هورالعظیم همچنان می‌سوزد؛ هور گورستان دود شده
قطعی اینترنت مانع اندازه‌گیری مساحت حریق
ادمین 2
دود آتش هورالعظیم بار دیگر به شهرهای خوزستان رسید. گزاره‌ای که می‌تواند یکی از دلایل تنفس دود طی این چند روز در خوزستان را تا حدودی معنا کند. آتشی که مساحت آن به گواه مدیرکل حفاظت محیط زیست خوزستان قابل اندازه‌گیری نیست چراکه پایش‌ها از طریق ماهواره انجام می‌شود و خلل در اینترنت دسترسی به ماهواره‌ها را ناممکن می‌کند!
ماجرا خشک شدن پوشش گیاهی بخشی از تالاب بین المللی هورالعظیم به دلیل وقوع خشکسالی و گرمای شدید است. دو عاملی که نمی‌گذارند نه هورالعظیم از شر آتش‌سوزی‌های متوالی خلاص شود و نه همسایه‌های این تالاب روز خوش ببینند. تالاب هورالعظیم یکی از وسیع‌ترین تالاب‌های کشور است که در عراق با نام تالاب هورالهویزه شناخته می‌شود و در انتهای رود کرخه واقع در دشت‌آزادگان و هویزه قرار گرفته است. تالاب هورالعظیم خوزستان مجموعا ۱۱۸ هزار هکتار مساحت دارد که تنها یک‌سوم از آن در ایران و بقیه مساحت آن در عراق قرار گرفته است. آب مورد نیاز این تالاب از رودهای کرخه، اروند و دویرچ تهیه می‌شود و عمق آن در بخش‌های مختلف متفاوت است.
باز هم ایلیسو
اما تأثیر عمده سد ایلیسوی ترکیه بر روی این اتفاقات، سال‌هاست که مطرح است. این سد یکی از ۲۲ سد ابر پروژه گاپ است. پروژه گاپ یا همان طرح آناتولی جنوب شرقی سال‌های طولانی است که دولت ترکیه در دست اقدام است و بر اساس آن در نظر دارد مجموعه‌ای از سد و نیروگاه برقابی را بر بخش بالایی رودخانه‌های دجله و فرات که از کوه‌های آناتولی مرکزی سرچشمه می‌گیرند و از جنوب شرقی آن کشور به سوی سوریه و عراق روان می‌شوند، بسازد. دولت ترکیه، برای اجرای کامل این طرح سی سال زمان و ۳۲ میلیارد دلار پول در نظر گرفته است. در این طرح، ۱۴ سد بر روی فرات، ۸ سد بر دجله و سر جمع ۱۹ نیروگاه برقابی ساخته خواهد شد. پس از تکمیل، این طرح قرار است ۱/۷ میلیون هکتار زمین کشاورزی را آبیاری و سالانه ۵۵ میلیارد کیلو وات ساعت برق تولید کند.
علی‌رغم حواشی گسترده‌ای که سد ایلیسو داشت، در آبان ماه سال گذشته توسط اردوغان افتتاح شد و شروع به آبگیری بر روی رود دجله کرد. سدی که اردوغان آن را بهترین جواب برای دشمنان قسم خورده ترکیه می‌داند! البته این تنها تبر محکمی نبود که به جان هور العظیم خورد بلکه مسئولان ایرانی روی کرخه و کارون سد زدند و تشنگی را بیش از پیش به جان این تالاب انداختند. هر سال هم وقتی فریاد همه از بی آبی و تلف شدن بسیاری از موجوداتی که زندگی‌شان به هورالعظیم بسته بود بلند می‌شد، مسئولان مثل کسانی که می‌خواهند صدقه بدهند مدتی آب پشت سدها را رها می‌کردند و تصور می‌کردند دین خود را ادا کرده اند!
هورالعظیم روی مرز نابودی
هورالعظیم واژه‌ای عربی به معنی تالاب بزرگ است که این روزها به تلخی بزرگ تغییر معنا داده و به دردی تلخ بر قلب حامیان محیط زیست تبدیل شده است. فیلم‌هایی از ماهیان مرده، گاومیش‌های تلف شده و تالابی که جای خود را به خشکی عظیم در جنوب غربی ایران داده است هر روز منتشر می‌شود. تصاویری که بلافاصله بعد از انتشار گسترده در فضای مجازی، اظهارنظرها، تکذیب‌ها و نقدها در مورد آن‌ها آغاز شد. مصاحبه‌هایی هم در رسانه‌ها منتشر شد که بیشتر بوی تلخی یک فاجعه می‌داد، فاجعه‌ای که بعد از گاوخونی، شادگان و ده‌ها تالاب دیگر این بار در خوزستان رخ داده است.
«سهیلا جهانگیر»، کارشناس محیط‌زیست و بوم‌شناس، درباره آنچه امروز در بخش عراقی تالاب و تاثیری که بر ایران می‌گذرد می‌گوید: «داده‌ها حکایت از آن دارد که حدود ۲۲ هزار هکتار از بخش عراقی تالاب هورالعظیم از گذشته تا امروز دچار آتش سوزی شده است، ضمن اینکه در مرداد سال جاری نیز شاهد آتش گرفتن حدود ۲۰۰ هکتار در بخش ایرانی آن بودیم که البته تاحدودی مهار شد. در این میان، جهت وزش باد معمولا از شمال غرب به جنوب غرب و غرب به شرق است و همین موضوع سبب می‌شود شهرهای هویزه، سوسنگرد و بستان و حتی مرکز استان از دود ناشی از آتش سوزی در تالاب تاثیر بپذیرند. این‌جا چند کلیدواژه مطرح می‌شود. حقابه، سدسازی و ریزگرد!»
حقابه، سدسازی و ریزگرد
این بوم‌شناس با اشاره به تاثیر کاهش آب دجله و فرات روی مسئله ریزگرد در منطقه اظهار می‌کند: «وقتی تالاب‌ها پر آب نمی‌شوند، ریزگرد ایجاد می‌شود. در واقع منشا ریزگرد در عراق فقط تالاب هورالعظیم نیست. حدود ۳۵ تالاب دیگر در دو کشور عراق و سوریه وجود دارند که خشک شده‌اند و آن‌ها تاثیر بیشتری روی ایجاد ریزگرد دارند. کانون‌های خارجی ایجاد ریزگرد عمدتا در عراق و سوریه قرار دارند و ایجاد آن‌ها ناشی از خشک شدن تالاب‌ها و عدم جریان روان آب دجله و فرات به سمت کشورهای عراق و سوریه بوده است.»
او درباره وضعیت تالاب هورالعظیم می‌گوید: «یک سوم تالاب هورالعظیم در ایران و دو سوم آن در عراق قرار دارد. سهم یک سومی ایران که باید آب خود را از کرخه تامین کند، خشک است. کرخه باید یک میلیارد و ۴۰۰ میلیون متر مکعب آب به هورالعظیم ایران بدهد تا این بخش از این تالاب به اکوسیستم پایدار برسد. در سال ۱۳۹۸ این مهم محقق شد اما در هورالعظیم عراق که بسیار بزرگ‌تر است خشکی همیشه برقرار بوده است. هورالعظیم عراق آب خود را از منتهی الیه دجله دریافت می‌کند که دجله نیز خشک‌تر و کم آب‌تر از گذشته شده است. با این وجود، ایران همواره سعی کرده نیمی از جریانات آبی را به سمت عراق بفرستد و حق پایین دست را رعایت کند اما عراق مسئله بخش عمده‌ای از آب دجله و فرات را رها کرده و برای قسمت کمی از آب دجله به ایران شکایت می‌کند این در حالیست که ایران سرشاخه ای از فرات ندارد و از سرشاخه‌های دجله نیز قسمت کمی را در اختیار دارد.»
ترکیه کجای این ماجراست؟
همانطور که مشخص است رود دجله همانند رود فرات از بالادست ترکیه سرچشمه می‌گیرد و به سمت عراق می‌روند. رودخانه‌های دجله و فرات در عراق که به هم می رسند، شط العرب را تشکیل می‌دهند و پس از آن به هورالعظیم می‌ریزند. حجم مخزن سدهای ترکیه روی دو رودخانه مذکور به ۱۲۰ میلیارد متر مکعب می‌رسد و این در حالیست که آورد سالانه این دو رودخانه مجموعاً از ۴۷ میلیارد متر مکعب تجاوز نمی‌کند! سد آتاترک که ۷۵ درصد آب فرات را ذخیره می‌کند، با ظرفیت ۵۰ میلیارد متر مکعب معادل ۶۵۰ سد ایران و معادل نیمی از ظرفیت تمام آب‌های ایران و سد ایلیسو با بیش از ده میلیارد متر مکعب آب، مانع ورود ۵۶ درصد آب دجله به هورالعظیم می‌شود. بنابراین تأثیر مستقیم این سدها بر تالاب استراتژیک هورالعظیم که دو سوم آن در عراق و یک سوم آن در ایران قرار دارد و طبیعت آن بانی امرار معاش بومیان محلی و زیستگاه حیوانات کم‌یاب است، گذاشته می‌شود و با خشکی این تالاب باید بیش از این منتظر توده‌های گرد و غباری که نه تنها کشور بلکه منطقه را درگیر می‌کند باشیم.
همچنین نابودی بیش از ۶.۵ میلیون هکتار از اراضی کشاورزی عراق و سوریه، ایجاد کانون‌های فرسایش بادی و تولید گرد و خاک، خشکی عراق و گرد و غبار برخاسته از این کشور بر روی ایران از دیگر آسیب‌های جبران‌ناپذیر اقدام دولت ترکیه با احداث سد ایلیسو خواهد بود.
نگذارید هور، گور شود!
امروز تالاب هورالعظیم یک کابوس آتش گرفته در جدال مرز دو کشور عراق و ایران و منتظر بهبود تدریجی و نفسی دوباره است. هوری که سالیان سال به طور طبیعی تحت سرپرستی مادر طبیعت پر آب و زنده بود و همه گونه‌های زیست محیطی زمانی بدون کمترین خطری در این هور عظیم زیست داشتند و مردمان محلی حوالی آن بر پایه رزق هور معیشت می‌گذراندند. همه چیز طبیعی بود. هورالعظیم تالابی زیبا و آرام و زنده بود تا اینکه دست بشر و بی توجهی و اعمال نابخردانه او، هور را ناآرام، خشمگین و نازیبا کرد. امروز اما تنها یک خواسته مطرح است که نگذارید هور، گور شود!
