خطر زلزله شیراز تا چه حد جدی است؟

فاطمه مقدم/ پس از زلزله مهیب ترکیه و سوریه و آمار خوف آور کشتگان آن، زمزمه های خطرآفرین بودن مناطق زلزله خیز شیراز دوباره بر سر زبان ها افتاده است. شایعه ها نیز کامنت به کامنت در صفحات شبکه های مجازی تکثیر می شود و با یک کلاغ و چهل کلاغ، عده ای دیگر حرف از با خاک یکسان شدن شیراز بر اثر زلزله را می زنند! این گمانه ها در حالی در جامعه ایجاد دلهره می کند که به سبب تکرار بسیار زیاد آن در رسانه های رسمی و شبکه های مجازی کسی در واقعیت آن ها شک نمی کند و شنیدن شدن آن توسط بیشتر مردم را حمل بر صحت اطلاعات داده شده گذاشته می شود. نظیر ابهامات درباره وضعیت گسل‌های محدوده بزرگراه حسینی‌الهاشمی و برف فروشان در غرب شیراز و به شدت خطرآفرین بودن ساخت‌وسازهای این مناطق و حتی خیابان معالی آباد.  اما خطر رخ دادن زلزله ای بزرگ و به قولی تاریخی برای شیراز تا چه حد جدی است؟ به گفته مدیرکل زمین‌شناسی منطقه جنوب کشور (فارس) میزان خطرات گسل های منطقه زاگرس آنقدر زیاد نیست که گفته می شود و میزان تخریب ها در ساخت و سازهای فنی امروزه به بزرگی ابعاد تاریخی این زلزله ها نخواهد بود.

مدیرکل زمین‌شناسی منطقه جنوب کشور با اشاره به اینکه ترس از زلزله خیز بودن شیراز چندان بر واقعیت های کنونی منطبق نیست گفت: کل زاگرس و به تبع آن شیراز جزو مناطق شمالی و جنوبی قرار دارد که زلزله خیز است اما این به معنای ویرانی نیست.

طهمورث یوسفی درباره گسل های زلزله خیز شیراز افزود: گسل سبزپوشان یکی از مناطق زلزله خیز است که از غرب شیراز می گذرد اما با توجه به تاریخچه زلزله های رخ داده در آن این به معنای به شدت خطرزا بودن این گسل نیست. منطقه گسل سبز پوشان در تاریخچه زلزله خود هیچ زلزله بالای 6 ریشتری نداشته است و به طور کل زلزله های منطقه زاگراس ویژگی خاصی دارند که به صورت خیلی بزرگ نمی توانند رخ دهند چرا که این منطقه یک «پی سنگ»  (واحد زمین شناسی) دارد که شبه پلاستیکی است و خیلی از انرژی های ناشی از فعالیت گسل ها را با تغییر شکل جبران می کند و نمی گذارد زلزله های بسیار بزرگی در این منطقه رخ دهد. در ثانی در ساخت و ساز و علم مهندسی جدید همه سازه ها باید توان تحمل زلزله شش ریشتری را داشته باشند.

یوسفی با اشاره به «گسل کازرون» به عنوان یک گسل مهم زلزله خیز در این منطقه اظهار داشت: این گسل نیز که از شهرستان کازرون و نورآباد رد می شود سابقه ثبت بزرگ ترین زلزله ها در آن شش و دو دهم ریشتر است و سالانه یک بار نیز در این منطقه زلزله می آید و خوشبختانه تلفاتی جانی ندارد.

این استاد دانشگاه گسل مهم دیگر فارس را «گسل کره بند» خواند و گفت: منطقه گسترده ای از خان زنیان تا لارستان را درگیر می کند و در چند سال اخیر زلزله های متوسط و کوچک داشته است که خوشبختانه بدون مشکل می گذرد. گسل دیگر نیز بیدزرد است که از ارسنجان وارد مهارلو و بیدزرد می شود و این هم جزو گسل هایی است که تا کنون زلزله ای بالای 5/5 نداشته است.

دکتر یوسفی با اشاره به اینکه شکل منطقه زاگرس در اثر فعالیت گسل های آن به وجود آمده است تصریح کرد: این منطقه گسل های فراوانی دارد اما مهم این است که ما جایی را که به عنوان بستر برای ساخت و ساز انتخاب می کنیم اول مورد مطالعه قرار دهیم و به پایداری محلی آن آگاه شویم و زیرساخت های ساختمان ها را طوری طراحی کنیم که گسل ها کمترین اثر را روی سازه ها داشته باشد. در ثانی زلزله همه جا امکان رخ دادن دارد و ما نمی توانیم با عوامل طبیعی بجنگیم و اما می توانیم با این عوامل سازگاری کنیم و با علم به اینکه در منطقه زاگرس گسل وجود دارد و آنجا که گسل نیست هم از زمین رسوبات ناپایدار تشکیل شده است باید بر اساس ویژگی های این منطقه های حادثه خیز سازه های بلندمرتبه ساخته نشود. دوم در مکان هایی که زمین ناپایدار است سازه را با آن هماهنگ کنیم اکنون در دنیا ساختمان سازی روی آب در حال انجام است. نکته این است که زیرساخت ها باید خوب طراحی شود که این وظیفه مهندسان طرحی سازه است تا ارتباط زمین با سازه را محاسبه کردو سپس طراحی کنند. راه حل دوم مدیریت یکپارچه  در ساخت و سازاست. یعنی جایی که قرار است منطقه مسکونی شود از قبل نقشه آن تهیه شده و درزه کشی یا فاضلاب کشی وضعیت زمین مورد توجه قرار گیرد اگر این کار به صورت یکپارچه انجام شود ما کمترین خسارات را در زلزله ها خواهیم دید.

مدیرکل زمین‌شناسی منطقه جنوب کشور با تاکید براینکه خوشبختانه در منطقه زاگرس علی رغم فراوانی زلزله تعداد زلزله های بزرگ آن بسیار کم است تصریح کرد: در واقع فارس جزو مناطقی است که زلزله های آن در تعداد زیاد اما در سطح کوچک و متوسطی رخ می دهد.

وی در پاسخ به این سوال که گفته می شود که گسل سبزپوشان مثل مارخفته ای است که چندین بار شیراز را نیش زده و با خاک یکسان کرده است گفت: زلزله هایی که به سبب گستردگی خسارات به آن ها زلزله های تاریخی می گویند روی گسل سبزپوشان رخ نداده است بلکه روی گسل دیگری است که در تقاطع سبزپوشان قرار داشته رخ داده است و در سفرنامه های تاریخی این زلزله ها را با بزرگی شش تا شش و دو دهم در منطقه گویم ثبت کرده اند که توانسته تخریب گسترده برجای بگذارد. مسئله این است که عدد امده در سفرنامه ها با دستگاه های مجهز زلزله نگاری مشخص نشده است و ممکن است در میزان خسارات و منطقه وقوع زلزله اطلاعات غلط و اغراق آمیز درج شده باشد. از طرفی روشن است که سازه های دویست سیصد سال پیش، سازه های مهندسی نبوده اند حال آنکه سازه های مهندسی ساز کنونی به راحتی در مقابل زلزله ای بزرگی شش دهم ریشتر دوام خواهد آورد و تلفات نیز نباید داشته باشد. همانطور که در منطقه نورآباد و کازرون چهار –پنج سال پیش زلزله شش و دو دهمی آمد و خسارت سازه ای نداشت و تک و توک کشته های این زلزله نیز بر اثر تخریب ساختمان فوت نکردند.

دکتر یوسفی یادآور شد: مسئله اصلی این است که نباید مردم تصور کنند گسل ها فقط در این مناطق هستند بلکه گسل ها در پوسته و شکل زمین وجود دارند. باید با علم و اطلاع از وجود گسل ها سازه ها را مهندسی ساز بسازیم و مدیریت یکپارچه در ساخت وسازه داشته باشد و کسی سرخود با معیارهای فنی موردنظر خود در مناطق گسل ها ساختمان نسازد و آشفتگی ایجاد نکند.

وی در پاسخ  به این سوال گه آیا محدوده حسینی الهاشی و برف فروشان که ساختمان سازی های گسترده ای در آن ها گرفته است روی محدوده گسل خطرناکی قرار دارند که ممکن است با زلزله ای با خاک یکسان شوند اظهار داشت: در سراسر شیراز یا گسل داریم یا مناطقی که زمین ناپایدار دارند پس کجا باید ساختمان ساخت؟! مسئله این است باید با مدیریت یکپارچه  بر ساخت سازه ها نظارت کنند و بر روی گسل و حریم آن که 200 – 300 متر است سازه های بلندمرتبه ساخته نشود و به جای آن مثل بلوار ساخته شود. در دنیا نیز کسی نگفته که هرجا گسل هست ساختمان ساخته نشود بلکه برای ساخت آن آیین نامه ای تدوین می شود تا قوانین ساخت و ساز روی گسل ها را تعیین کند ما اطلاعات علمی و نقشه های زمین شناسی که محدوده گسل ها را تعیین می کند کم نداریم بلکه مشکل ما در اجرا و مدیریت یکپارچه است.

 وی در انتها با تاکید براینکه نباید تنها به فکر ساخت با سرعت باشیم بلکه باید دقت و استفاده از مطالعات انجام شده را در دستور کار قرار دهیم و برای انجام مطالعات اولیه در پروژه ها تاکید بسیار و برای استفاده از آن ها فرهنگ سازی درست صورت گیرد.