برافراشته میشود و مردم مناطق مختلف طبق رسم خود، به سوگ سالار شهیدان مینشینند.
درس مهم عاشورا
عاشورا، نماد آزادگی است و حضرت سیدالشهدا(ع) سرور آزادگان. همو که در پاسخ کسانی که بیعت با یزید را از ایشان میخواستند تا در امان بماند، میفرمود: آگاه باشید! ناپاک زاده فرزند ناپاک زاده، مرا میان دو چیز مجبور کرده است: بین مرگ و ذلت، ولی هیهات که ما ذلت و خواری را بپذیریم. خداوند پذیرش ذلت را بر ما و بر پیامبر و مؤمنان روا نداشته است و دامنهای پاک و دارای اصالت و شرف و خاندان دارای همت والا و عزّت نفس ما هرگز اجازه نمیدهد اطاعت فرومایگان را بر مرگ شرافتمندانه ترجیح دهیم.