تخریب گسترده در بافت تاریخی شیراز

فاطمه مقدم/ طبق شنیده ها قرار است تا هفته آینده 60 خانه از بافت تاریخی شیراز از سمت شرق شاهچراغ تا پشت حرم سید علاالدین حسین (ع) تخریب شود. طرح  خرید و تملک خانه های شرق شیراز به منظور تخریب و تکمیل طرح گسترش 57 هکتاری شاهچراغ (ع) آرام و بی صدا حتی بدون اطلاع مالکان از خرداد ماه سال جاری در جریان است.

مخلص کلام این است که در اردیبهشت 1401 پس از تصویب طرح تخریب خانه های بافت در کمیسیون ماده 5 شهرداری شیراز کار خرید خانه های بافت تاریخی در شرق شاهچراغ با رضایت و بدون رضایت مالکان آغاز شده است. تخریب قرار است از پشت مرقد سید علاالدین حسین (آستانه) محله بیات انجام شود تا شاهچراغ (خط تخریب روی نقشه پیوست پژوهشگاه میراث فرهنگی با خط سیاه مشخص شده است).

کار تخریب بافت تاریخی در سکوت خبری پیش می رود

با تفویض اختیار شورای عالی معماری و شهرسازی به استانداری فارس در مهرماه 1400، اداره کل راه و شهرسازی استان فارس در حال تملک تعداد زیادی از خانه های بافت است تا پس از تملک در حالی که دولت مالک خانه های شرق شاهچراغ (ع) می شود بدون هیچ شاکی خصوصی اقدام به تخریب خانه ها و اجرای طرح تفصیلی۵۷ هکتاری شاهچراغ(ع) و اتصال این حرم به حرم آستانه (ع) کنند.

خرید و تملک خانه ها به این صورت انجام گرفته که نمایندگانی از سوی اداره کل راه و شهرسازی با دو آگهی در روزنامه به مالکان خبر داده که برای فروش ملکشان مراجعه کنند نماینده ای نیز از طرف اداره راه و شهرسازی به مالکان خانه‌های بافت شرق شاهچراغ مراجعه و از آن‌ها دعوت کرده تا به دفتری که برای دریافت مدارک تملیک خانه در یکی از ساختمان‌های شاهچراغ تعیین شده، مراجعه کنند. از مالک خواسته شده در مراجعه خود به اداره کل راه و شهرسازی مدارک مورد نیاز را برای تملک ملک توسط اداره راه و شهرسازی تحویل دهد. در ادامه دو کارشناس منتخب نیز به مالک معرفی شده و امضا و اثر انگشت از مالک گرفته می‌شود اگر مالک به امضای فرم تن ندهد اداره راه و شهرسازی با استناد به کمیسیون ماده 8 قانون نوسازی و عمران شهرداری به مالک می گوید دولت در حال خرید تعداد زیادی از این املاک است. نکته مهم آن است که اگر مالک رضایت به فروش نداشته باشد و برای فروش ملکش مراجعه نکند براساس قانون ماده 8 دولت بدون رضایت او خانه را می خرد و مبلغ کارشناسی ملک را به حساب دادگستری واریز و خانه به تملک اداره راه و شهرسازی درخواهد آمد. خانه های بافت تاریخی شیراز را در بازه قیمتی متری 10 تا 15 میلیون تومان خریده اند.

وزارت کشور 100 میلیارد تومان بودجه برای تخریب بافت تاریخی هزینه کرده

نکته جالب و در میان پرانتز نیز در این میان وجود دارد اینکه خرید و تملک این خانه ها در حالی توسط راه و شهرسازی فارس در حال پیگیری است که این اداره کل در تامین بودجه تملک زمین برای اجرای نهضت ملی مسکن درمانده است و تنها پولش به تملک زمین های روستایی کرونی رسیده است اما گویا برای تخریب بافت تاریخی شیراز بودجه کشوری لحاظ شده است. 

به گفته دبیر پویش نجات بافت تاریخی شیراز که روز سه شنبه 11 بهمن برای بازدید از بافت تاریخی در دست تخریب به همراه استاد غلامحسین معماریان به شیراز آمده بود، وزارت کشور در همان خرداد ماه 100 میلیارد تومان برای اجرای طرح توسعه حرم تخصیص داده است. محمدمهدی کلانتری افزود: تا پیش از دولت سیزدهم، مسئولین استانی فارس به تخریب بافت تاریخی شیراز اصرار داشتند اما وزارت مسکن و وزارت میراث مانع آن بودند اما در دولت جدید، وزارتخانه‌ میراث فرهنگی مشوق استانداری فارس شده‌اند که بافت تاریخی شیراز را هرچه زودتر تخریب کند.

چند خانه در شرق شاهچراغ تخریب می شود؟

اداره راه و شهرسازی هیچ آماری از خانه های فروش رفته و نیز اطلاعات خرید را بروز نداده است اما بر اساس نقشه پیوست این طرح 57 هکتاری که پژوهشگاه میراث فرهنگی آن را بیرون داده تعداد خانه هایی که قرار است تخریب شود 60 خانه بافت تاریخی که بدون ارزش تلقی شدند در هفته جاری تخریب می شود بر اساس نقشه پیوست پژوهشگاه میراث فرهنگی 5 خانه ثبت ملی و 30 خانه واجد ارزش تاریخی در مسیر توسعه حرم شاهچراغ از سمت شرق وجود دارد که همگی در خطر تخریب و آسیب قرار دارند.

این درحالی است که معاون هماهنگی امور عمرانی استانداری فارس با رد کنار گذاشتن شورای عالی شهرسازی و معماری از تصمیم سازی ها در این خصوص می گوید: هر اتفاقی که در اراضی اطراف دو حرم مطهر رخ می دهد بر اساس طرح مصوب 57 هکتاری است که به تصویب شورای عالی شهرسازی و معماری ایران از طریق کمیسیون ماده 5 شهرداری استان فارس رسیده است بنابراین هر اتفاقی که بیافتد چه تملک خانه های مردم باشد و چه تملک معابر دقیقا بر اساس طرح مصوب است و مصوبه استان به معنای مصوبه شورای عالی شهرسازی است.

محمود رضایی در پاسخ به این سوال که آیا تاکنون تملکی صورت گرفته گفت: در سال جاری هنوز تملکی صورت نگرفته است سال قبلی تعدادی از خانه ها تملک شده است اما امسال چون منابع مالی بیشتری می خواهد امکان تملک پیچیده تر است اما به هر صورت تملک انجام خواهد شد.

رضایی با تاکید بر اینکه خرید خانه ها از مالکین به معنی به هم ریختن بافت تاریخی شرق شاهچراغ نیست، اظهار کرد: توسعه شاهچراغ اساسا با تخریب هم معنی نیست ممکن است توسعه در قالب ساخت فضاهای میراثی فرهنگی یا مذهبی صورت گیرد.

نگاه پشت این تخریب ها ظاهرا فرهنگی است اما مسئله اصلی پول است

دکتر غلامحسین معماریان در دیدار روز سه شنبه 11 بهمن از بافت تاریخی گفت: پشت این تخریب ها ظاهرا نگاه فرهنگی است اما با تجربه ای که داریم روشن است که فرهنگ حرف اول را در جامعه ما نمی زند بلکه پول تنها حرف اول جامعه ماست چنانکه دور تا دور مدرسه خان، طلا فروشی و فروشگاه شده است داستان، پول است و بس. اگر هم نیت فرهنگی وجود دارد عالمانه نیست حتی بزرگان ما چون آیت الله جوادی آملی می گویند همواره بر علم در کارها تاکید می کنند اما پشت این داستان های تخریب علم نیست و چیز دیگری است.

این استاد دانشگاه معماری دانشگاه علم و صنعت در پاسخ به این سوال که مسئولین استانداری گفته اند قصد تخریب بناهای میراثی را ندارند و آن ها را نگه می دارند، تصریح کرد: این نگاه خطرناک ترین نگاه است بافت تاریخی تک بنا نیست که بتوان یک بنا را نگه داشت و باقی را خراب کرد. مسجد خان شیراز اکنون با یک مجتمع تجاری بسیار بزرگ از طلا فروشی و... احاطه شده است. حال آنکه بافت از کوچه که محله گذر است محل دیدار است تا میدانچه ها و بازارچه ها که مکان های همگانی هستند تشکیل می شود و همگی دارای ارزش هستند. شما نمی توانید مکان های همگانی را ویران کنید و مکان های شخصی را آن وسط نگه دارید. صحبت ما این است که این نگاه تک بنایی را از ذهنتان دور کنید اگر قرار است کاری کنید همین دیوارهای ریخته را بازسازی کنید و بناها را حتی می توان از نو ساخت اما بر اساس همان الگوی پیشین که هویت تاریخی بناها از بین نرود.

استاد معماری دانشگاه علم و صنعت در ادامه افزود: بزرگ ترین مشکل ما این است که تاریخ اصلا در سبد کالاهای فرهنگی ما معنایی ندارد در حالی که در دنیا بیشتر هویت مردم مکان محور است وقتی یک ایتالیایی می گوید من اهل رم هستم اشاره به یک مکان دارد وقتی می گوییم رم شهری است که کولوسئوم و کلیسای سن پیترو در آن است و یک تاریخ پشت آن است در حالی که در سبد فکری ما اصلا تاریخ نقش ندارد و نقش تاریخ در سبد فکری مسئولین ما صفر است و تاریخ برایشان معنا ندارد.

این استاد دانشگاه افزود: هسته مرکزی شیراز تاریخی در محدوده‌ای طرح ۵۷ هکتاری قرار دارد که این طرح تخریب جدید خود شروع کار است مطمئنا باز هم پیش روی می کنند جز این 60 خانه دیگر خانه ها را نیز ویران می کنند تا کل این منطقه 57 هکتاری را صاف نکنند دست بردار نیستند.

فروش برخی خانه ها بدون اطلاع مالکان رخ داده است

بنا بر دریافت هایی از بازدید میدانی از منطقه در دست تخریب شرق شاهچراغ (محله بیات) در حال حاضر اداره راه و شهرسازی تلاش برای تملک خانه ها را ادامه داده و گویا مالکانی که بعد از آگهی اداره راه و شهرسازی فارس از مراجعه برای فروش ملکشان خودداری کردند، پول فروش ملکشان به حساب دادگستری ریخته شده است بدون آنکه مالک اطلاعی داشته باشد.

در بازدید یک مامور شهرداری گفت که تخریب در هفته آینده کلید خواهد خورد. به ساکنین خانه های این بافت مهلت تخلیه سه روزه داده شده است.

این درحالی بود که یکی از مالکان که خانه او در محله بیات قرار داشت اصلا از فروش خانه اش هیچ اطلاعی نداشت و اظهار کرد که حتی کسی برای مذاکره فروش خانه اش با او تماس نگرفته است.

این مرد کهنسال که مالک یک خانه واجد ارزش در پشت حرم سید علی الدین حسین (محله بیات) بود، گفت: تنها مراجعه ای که در این مدت به او شده از طرف میراث برای بررسی خانه اش به عنوان اثر میراثی بوده است که او موافقت نکرده است اما هیچکس با او درباره فروش ملکش گفت و گو نکرده است. (اما بر اساس یافته ها اداره راه و شهرسازی با پسران این مالک مذاکره کرده و خانه را خریده است).

به گفته همان نماینده تخریب شهرداری شیراز قرار است تخریب این تملک ها در حالی صورت گیرد که مردم از خانه هایشان که در پناه حرم سید علاالدین حسین (ع) بوده اخراج می‌شوند. سید مصطفی تقوی معاون مهندسی و ساخت اداره کل راه و شهرسازی فارس  در پاسخ به این سوال که تاکنون چند خانه تملک شده است گفت: هنوز اتفاقی نیفتاده و هنوز اعتباری ابلاغ نشده است و خریدی صورت نگرفته است. فقط چند تا آگهی در روزنامه ها درج شده تا کسانی که در شرق شاهچراغ خانه یا ملک تجاری دارند برای تشکیل پرونده به اداره راه و شهرسازی مراجعه کنند تا برای خرید ملک هایی که در محدوده حرم قرار گرفته اقدام شود.