در جستجوی حقایق تخریب بافت تاریخی شیراز

فاطمه مقدم/ طرح توسعه حرم شاهچراغ(ع) یا طرح توسعه پیرامون حرم شاهچراغ(ع) سال‌هاست که محل مناقشه میان دوستداران بافت تاریخی شیراز و دوستداران افزایش بافت مذهبی شیراز بوده است و این مناقشه هر از چندی به رسانه‌ها کشیده می‌شود. در دو هفته گذشته روشن شد که اداره راه و شهرسازی شیراز به‌طور مخفیانه در حال خریداری املاک تاریخی ‏شرق حرم شاهچراغ(ع) بوده و درصدد است تا طرح توسعه حرم شاهچراغ(ع) را با تملک خانه‌هاي شرق حرم و خالی‌شدن مدعیان ملکی ‏بدون سروصدا اجرا کند. پس از آن پیرو رسانه‌ای‌شدن نامه غلامحسین معماریان، استاد رشته معماری دانشگاه علم و صنعت به استاندار فارس، از طرح خرید پلاک‌های ثبتی مشخص در بافت تاریخی شیراز در جریان طرح گسترش شاهچراغ(ع) پرده برداشته شد و این استاد در این نامه درخواست کرد:‌ اگر حامیان و مجریانی در خفا مشغول اجرای طرح تخریب بافت تاریخی شیراز هستند، دستور دهید آن طرح پنهانی را کنار بگذارند و ما را با این اقدامات به بازی ندهند. اگرچه استانداری فارس و مسئولان میراث‌فرهنگی استان و وزارت میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنايع‌دستي این خبر را تکذیب کردند اما حامیان بافت تاریخی شیراز این تکذیبيه‌ها را نپذیرفتند و با توجه به گفته ساکنان که خانه‌هایشان را به اداره‌کل راه و شهرسازی فروخته بودند، به پیگیری این مسئله ادامه دادند. بالاخره امروز 26 بهمن‌ماه وزارت میراث‌فرهنگی ناچار به پاسخ‌گویی به رسانه‌ها و اذهان عمومي ‌شد و در بازدیدی چهار ساعته و پرچالش به دعوت میراث‌فرهنگی استان از بافت تاریخی شیراز از امامزاده سیدابراهیم تا حرم سیدعلاءالدین حسین(ع) که با حضور خبرنگاران و فعالان میراث‌فرهنگی، رئیس پژوهشگاه میراث‌فرهنگی، مديركل روابط‌عمومي وزارت ميراث‌فرهنگي، شهرداری منطقه 8 شیراز و مدیرکل دفتر فنی استانداری فارس و جمعی از مسئولان استانی انجام شد، پس از کش‌وقوس‌های فراوان و انکارهای مداوم مسئولان بالاخره مدیرکل راه و شهرسازی فارس با حضور در جمع خبرنگاران و فعالان میراث‌فرهنگی از احداث پیاده‌راهی به طول 3/1 هکتار در فاصله میان دو حرم حضرت شاهچراغ(ع) و سیدعلاءالدین حسين(ع) ‏پرده برداشت.

محمودرضا طالبان عنوان کرد: در فاصله میان دو حرم حضرت شاهچراغ(ع) و سیدعلاءالدین حسين(ع) محدوده‌ای حدود ۲۰هزار متر مربع وجود دارد که بیش از نیمي ‌از آن نیز امروز فضای باز است. با حفظ ساختمان‌های واجد ارزش در طرح توسعه کنونی قرار است حدود 2/1 تا 3/1 هکتار از این بافت تاریخی به پیاده‌راه شهری میان دو حرم تعلق گیرد.

مدیرکل راه و شهرسازی فارس با اشاره به پیشینه طرح توسعه حرم شاهچراغ(ع) گفت: اتفاقاتی که در بافت تاریخی شیراز در چند دهه گذشته افتاد، توأم با سعی و خطا بود و بعضی از نتایج آن مثبت و بعضی نیز منفی بود. اگر چنین حساسیت‌هایی که امروز برای نگه‌داشت بافت تاریخی میان مردم وجود دارد، آن زمان وجود داشت، شاید بافت به شکل بهتری حفظ و بهسازی می‌شد و نتیجه چیزی بهتر از آنچه بود که امروز وجود دارد. گرچه ما آن زمان نیز جلوی تخریب بخش‌های زیادي از بافت را گرفتیم. وی با اشاره به اینکه اولین طرح پروژه توسعه حرم در سال 1371 شکل گرفت و برخی تملک‌ها نیز در همان زمان صورت گرفته است، بیان کرد: طرح توسعه حرم در سال گذشته پس از سفر رئیس‌جمهور به شیراز دوباره از سر گرفته شد اما بنا شد این‌ بار طرح تفصیلی 57 هکتاری به شورای استانی واگذار شود.  در طرح اولیه ایجاد میدانگاه و پیاده‌راه از شرق حرم شاهچراغ(ع) تا آستانه تخریب وسیعی پیش‌بینی شده بود و بنا بود پیاده‌راهی به عرض 170 متر را از در حرم سیدعلاءالدین حسين(ع) به عمق بافت ایجاد کنند که به تخریب چندین هکتار از بافت مي‌انجامید.پس از آن ما با برگزاری جلساتی با مشاوران طرح درصدد نزدیک‌کردن دیدگاه‌های حامیان حفظ بافت تاریخی شیراز و حامیان توسعه حرم شاهچراغ(ع) برآمدیم و بعد از بررسی‌های بسیار در طول چند ماه با مشورت با تولیت حرم شاهچراغ(ع) به اين نتیجه رسیدیم که این میزان 3/1 هکتار از بافت تاریخی برای ساخت پیاده‌راه کاهش پیدا کند.  وی ضمن تایید خط تخریبی که عکس آن در رسانه‌ها در دو هفته گذشته منتشر شده است، گفت: این اتفاق برای همه ما افتاده که ناگزیر شده‌ایم بین بد و بدتر، بد را انتخاب کنیم و با توجه به اینکه توسعه بافت مذهبی شهر نیز حامیان خود را دارد، همان‌طور که میان حامیان حفظ بافت نیز عده‌ای علاقه‌مند به نگه‌داشت و بهسازی بافت هستند، ما به‌عنوان راه و شهرسازی باید این وسط را مي‌گرفتیم تا هر دو طرف راضی باشند. پس از آن با مشورت پژوهشگاه میراث‌فرهنگی خطی که بین حرم سیدعلاءالدین حسین(ع) تا شاهچراغ(ع) مشخص شده است و در رسانه‌ها انتشار یافته، تعیین شد. مي‌توانم بگویم این کمترین میزانی بود که مي‌شد به ساخت پیاده‌راه تعلق دهیم، ضمن آنکه تولیت حرم شاهچراغ(ع) نیز هیچ علاقه‌ای به تخریب بافت نداشت و با کم‌شدن عرض پیاده‌راه موافقت کرد. طالبان با اشاره به اینکه ما این خط را با مشورت پژوهشگاه میراث‌فرهنگی کشور از میان فضاهایی انتخاب کردیم که کمترین تخریب را داشته باشد، اظهار داشت: حال آنکه در طرح اولیه توسعه بین‌الحرمین در دهه 80 حدفاصل خیابان حضرتی تا خیابان حسینی که حدود 700 متر طول و حدود 90 متر عرض داشت، همه خانه‌های بافت را خراب کردند که سرجمع حدود 6 تا 7 هکتار از بافت تاریخی شیراز را
در بر می‌گرفت، اما اکنون با روشن‌شدن اذهان عمومي‌ و واکنش نشان‌دادن علاقه‌مندان بافت تاریخی شیراز، طرح‌های توسعه‌ای در این بافت با حساسیت و توجه بسیار بیشتری صورت می‌گيرد. مدیرکل راه و شهرسازی ‏فارس با اشاره به اینکه طرح پیش‌تر به دنبال ساخت یک میدان شهری بود و حالا به پیاده‌راه تقلیل یافته است، گفت: با مشاور طرح توسعه حرم شاهچراغ(ع) گفت‌وگو کردیم و بنا شد هر خانه تاریخی و ارزشمندی که وزارت میراث‌فرهنگی اعلام کند را حفظ کنیم و برخی خانه‌های غيرتاریخی و غیر ارزشمند این بافت را تخریب و به ساخت پیاده‌راه بپردازیم و حدفاصل پروژه بین‌الحرمین تا خط مشخص شد كه حدود 2/1 تا 3/1 هکتار را شامل مي‌شود و این بخش تأیید شد اما از آن خط تعیین‌شده به بالا بافت تاریخی حفظ خواهد شد. ما بین بد و بدتر ناگزیر شدیم بد را انتخاب کنیم که تخریب همان 3/1 هکتار بافت تاریخی است اما همچنان این طرح باز است و از مشاوران و معماران می‌خواهيم که به اداره‌‌کل میراث‌فرهنگي در اجرای این طرح با کمترین آسیب به بافت یاری دهند.  وی در پایان با رد موضوع مطرح‌شده در رسانه‌ها مبنی‌بر مهلت سه روزه تخلیه به ساکنان خانه‌های بافت گفت: هیچ اخطاری به ساکنان داده نشده است و شخصی که خود را مامور شهرداری جا زده بود، با مراجعه به درب منزل ساکنان بافت اقدام به این شایعه‌افکنی مبنی‌بر فرصت سه روزه تخلیه خانه‌ها کرده بود.

رئیس پژوهشگاه وزارت میراث‌فرهنگی: طرح اتصال دو حرم به معنای تخریب گسترده در شیراز نیست

رئیس پژوهشگاه وزارت میراث‌فرهنگی که با تاخیر یک‌ونیم ساعته به جمع خبرنگاران و بازدیدکنندگان از بافت تاریخی پیوست، با تکذیب این فرض که قرار است در پیرامون حرم حضرت شاهچراغ(ع) تخریبی صورت گیرد و مجتمع‌های تجاری ساخته شود، اظهار کرد: کسانی که از پیشینه این طرح آگاهی دارند، به‌خوبی می‌دانند که قرار نیست فضایی تخریب شود و اگر هم تخریب شود، قرار نیست مجتمع یا برج تجاری ساخته شود، در حالی که همین مجتمع‌های تجاری فعلی هم رونق لازم را ندارند و بسیاری از آنها خالی از کسبه هستند، حال آنکه قصد ما تنها ‏ساماندهی این منطقه است‎.‎

مصیب امیری با متهم‌کردن کسانی که درباره طرح توسعه حرم در دو هفته گذشته اطلاع‌رسانی کردند به بی‌اطلاعی، افزود: موضوعاتی که در رسانه‌ها و از طریق روزنامه‌نگاران و اصحاب رسانه که حتما از سر دلسوزی مطرح شده، صحیح نیست و اطلاعات ناقص باعث شده نتیجه‌گیری‌های درستی صورت نگیرد.

 بافت تاریخی دارای ضوابط و حريمي ‌است. درست است که بافت تاریخی شیراز در جایی ثبت نشده اما اگر شما کل بافت 360 هکتاری را نگاه کنید، خیلی از حرائم آثار ثبتی ما بخش‌های زیادی از این بافت را پوشش مي‌دهد که مسلما قابل تخریب نیست. در جایی گفته شده که قرار است طرح توسعه حرم شاهچراغ(ع) کل بافت ۳۶۰ هکتاری تاریخی شیراز را در بر بگیرد اما این موضوع به شوخی بزرگي شبیه است؛ چراکه آن طرح در سال ۸۲ در مقیاس ۵۷ هکتاری تصویب شده اما در حال حاضر این طرح به معنای این نیست که در مقیاس ۵۷ هکتاری تخریبی صورت گیرد و فضاهای جدید ساخته شود. رئیس پژوهشگاه وزارت میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی ظرفیت گردشگری مذهبی را یکی از مهم‌ترین ظرفیت‌های شیراز خواند و گفت: اگر قرار باشد اتصالی بین دو حرم شاهچراغ(ع) و حرم حضرت سیدعلاءالدین حسین(ع) صورت بگیرد، این مسیر باید ساماندهی شود، دسترسی و رفت‌وآمد زائرین به این دو حرم تسهیل مي‌گردد و این کار پسندیده‌ای است و قطعا می‌تواند به ظرفیت گردشگری مذهبی شهر شیراز کمک کند؛ لذا طرح اتصال دو حرم به معنای تخریب گسترده در
شیراز نیست.

وی در ادامه با اشاره به اینکه شهر مثل یک بافت زنده است و ممکن است در طول زمان این نیازها تغییر کند، اظهار داشت: هر تغییری به معنای تخریب نیست، بسیاری اوقات همین پلاک‌ها در بافت تاریخی توسط مردم بازسازی مي‌شوند که اگر ما نگاه دست نزدن به بافت را داشته باشیم، شاید این کار را هم اشتباه ببينیم. از این رو نمی‌توان به بافت نگاه صرف نگهداری داشت. امیری با اتهام‌زدن دوباره به دوستداران میراث‌فرهنگی در نشر عکسی که خط تخریب را نشان می‌داد، گفت: طرح جدید توسعه حرم شاهچراغ(ع) كه پژوهشگاه میراث‌فرهنگی در گزارش خود ارائه داد، درواقع ایده‌های پژوهشی پیرامون توسعه حرم بوده، نه طرح مصوب و هیچ‌کدام از این طرح‌ها که در گذشته شبیه طرح بین‌الحرمین ارائه شده، قرار نیست در شیراز اجرا شود. پژوهشگاه در این گزارش هیچ خط جدیدی نکشیده است و فقط طرح و ایده‌ای را که از سال 74 توسط گروه‌ها و دستگاه‌‌هاي مختلف ارائه شده، روی نقشه پیدا کرده و این موضوع را تبیین کرده که اجرای این طرح‌ها چه عوارضی به دنبال دارد. حال آنکه آخرین نتیجه‌ای که گرفتیم، این بود که با بررسی جمیع جهات مشاوری که این طرح را برای بافت تاریخی شیراز تهیه کرده، هیچ‌گونه بنای ثبتی و ارزشمندی را در معرض تخریب قرار نداده است، از این‌رو این گزینه مي‌تواند به عنوان گزینه مطلوب میراث‌فرهنگی باشد. رئیس پژوهشگاه وزارت میراث‌فرهنگی، در پایان گفت: خلاف آنچه گفته مي‌شود که طرح به‌صورت سرخود در استان و پژوهشگاه تصویب شده، این طرح به شورای عالی راه و شهرسازی نیز رفته است و تا امروز نیز مبنای ما همین طرح است که هیچ خانه میراثی را تخریب نمي‌کند، بلکه همین گذر را از امامزاده سیدابراهیم تا حرم آستانه تثبیت خواهد کرد، به این شرط که گذرهایی که با گذر اصلی در ارتباط هستند را فعال کند؛ یعنی به جایی که در سال‌های گذشته عنوان مي‌شد. اگر مي‌خواهیم اتصال بین دو حرم را با فضایی با عرض 50 تا 100 متر ایجاد کنیم، اکنون مشاور توسعه حرم شاهچراغ(ع) طرحی داده که به جای تخریب بافت از گذرهای موجود در بافت تاریخی شیراز استفاده کنیم. طرح موجود این گذرها را مرمت و بهسازی مي‌کند تا عبور و مرور در آن افزایش یابد و هم دسترسی به حرم‌ها تسهیل می‌شود و هم ساکنان حرم مي‌توانند از این گذرهای امن منتفع شوند.