قصه بی سرانجام حفاظت از منابع آب استان فارس و هزار راه نرفته
نیکنام خشنودی/ گفتن از آسیب های خشکسالی و خالی شدن سفرههای آب زیر زمینی در فارس دیگر سخن تازهای نیست، بزرگی این آسیبها آنقدر زیاد است که با دیدن شکافهای هول انگیز در حاشیه روستاها و فرونشست زمین در دشتها و هزار و یک آسیب زیست محیطی و طبیعی هر روز چهره میگشاید.
اما براستی، این همه آسیب و صدمهای که ما و گذشتگان بر پیکر طبیعت بی جان دشتهای فارس فرو آوردیم کی و کجا پایان مییابد؟ برداشت آب از چاههای مجاز و غیر مجاز، خشکاندن درختان بلوط و تبدیل جنگلها به اراضی کشاورزی، حفر چاه پیرامون تالابها و دریاچهها، دور زدن قانون برای حفر چاه، متوسل شدن به دهها فشار سیاسی و اصرار بر عملکرد جزیره ای در شهرستانها مسایلی است که بر سلامت دشتهای فارس سایه وحشت انداخته است.
استفاده از آب سد و چاه در آبیاری فضای سبز شهری و هدر رفتن هزاران متر مکعب آب در فضای سبز شهری شیراز و دیگر شهرهای فارس را هر روز شاهدیم اما تصمیم قاطعی برای تغییر رویکرد توسعه فضای سبز شهری در این استان دیده نمیشود، کارگران فضای سبز شهری هر چند کارشناس آموزش دیده در کنار دست خود دارند اما بدون هیچ اصول فنی و حرفه ای فضای سبز شهری را آبیاری غرقابی میکنند و هزاران متر مکعب آب هر روز در این فضا هرز میرود.
مراکز علمی و دانشگاهی در استان فارس تا کنون دهها برنامه سازگاری با کم آبی در این استان ارائه داده اند اما بدون هیچ ضمانت اجرایی در شوراهای برنامه ریزی و شورای حفاظت از منابع آب این برنامهها ارائه شده و با تغییرات مدیریتی به فراموشی سپرده شده است.
موضوع نصب کنتورهای هوشمند چاه کشاورزی در استان فارس سالهاست مطرح است اما حرکت لاک پشتی این روند به قدری کند است که شاید دهها سال آینده نیز اگر همچنان سفرههای آب زیر زمینی در این استان رمقی داشته باشند باید بر سر این موضوع چانه زنی کرد و چشم انتظار اعتبارات بیشتر برای بهره گیری از کنتورهای هوشمند بود نگاهی به این آمار کندی حرکت نصب کنتورهای هوشمند را بیشتر آشکار میکند که ۵۴ هزار چاه آبی در استان فارس وجود دارد نصب کنتور فقط بر روی ۱۵ هزار چاه انجام شده است، هر چند همین 15 هزار چاه نیز معلوم نیست قواعد استفاده از کنتورهای هوشمند را رعایت کنند.
این پرسش همیشه مطرح بوده است که چرا وزارت نیرو در دولتهای مختلف تامین کنتورهای هوشمند را فقط از طریق شرکتها و تولید کنندگان خاصی دنبال کرده است، صنایع الکترونیک در شیراز به عنوان یکی از متولیان تولید کنتورهای هوشمند چه محدودیتهایی دارد که نمیتواند در یک اقدام تحول آفرین پاسخگوی حجم تقاضا در این عرصه باشد؟ آیا این موضوع نیز در چنبره و گیر و دار تحریم قرار دارد یا سوء مدیریت و عدم برنامه ریزی منسجم مانع از شتاب بخشی در تولید و توزیع کنتورهای هوشمند است؟
بر اساس تصمیمات اخیر دولت در استان فارس تسهیل در خرید کنتور مورد توجه قرار گرفته و ۱۰۰ میلیارد تومان از محل تبصره ۱۸ و ۱۰ میلیارد تومان بلاعوض از صندوق مسئولیت اجتماعی برای کنتور هوشمند تسهیلات واگذار میشود تا کشاورزان با پرداخت ۳۰ درصد مبلغ کل، بقیه را بتوانند به صورت تسهیلات دریافت کنند. سهم آورده نقدی کشاورزان، حدود ۷ میلیون تومان میباشد و برای کشاورزان بی بضاعت از طریق کمیته امداد امام خمینی(ره) و بنیاد برکت تسهیل گری انجام میشود.
موضوع دیگر حفر چاههای غیر مجاز پیرامون تالابهای فارس و نقش محیط زیست در حفاظت از این تالابها است، دامنه مسئولیت حفاظت محیط زیست فارس برای جلوگیری از حفر چاههای غیر مجاز تا کجاست و آیا مسئولان محلی محیط زیست در این عرصه مسئولیتی دارند؟ چرا باید زیر گوش محیط زیست صدای دستگاههای حفار شنیده شود و عکس العملی از سوی مسئولان این دستگاه شاهد نباشیم؟ چرا باید قانون در زمین بازی دستگاهها از این زمین به آن زمین پاس داده شود؟
پرسش بعدی درباره بهره گیری از فناوریهای نو در تامین آب کشاورزی است، تامین آب از طریق صرفه جویی بیشتر و فرهنگ سازی چه جایگاهی دارد و سازمانهای مسئول و شرکتهای آب در استان فارس چقدر در این عرصه کار کرده اند؟ بر اساس برنامه ریزیهای انجام شده باید ۴۰ درصد مصرف آب کشاورزی استان فارس در طول ۵ سال با روشهای نوین و استفاده از فناوری کاهش پیدا کند اما آیا این موضوع فقط در حد برنامه و حرف باقی خواهد ماند؟
قصه پر غصه چاههای غیر مجاز در استان فارس سر دراز دارد، چاههای غیرمجاز در تمامیبخشها مخصوصا در شرایط خشکسالی و کم آبی نقش چشمگیری دارند؛ چرا باید این حرف بر سر زبانها باشد که افرادی برای حفر چاه غیر مجاز قانون را دور میزنند، دم این و آن را میبینند و چاه حفر میکنند، چرا بازرسیها در این زمینه آنقدر قوی و جرایم آنقدر سنگین نیست که کسی نتواند به حفر چاه غیر مجاز حتی فکر هم بکند؟ چرا باید بشنویم که هنوز مامور سازمان آب از محل پر شدن چاه غیرمجاز خارج نشده چاه دوباره حفر میشود؟ براستی آیا گروههای نظارتی در این عرصه به وظایف خود به خوبی عمل کرده اند؟
اکنون همه نگاهها به انتقال آب خلیج فارس به برخی از شهرها و مناطق استان فارس است، هر چند استفاده از آب خط انتقال آب از خلیج فارس و پساب شهرها میتواند جایگزین آب سد و چاه در صنعت، معدن و آبیاری فضای سبز باشد اما پیش از آن باید آیین نامه بهره گیری قانونمند از این آب تدوین شود، اگر قانون بر دشتهای فارس و بر چگونگی مدیریت منابع آب حکفرما شود قطعا دست اندازی به منابع آب در استان فارس کمتر و کوتاهتر خواهد شد و این قصه پر غصه رو به پایان خواهد گذاشت .
مسئولان فارس در روزهای آغازین فصل داغ تابستان ۱۴۰۱ برای حفاظت از منابع آبی این استان و ضرورت توجه به این مهم به شور نشستند و از وجود ۳۰ هزار حلقه چاه غیرمجاز در این استان خبر دادند که در صورت پر کردن این چاهها بسیاری از مشکلات کنونی کم آبی در فارس حل خواهد شد.
ساز و کار سازگاری با کم آبی فارس چیست؟
تجهیز چاههای آب فارس به کنتور هوشمند بر اساس روال کنونی ۴ دهه به طول خواهد انجامید.
محمدهادی ایمانیه استاندار فارس در این نشست با بیان اینکه ۵۴ هزار حلقه چاه در سطح این استان وجود دارد که به کنتور هوشمند مجهز نشده، افزود: با توجه به روال گذشته برای تجهیز این تعداد چاه به کنتور هوشمند ۴ دهه فرصت نیاز است که اصلا این رویه درست نیست.
وی با تعیین ضرب الاجل ۲ ساله برای تجهیز تمامیچاههای استان به کنتور هوشمند اظهار داشت: بر اساس قانون باید ۳۰ درصد سهم نصب کنتور هوشمند توسط مالکین تامین و مابقی نیز در سطح این استان از محل تسهیلات کم بهره تبصره ماده ۱۸ و مسئولیت اجتماعی و کمکهای بلاعوض تامین خواهد شد.
استاندار فارس ادامه داد: حدود ۲ هزار میلیارد تومان از محل تبصره ۱۸ در اختیار استان است که امسال بین ۱۰۰ تا ۲۰۰ میلیارد تومان آن برای نصب کنتورهای هوشمند اختصاص خواهد یافت.
وی با بیان اینکه نصب هر کنتور هوشمند حدود ۲۵ میلیون تومان هزینه دارد، اضافه کرد: برای ساخت این کنتورها با صنایع الکترونیک شیراز رایزنی خواهد شد تا این تجهیزات با قیمت کمتر در سطح استان تامین شود.
ایمانیه تاکید کرد: حداکثر طی ۲ سال آینده باید کار تجهیز چاههای آب استان به کنتور هوشمند به اتمام برسد و اولویت شروع کار نیز با شهرستانهایی که مشکلات کم آبی بیشتری دارند و یا در مجاورت تالابهای استان قرار دارند.
وی با بیان اینکه برای این اقدام از کمک کمیته امداد و سایر دستگاههای حمایتی نیز استفاده خواهد شد، اظهار داشت: با توجه به انجام این میزان حمایت و کمک برای نصب کنتور هوشمند کشاورزانی که اقدام به نصب این کنتورها نکنند از تمامیخدمات و حمایتهای دولتی محروم خواهند شد.
در ادامه این نشست کارشناسان و مسئولان وزارت نیز و آب و فاضلاب در فارس به ارائه گزارشی از وضعیت چاههای غیرمجاز در این استان پرداخته و اعلام کردند که در سال ۱۴۰۰ هزار و ۵۴۷ و در سال جاری ۱۶۴ چاه غیرمجاز در استان فارس پر شده است.