زلزله اتفاق می‌افتد؛ بیاموزیم جان و مالمان را حفظ کنیم

الناز ملکی/ در زمان وقوع زلزله سال ۱۳۸۲ کودکی بودم که از جعبه جادویی خسارت‌ها و عمق فاجعه زلزله بم را دنبال می‌کردم و درک عمیقی نداشتم، اما اکنون با خود مرور می‌کنم شاید اگر ساخت و ساز ایمن و آموزش‌های صحیح برای اقدام در زمان وقوع زلزله را همواره در جامعه یادآوری کنیم شاید خسارت زلزله به مراتب کاهش یابد و دیگر خاطرات تلخ زلزله در سال‌های گذشته تکرار نشود.

طبق گزارش‌ها، زمین‌لرزه ۱۳۸۲ بم زمین‌لرزه‌ای با بزرگی ۶٫۶ ریشتربود که در ساعت ۵:۲۶ بامداد روز جمعه ۵ دی ۱۳۸۲ به مدت ۱۲ ثانیه شهر بم و مناطق اطراف آن در شرق استان کرمان را لرزاند. زمین‌لرزه بم با حدود ۵۰ هزار کشته، سومین زمین‌لرزه پرتلفات تاریخ ایران بعد از زمین‌لرزه سال ۲۷۲هجری در اردبیل و زمین‌لرزه سال ۲۳۵ هجری دامغان بود.

حادثه زلزله بم چنان غمبار بود که بنا بر تصمیم شورایعالی انقلاب فرهنگی پنجم دی در تقویم رسمی کشور، سالروز زلزله بم و روز ملی ایمنی در برابر زلزله و کاهش اثرات بلایای طبیعی نامیده شد تا تلنگر و تاکیدی چندباره بر ساخت و ساز ایمن برای مقابله با حوادث طبیعی مانند زلزله و کاهش خسارات ناشی از آن باشد.

به گفته متخصصان، قرار گرفتن ایران در بخشی از کمربند کوه‌زایی آلپ هیمالیا که یکی از جوانترین نواحی کوه‌زایی جهان محسوب می‌شود موجب شده که فلات ایران از لحاظ زلزله‌خیزی فعال باشد و هر از چند گاهی هزاران نفر با رویداد زمین لرزه‌های ویرانگر به کام نیستی بروند. زمین لرزه‌های اخیری که در ایران رخ داد ما را بر آن وا می دارد که هر روز آماده‌تر از روز گذشته خود را در برابر حوادث ایمن کنیم.

زمین لرزه‌های سال ۱۳۶۹ استان‌های گیلان و زنجان، زمین لرزه سال ۱۳۷۴ استان‌های اردبیل و خراسان، زمین لرزه پنجم دیماه سال ۱۳۸۲ استان کرمان( بم)، زمین لرزه سال ۱۳۸۳استان مازندران( بلده) و زمین لرزه سال۱۳۹۶کرمانشاه، همگی اتفاقات تلخی بودند که رعایت ایمنی و آموزش در هنگام وقوع زلزله را دوچندان می‌کند و انتظار می‌رود فراگیری آموزش‌های صحیح برای اقدام در زمان وقوع زلزله و ساخت و سازهای ایمن به منظور تکرار حوادث تلخ از دست دادن عزیزان مورد توجه باشد.

آیا زلزله قابل پیش‌‍بینی است؟

زلزله حادثه ای طبیعی است که بر اثر لرزش زمین به وجود می آید و به طور معمول در اثر وقوع این بلای طبیعی در میان لایه هایی از سنگ که در زیر خاک سطحی و در عمقی حدود ۳۰ تا ۴۰ کیلومتری قرار دارند شکست های برشی، کششی یا فشاری به وقوع می پیوندد که از انتشار لرزشی که در اثر این شکست پدید می آید، زلزله شکل می گیرد.

به گفته متخصصان امر، امواج زلزله‌ای ثبت شده، می تواند به ما اطلاع دهند که ارتعاش ‌های بسیار قوی تری در راه است، اما این اطلاعات می تواند فقط چند دقیقه پیش از وقوع زلزله به ما اخطار دهد.

دانشمندان می ‌توانند بر پایه حرکت‌ های صفحه‌ ها در زمین و موقعیت منطقه‌های گسل، پیش بینی کنند که در کدام مناطق احتمال وقوع زلزله زیاد است. هم چنین با تحقیق در تاریخ زمین لرزه‌ های روی داده در منطقه مورد نظر، زمان احتمالی وقوع زلزله را پیش بینی کنند.

راهکارهای کاهش مخاطرات

شناخت پدیده زلزله و سایر سوانح طبیعی و ارائه الگوهای مناسب برای رفتار جمعی و فردی مردم در قبل، حین و بعد از این سوانح می‌تواند از اثرات مخرب بکاهد و از جمله اقدامات فراگیری اطلاعات صحیح آمادگی‌های لازم برای مقابله با زمین لرزه است و به عنوان مثال تمام اعضای خانواده باید بدانند در هنگام وقوع زلزله در منزل چه کار کنند.

رعایت اصول ایمنی در داخل ساختمان‌ها از اهمیت زیادی برخوردار است زیرا در برخی از زلزله های نه چندان شدید، امکان دارد که ساختمان ویران نشود اما سقوط، پرتاب و شکستن وسایل داخلی برای ساکنان ایجاد خطر کند. پس ایمن سازی داخل ساختمان ها نیز از اصول ایمنی محسوب می شود که در عین حال بسیار کم هزینه و آسان است، تأثیر به سزایی در پیشگیری از آسیب ها دارد.

بر پایه گزارش‌ها، عمده پیشرفت هایی که در ۵۰ سال گذشته حاصل شده است به آمادگی برای زلزله و مخصوصاً حیطه مهندسی عمران مربوط می شود. در چند دهه گذشته استانداردهایی برای ساخت ساختمان ها در نظر گرفته شد تا مقاومت آن ها در برابر نیروی امواج زمین لرزه افزایش دهد. از استانداردهای جدید می‌توان به تقویت مصالح اشاره کرد. طراحی بناها به شیوه ای که از انعطاف پذیری لازم برای جذب ارتعاش ها برخوردار باشند، بدون آن که تخریب شوند، یکی دیگر از این روش ها به شمار می رود.

طراحی ساختمان ‌ها به شیوه‌ای که بتوانند این ضربه‌ها را بگیرند، مخصوصاً در مناطقی که زلزله خیز هستند، بسیار مهم است. یکی دیگر از مولفه ‌های آمادگی، آموزش مردم است. امروزه بسیاری از سامانه ‌های دولتی در بیشتر کشورها، دفترچه‌ های راهنمایی منتشر می‌ کنند که در آن چگونگی وقوع زلزله، راهنمایی‌هایی درباره حفاظت خانه در برابر زلزله‌ های احتمالی و فعالیت‌ هایی که در زمان وقوع زلزله باید انجام داد، گردآوری شده است.

اقدامات ضروری پیش از وقوع زلزله از سوی مردم و مسئولان

به منظور آمادگی قبل از وقوع زلزله، آحاد جامعه لازم است قفسه های کتاب، کابینت های ظروف چینی و تمامی وسایل بلند به دیوار چسبانده شده، محکم تثبیت شوند. اجسام سنگین، بزرگ و شکستنی هم باید به طبقات پایین منتقل شده، در جایشان ثابت نگه داشته شوند. این کار باعث کاهش احتمال صدمات و درصد تخریب می شود.

لازم است وسایلی که احتمال افتادن آن وجود دارد، در جایشان محکم شوند، زیرا افتادن این وسایل می تواند منجر به ایجاد صدمات جدی شود.

توجه به بیمه خانه‌های مسکونی از اقدامات ارزشمند و پیشگیرانه است که تا حدی زیادی در جبران خسارت مادی ناشی از زلزله موثر است و اکنون دولت با تقبل بخش زیادی از تعرفه بیمه‌ای در ترغیب شهروندان به انجام بیمه خانه اقدام کرده است، اما لازم است شهروندان با افزایش سهم پرداختی خود میزان دریافتی در هنگام وقوع زلزله و تحمیل خسارت را افزایش دهند.

اما مسئولان نیز به عنوان اقدامات ضروری پیش از وقوع زلزله لازم است بابت پاسخ به نیازها و تسریع در اقدام هنگام وقوع زلزله بانک اطلاعاتی از داشته‌ها فراهم کنند و به هر بخش یا دستگاه اجرایی مسولیت‌ها را به صورت دوره‌ای یادآوری کنند تا در هنگام وقوع بحران مسئولان با آمادگی کامل نسبت به امدادرسانی اقدام کنند. توجه به نوسازی سازه های بافت های فرسوده و بازآفرینی شهری از جمله اقدامات مهم برای کاهش خسارت زلزله و عمل پیشگیرانه است.

نکات مهم در هنگام وقوع زلزله:

هنگام وقوع زلزله سعی نکنید از اشیاء گران قیمت و شخصی خود محافظت کنید، بیشتر به فکر نجات جان خود باشید. اگر به طرف خیابان دویدید، در صورت امکان خود را به فضای باز و دور از تمامی خطرات مثل پارک برسانید. زلزله معمولاً بدون خبر روی می دهد، به محض احساس کوچکترین لرزشی سریعاً به محل امنی بروید.

مکان‌های امن:

اگر به طرف خیابان دویدید، در صورت امکان خود را به فضای باز و دور از تمامی خطرات مثل پارک برسانید.از وسایل آتش زا مانند آبگرمکن و اجاق گاز و بخاری فاصله بگیرید .از شیشه ها و پنجره ها فاصله بگیرید. از قرار گرفتن در محله ای که موادی همچون اسید وجود دارد پرهیز کنید.

شما می‌توانید در چهار گوش دیوارها پناه بگیرید. در کنار میز و یا صندلی محل خوبی جهت پناه گرفتن است. از نزدیک شدن به درختان و اشیاء آویزان بپرهیزید.

در هنگام وقوع زلزله از آسانسور خارج شوید. از اتومبیل خارج شده و پس از پارک خودرو در نزدیک خودرو پناه بگیرید. از سواحل دریا فاصله بگیرید. کتاب و یا یک جسم سخت را بر روی سر خود برای محافظت قرار دهید.

هنگام وقوع زلزله در خانه:

تجربه نشان داده است به منظور حفاظت از خودمان و اعضای خانواده در مواقع اضطراری باید از قبل بیاموزیم که در موقعیت‌های مختلف چه عکس العملی از خود نشان دهیم که این عکس العمل بسته به نوع محل قرار گرفتن متفاوت است.

به خاطر داشته باشیم هنگام وقوع زلزله وقت زیادی در اختیار نداریم و عکس العمل ما نسبت به زلزله یک حرکت غیر ارادی است، اما همواره به یاد داشته باشیم که خاتمه زلزله رفع کامل خطر نیست و باید برای پس‌لرزه‌ها آماده باشیم. دست پاچه نشویم، با خونسردی و اندیشه اقدامات لازم را آغاز و دیگران را نیز به آرامش دعوت کنیم.

به گفته کارشناسان، شهروندان در هنگام وقوع زلزله در هرجایی که هستند در گام نخست باید آرامش خود را حفظ کنند و به دور از وحشت به مناطق امن خانه پناه ببرند.

هنگامی که لرزش‌ها ضعیف هستند سعی کنیم با قرار گرفتن کنار میز و نیمکت‌های مقاوم، از خود محافظت کنیم.

اگر در آسانسور هستیم در اولین طبقه آسانسور را متوقف کرده و از آن خارج شویم.در داخل خانه می‌توانیم در زوایای دیوارها (گوشه ها) بایستیم. درکنار دیوارهای مشرف به بیرون ساختمان بایستیم(زیرچهاچوب در قرارنگیرید) اگر در پله هستیم خود را از آنجا دور و در بین طبقات توقف کنیم.

در صورت بروز آتش سوزی، شعله های کوچک به راحتی خاموش می‌شوند، بنابراین همیشه کپسول‌های آتش نشانی را مهیا و در دسترس قرار دهیم. مراقب خرده شیشه‌های پنجره‌ها و ظروف باشیم.

موقع خروج از ساختمان روی سر خود را با دست یا جسمی مانند تخته محافظت کنیم، اجاق گاز و هرگونه آتش را خاموش کنیم.از داد و فریاد زدن و دویدن به هر طرف جداً خودداری کنیم.اگر در شب زلزله روی داد برای روشنایی از کبریت و شمع استفاده نکنیم.

هنگام وقوع زلزله در خیابان:

برای جلوگیری از ضربات ناشی از خرده شیشه‌های پنجره‌ها و تابلوهای شکسته، کیف و یا وسیله دیگری را روی سر خود قرار دهیم و به سوی مکان امن برویم .از ساختمان‌ها و کابل‌های برق فاصله بگیریم. از کوچه‌های تنگ و باریک دوری کنیم و در طول ساختمان‌ها ندویم.

هنگام وقوع زلزله در فروشگاه‌ها:

به دستورالعمل‌های فروشندگان و مسئولان توجه کنید و به سوی درهای خروجی هجوم نبریم .چرا که این کار می تواند خطرآفرین باشد. قبل از اتمام لرزه ها سعی نکنیم از آن محل خارج شویم. اگر در یک سالن اجتماعات، سینما، زمین ورزشی هستیم در جای خود بمانیم و با دست‌ها از سر خود محافظت کنیم. هنگام وقوع زلزله هرگز از آسانسور و پله های برقی برای خروج استفاده نکنیم.

هنگام وقوع زلزله در هنگام رانندگی:

از ترمز کردن ناگهانی پرهیز کنیم و در عوض، به آرامی سرعت خود را کاهش دهیم و خودرو را درمنتهی الیه سمت راست خیابان متوقف کنیم. به اطلاعیه‌هایی که از رادیوی خودرو پخش می‌شود توجه کنیم و قوانین راهنمایی و رانندگی را مراعات کنیم. اگر در کنار کوه توقف کرده‌بودیم مراقب ریزش سنگ‌ها باشیم. ممکن است لرزش زمین خودرو را به یک جهت هدایت کند، به نظرمان برسد که لاستیک‌های خودرو صاف بوده و بر سطح جاده استوار نیستند، در این شرایط باید موتور خودرو را خاموش کنیم ولی سوئیچ را از جایش بیرون نیاوریم، در داخل خودرو مانده و به رادیو گوش دهیم.

زلزله، سهمگین ترین بلای طبیعی است که بر اثر لرزش ناگهانی زمین و شکستن و جا به جا شدن سنگهای لایه زیرین آن، حادث می شود و اغلب مردم کشورمان نمی دانند که درهنگام وقوع زمین لرزه چه عکس العملی از خود نشان دهند، اما قطعاً آگاهی نسبت به اینکه در هنگام وقوع زلزله چه باید کرد، می تواند از خسارت احتمالی این بلا بکاهد.